Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
56 araşdırıcılar isə yalnız maq sözünün «Avesta»da olmadığına əsaslanırlar. «Avesta»nın özündə verilmiş coğrafi adlardan çıxış edən tədqiqatçılar isə bu fikri vurğulayırlar: «Sonralar yaranmış İran ənənəsinə görə, peyğəmbərin mənşəyi Raqla (Reylə) və ya Aturpatkanla (Azərbaycanla) bağlı olmuşdur. Ancaq kiçik «Aves- ta»nın coğrafi üfüqünə və «Avesta» dialektinə nəzər salsaq, zər- düştliyin vətəni İranın şimal-qərbində, Əfqanıstanın və Orta Asiyanın qonşu əyalətlərində axtarmaq lazım gələcəkdir. Müxtəlif tədqiqatçılar onu Siyistanda, Margianda və ya Areyada, Parfıya- Xorasanda, Xarəzmdə, Sır-Dərya çayının aşağı axarında və hətta daha şimalda -Volqadan şərqdəki çöllərdə – Baktriyada yerləş- dirirlər» Bu fikirləri K. Allahyarov «Qədim Turan: mifdən tarixə doğru» elmi araşdırmasında 1999-cu ildə Moskvada nəşr olunmuş «Şərq tarixi» kitabından iqtibas etmişdir (11, 23). Böyük alman filosofu Hegel «Avesta»ya xüsusi maraq göstərmiş, məqam düş- dükcə öz əsərlərində ona istinad etmiş, onunla bağlı maraqlı və orijinal tədqiqatlar aparmışdır. Hegel bütövlükdə Şərq təfək- küründən bəhs edən «Tarix fəlsəfəsi» kitabında yazır ki, zərdüştlik Midiya və İranda hakim din olmuşdur. Zərdüşt özü bu ölkəni xalis Ariyena adlandırırdı. Bu ada Herodotda da rast gəlinir. Tarixin atası sayılan Herodot yazır ki, midiyalılar əvvəllər arilər adlanırdı. Oks çayından cənuba doğru Baktriya adlı dağlıq ölkə və yayla gəlir. Burada midiyalılar, parfiyalılar, girkanilər yaşayırdılar. Oksun yuxarı hissəsində Baktra şəhəri (yəqin, sonralar Bəlx), onun cənubunda isə Kabil və Kəşmir yerləşir. Hegel adıçəkilən əsərində turanlılardan söhbət açır (37, 13-14). Yuxarıda qeyd etdik ki, Zərdüştün vətəni Turan olubdur. Tarixi mənbə kimi götürdüyümüz «Avesta»nın özündə Zərdüştün doğul- duğu və təlimini hazırladığı məkan Aryanan Vayce (Arilər aləmi) adlanır. (IX Yəşt, 29). Peyğəmbərlik aləmində özünə əbədilik yer almış «öz vətənində peyğəmbər» olmur fikrinin əksinə getmək mümkün deyildir. Zərdüştün də oxşar taleyi yaşadığını böyük ehti- 57 malla söyləmək olar. Zərdüştü də öz el-obasında əmisi oğlundan başqa heç kəs qəbul etmədiyindən cəlayi-vətən olmuşdur. On ilə yaxın payi-piyada müxtəlif ölkələri gəzib-dolaşan Zərdüşt, nəhayət, Viştaspanın ölkəsində qərar tutmuşdur. Viştaspanın ölkəsi «Aves- ta»da Aryoşayana, yəni arilər ölkəsi adlandırılır. Zərdüştliyi qəbul etmiş ölkələrin, o cümlədən Suqdanın (Sağdiyanın), Marqunun (Mərvin), Baxdşnin (Bədaxşan), Baxdinin (Baktriyanın), Xvariz- manın (Xarəzmin), Raqanın (Reyn) və b. yerlərin adı çəkilir. Bir çox tarixi mənbələrdə Arayanam-Vayca ən çox Xarəzm və Sistanın şimalındakı Ariana, Pamir-Hindikuş yaylası və Araz vadisi ilə eyniləşdirilir. «Avesta» da göstərilir ki, Aryanam-Vaycada on ay qış, iki ay yay olur. Bu iqlim şəraiti yuxarıda adıçəkilən yerlərdən heç birinə uyğun gəlmir. Müəllif, araşdırmaları ilə əsaslandırır ki, Zərdüştün vətəni qədim Turan olubdur. «Avesta» da adıçəkilən Vorukaşa dənizinin coğrafi mövqeyi, müəllifin fikrincə, Baykal gölünə daha çox uyğun gəlir. Vorukaşa sözü «çoxlu çıxıntılara malik», «çoxlu körfəzlərə malik» mənasını verir. Bu coğrafi durum da Baykal üçün səciyyəvidir. «Avesta»da adları keçən Berezayti dağının adı Baykal ətrafındakı Bərquzin dağının, Ranqa çayının adı isə Anqara çayının adı ilə uyğun gəlir. Anqara sözünün son hecasındakı «Ra» səs birləşməsi türklərin etnogenezisinə daxil olmuş skiflərin dilində çay deməkdir. «Avesta»da «Ra» sözü əvvələ keçirilib Ranqa (Anqa çayı) kimi işlədilibdir. Skiflər Volqa çayına da Ra deyiblər. D.Y.Yeremeyev və M.S.Meyer bu qənaətdədirlər ki, «Avesta»dakı turlar fars mənbələrində «sak», qədim yunan mənbələrində isə «skif» adlandırılıblar (11, 24-25). K.Allahyarov «Avesta»dakı Aryanam-Vaycada qış on ay, yay isə cəmi iki ay olurdu» fikrindən çıxış edərək göstərir ki, belə kəskin iqlim Orta Asiyaya yox, Baykal gölünün ətrafına xasdır. Məlumdur ki, cənubi Sibir və ona yaxın regionlarda qış son dərəcə sərt keçir. Qədim türklərin məskəni olmuş Altay-Sayan dağlarında da qış həddindən artıq soyuq və şaxtalı keçir. 58 «Kiçik Avesta»dakı digər coğrafi anlayışlar da Zərdüştün Turan dünyasında doğulduğunu və əməli fəaliyyət göstərdiyini təsdiqləyir. «Kiçik Avesta»da Zərdüştün vətəni Aryanam-Vayca Datiya çayının arxasında, Dareca çayı ətrafında yerləşir. K.Allah- yarovun fikrincə, birinci çayı Aşağı Anqara, ikinci isə Yuxarı Lena və yaxud Kirenqa (Böyük Ranqa mənasını verir) çayı ilə eyniləşdirmək olar. Bir çox tədqiqatçılar da Datiya çayını Amu- Dərya, Ranqa çayını isə Sır-Dərya ilə eyniləşdirirlər. Bu faktlara əsasən, demək olar ki, Zərdüştün vətəni olmuş Aryanam-Vaycanın coğrafi ərazisi Baykal gölünün ətrafına, indiki Yenisey-Kan çöllərinə, Altay-Sayan vadilərinə uyğun gəlir. «Avesta»nın özünə və Ə.Firdövsinin «Şahnamə»sinə istinadən belə hesab edilir ki, Amu-Dərya çayı əzəldən zərdüştliyi qəbul etmiş Orta Asiya ilə Turan arasında sərhəd olmuşdur. Turanın ərazisi Sır-Dəryadan şimal-şərqdə yerləşmişdir. «Avesta»da Turanın mərkəzi Kənqa, «Şahnamə»də isə Kənq göstərilir. Çin mənbələrinin verdiyi məlumata görə, turların başçılıq etdiyi ümumi tayfa birliyi parçalandıqdan sonra qədim Turan məkanında e.ə. II əsrdən başlayaraq, «Kənqyuy» adlandırılan nəhəng bir dövlət yaranmışdır. Bu dövlət beş böyük əyaləti əhatə edirdi. «Avesta»dakı Turlar ölkəsı, «Şahnamə»də isə paytaxtı Kənq olan Turan haqqında yazılanlar danışdığımız ərazini əhatə etmişdir. Qədim və orta əsr mənbələri də Turan və Kənqyuyun sərhədlərinin üst-üstə düşdüyünü təsdiqləyir (11, 26-27). «Qatalar»da yazılır ki, Zərdüşt 21 yaşında insanlardan baş götürüb qaçıb, guşənişin həyat sürmüş, 30 yaşında Datiya çayı sahilində özünün peyğəmbər olduğunu elan etmişdir. Ahuramazdanın ona təkallahlığı təbliğ etməyi tapşırdığını bildirmişdir. Özünün dediyinə görə, müqəddəs düşüncə friştəsi (mələk) onu Ahuramazdanın hüzuruna aparmışdır. Bundan sonra Zərdüşt öz dini baxışlarını turanlılar və saqalar arasında yaymağa başlamışdır. Niyə məhz turanlılar arasında öz dinini yaymalı idi? Bu fakt da Zərdüştün turanlılarla bağlılığını təsdiqləyir. Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|