Microsoft Word Antol-18-Seki
Yüklə 3,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəki xanı İsmayıl xanın öz arvadını qətlə yetirməsi
- “Şəki xanlarının ixtisar üzrə
104
neçə keşikçinin müşayiətilə ekipajda onlarla getdik. Hacı Murad uzaqlara getməyi xahiş edirdi. Ərim onun bu xahişini də rədd etmək istəməyərək bizi müşahidə edən knyaz Tumanova müraciətlə dedi: “Xahiş edirəm, mənim ailəmlə evə qayıt, mən isə bir az da Muradla gəzəcəm”. Bu dəfə hər şey yaxşı keçdi. Sonrakı və üçüncü gün H.Murad yenidən gəzməyə çıxmaq istədi. Ərimin təxirəsalınmaz işləri olduğuna görə o özü gedə bilmədi, ona 2-3 keşikçi verdi, Hacı Murad isə özü ilə ayrılmaz dostlarını götürdü. Onlar Nuxadan xeyli məsafə uzaqlaşdıqda (10 verst)
34 , Hacı Murad birdən atını çevirib keşikçilərə atəş açaraq birini öldürmüş, digərləri isə atlarını çaparaq aradan çıxa bildilər. Hacı Murad isə qaçdı. Ərim hadisədən xəbər tutan kimi qaçanları tutmaq üçün ətraf kəndlərə atlılar göndərdi. O, qaçanların hansı yolla getdiklərini bilirdi, bu onlar üçün yeganə mümkün yol idi, digər yol isə Nuxadan keçirdi. Bir neçə yüz insan toplaşmışdı. Bu zaman H.Murad meşədə gizlənərək ölənədək atışmağa başladı. Ərimə xəbər gətirdilər ki, Hacı Murad öldürülmüşdür və başını gətirirlər. Ərim onları qar- şılamağa getdi. Biz isə sakitləşə bilmir, hətta qorxudan ağlayırdıq. H.Muradın tatar işğalçılarına başçılığı ilə gəfləti gəlişi hər şeyi alt-üst etmişdi. Qala divarlarına bənzər fərş daşları ilə hörül- müş divarla ayrılmış həyətimizə çoxlu sayda Nuxalı xristianlar: məmurlar, onların ailələri və b. toplaşmışdılar. Onlar bütün gecəni yuxusuz bizim həyətdə keçirdilər. Səhəri gün hamı sakitləşdi, ərim isə baş vermiş hadisə ilə bağlı məruzə yazaraq H.Muradın başını Tiflisə apardı. Şeyx Şamilin Şəki xanı Hacı Çələbi xanla qohumluğuna dair tarixi rəvayət Qafqazda milli-azadlıq hərəkatının başçısı, böyük sərkərdə şeyx Şamil 1871-ci il fevralın 4-də Mədinədə öz əcəli ilə vəfat etdi. Onu Məhəmməd Peyğəmbər (Ə.S.) yatan torpaqda-Cənnət- əl-Baki qəbiristanlığında şərəflə dəfn etdilər. Atasının dəfnindən
105
sonra Türkiyəyə qayıdan Qazı Məhəmməd Türk ordusunda gene- ral-mayor rütbəsi ilə hərbi xidmətdə qaldı. 1877-ci ildə rus-türk müharibəsi başlananda onu çərkəzlərdən təşkil olunmuş Bayazid qalası uğrunda vuruşan süvari diviziyanın komandanı təyin etdi- lər. Qazı Məhəmmədin ruslara qarşı vuruşduğunu eşidən rus ala- yının komandiri mayor Ştokvis general Qazı Məhəmmədə belə bir məktub göndərir: “Türk ordusunun diviziya generalı Qazı Məhəmməd Şeyx Şamil oğluna! Ayıb deyilmi? Axı, Siz 1866-cı il avqustun 26-da Kaluqadakı Zadəganlar Sarayında igid atamızla birgə Rusiyaya sədaqətli olacağınız haqqında and içmisiniz. Yəqin ki, mərhum atanız Şeyx Şamil sağ olsaydı, bu hərəkətinizə görə Sizi bağışlamazdı” Deyilənə görə, məktubu alan Qazı Məhəmməd heç kəsə heç nə demədən Bayazid qalası uğrunda gedən döyüşləri yarımçıq qoyub getmişdir. Görünür, atasının içdiyi andının xatır- ladılması onu bu addımı atmağa məcbur etmişdi. Qazı Məhəmməd 1833-cü ildə Şamilin birinci arvadı Fatimat- dan dünyaya gəlmişdi. Şamil onun adını Dağıstanın birinci İmamı, ustadı və müəllimi Qazı Məhəmmədin şərəfinə qoymuşdu. Onun arvadı Kərimət xanım azərbaycanlı idi. Kərimət 16 il Şeyx Şamilin birinci naibi olmuş general Daniyal bəy Sultan Əhməd xan oğlu İlisulunun qızı idi. Rusiyada “Qafqaz gözəli” adı ilə şöhrət tapmışdır. Qazı Məhəmməd Sankt-Peterburqda operada olarkən yanındakı ya- vərinə demişdir: “Görürsənmi, bütün bu böyük şəhərdə mənim Kəri- mətimə bərabər gözəl yoxdur”. Sürgündə olarkən ən çox yuxusuna girən İlisunun dağları və şəlalələri olmuş və doğma kəndindən həs- rətlə, dönə-dönə danışıb kövrəlmişdir. Kərimət 1862-ci ildə 25 ya- şında Kaluqada vərəmdən öldü: Sultan və general qızı olduğuna görə İmperatorun əmri ilə Şəkiyə gətirilib, anası Balaxanımın (Balaxanım xanım Şəki xanı Hacı Çələbi xanın oğlu Hacı xanın (Hacı Əb- dülqadir xan) qızı idi) yanında dəfn olunub. Balaxanım xanım İlisulu Daniyal bəydə idi. Onu tərk edib Ruma gedibdir. Türk marşalı rüt- bəsində istefaya çıxan Qazı Məhəmməd ömrünün son illərini Mədinə şəhərində yaşayıb, 1902-ci ildə orada vəfat edib. Atası Şeyx Şamilin yanında-Cənnət-əl-Baki qəbiristanlığında dəfn olunub. 106
Şəki xanı İsmayıl xanın öz arvadını qətlə yetirməsi
Şəki şəhəri və qəzasındakı əhali köhnədən bəri İran şahları- nın, daha sonra Şəki xanlarının və ən nəhayət, çar Rusiyasının hökmranlığı altında uzun illər əsirlik boyunduruğu daşımağa məh- kum edilmişdi. Əsirlik deyirkən adi təbəəlik və itaət mənaları dairəsində deyil, bəlkə tam əski köləlik dövrünü geniş mənada möhtərəm oxucuların xatirinə yetirmək istərəm. Misal üçün, Şəki xanlarından İsmayıl xanın 35 dövrünü götürəlim. İsmayıl xan şəx- sən tərbiyəsiz, əxlaqsız, son dərəcədə müstəbid və zülümkarlığı sevən bir sima idi. Öz rəiyyətinin haqqında rəva gördüyü zülm və işgəncələrə qənaət etməyərək, onların namusuna təcavüz etməklə coşğun ruhuna təsəlli verərdi. Kəndi arzusuna qarşı durmaz və heç bir kəslə hesablaşmadan istədiyini yapardı. Nəhayət, Şəmsəddin bəy adlı birisinin övrətini zor ilə əlindən alıb özünü də boğazından asdırdı. Günülük
hissiylə xana qarşı nifrət bəsləyən xanın övrəti-sabiqi Şəmsəddin bəyin qardaşı Səd- rəddin bəyə qasid vasitəsiylə işbu əhvalatı bildirdiyi üçün xan öz övrəti-sabiqini hal-hazırda mövcud Xan sarayının “Cəza eyva- nı”ndan həyətə atdırır. Və üç gün meyit Xan sarayının həyətində açıq hava altında qalır. Xanın qəzəbindən qorxaraq, kimsə sarayın ətrafına dolaşa bilmir. Nəhayət, camaatın təvəqqesinə görə me- yitin dəfn olunmasına xan müsaidə edir. Sədrəddin bəy isə qardaşı Şəmsəddin bəyin boğazlanması və övrətinin zor ilə alınması xəbərini eşitcək son dərəcədə mütəəssir olur və ruslar ilə birləşib, xanın üzərinə hücum edirlər. Xan məğ- lub olur və dutularaq Sədrəddin bəyin əliylə boğulur və öldürülür.
tarixi”nə dair tarixi rəvayət Şəki xanı Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Fateh Şəkixanov (h. 1202-8.6.1275/m. 1788-13.1.1859) tərəfindən türkcə yazdığı “Şəki xanlarının ixtisar üzrə tarixi” 24 May 1829-cu ildə qələmə alınmış və Yüklə 3,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|