Microsoft Word berk senaye tul docx

 

 

Eyni  cinsli  polimer  kompozisiyasından  alınan  məmulatlarda  belə  proseslər  daha 

az baş verir. 

Mexaniki  qüvvənin  təsirindən  polimer  məmulatların  xassələrinin  dəyişməsi 

aşağıdakı səbəblərdən baş verir

[ 7]

: 

1. Deformasiya zamanı mexaniki krekinqin təsiri ilə sərbəst makroradikullar 

ə

mələ gəlməsi; 

2.  Mexaniki  təsirlər  nəticəsində  mühitin  komponentləri  ilə  polimer 

kompozisiyaları arasındakı kimyəvi əlaqələrin qurulması; 

3.  Xarici  qüvvələrin  təsiri  nəticəsində  polimer  zəncirlərinin  qırılması  və 

bərpa edilməsi (rekombinasiya və disproporsiya);   

4.  Parçalanma  məhsullarının  adsorbsiya  və  səthi-aktiv  xüsusiyyətlərinin 

meydana çıxması; 

5.  Polimer  məmulatların  müxtəlif  materiallarla sürtünməsi  nəticəsində səthi 

plastikliyinin və nizamlığının dəyişməsi. 

Təcrübələr göstərir ki, ən az deformasiya zamanı intensiv mexaniki kreninq 

baş  verə  bilir.  Bu  çevrilmələr  sürtünmə  və  yorulma  prosesində  iştirak  edən 

komponentlərin  kimyəvi  təbiətindən  də  asılı  olur.  Polimerlərdə  destruksiya 

üstünlük  təşkil  etdiyi  halda  onun  makromalekulaları  azalır,  aşağımolekullu 

məhsullar  yaranır.  Aparılan  tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  olunmuşdur  ki, 

polietilen polimerinin istismarı zamanı onun kristallığı azalır. Polietilenin ilkin və 

1,5  il  müddətində  istismarından  sonrakı  dövründə  xassələrinin  dəyişməsi  cədvəl 

1.2. -də göstərilmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

Cədvəl 1.2 

Polietilenin atmosfer şəraitində qocalması zamanı möhkəmlik 

xüsusiyyətlərinin dəyişməsi 

Xüsusiyyətlərinin 

göstəriciləri 

Aylar 

0 

3 

6 

9 

12 

15 

18 

Dağıdıcı 

gərginlik, Mpa 

12 

11,2 

10,3 

9 

8,2 

6,6 

6,4 

Dağılmada  nisbi 

uzanma,% 

600 

600 

545 

520 

410 

220 

200 

 

Göründüyü  kimi  PE-nin  atmosfer  havasında  istismarı  onun  oksidləşməsinə 

ilə  müşayət  olunur.  Bu  isə  polimer  zəncirlərinin  destruksiyası  ilə  nəticələnir. 

Kristallaşma dərəcəsi aşağı olan polimerlərdə oksidləşmə daha sürətlə gedir, onun 

özlülüyü və molekulyar kütləsi kəskin azalır. 

Polimerin qocalmaya qarşı aparılan tədqiqatlarına əsaslanaraq söyləmək olar 

ki,  onun  struktur  kimyəvi  çevrilmələri  əsasən  amorf  fazasında  baş  verir.  Bu 

çevrilmələr nəticəsində məmulat bərkliyini itirir, kövrəkləşir, asan qırılır. 

Istehsal  texnologiyasından,  tətbiq  olunan  doldurucuların  və  əlaqəlicilərin 

növlərindən  asılı  olaraq  müxtəlif  formalı  plastik  kütlələr  istehsal  olunur. 

Formasına  görə  plastik  kütlələr  kompozisiyalı,  laylı,  tökük  şəklində,  qətranın 

növünə görə termorlaktiv və termoplastik olur. Yalnız termoplastik kütlələr təkrar 

emal  üçün  yararlı  hesab  olunur.  Plastik  kütlələrdən  hələlik  təkrar  emal  məhsulu 

kimi az istifadə olunur. Bu plastik kütlələrin müxtəlifliyi, tərkibinin mürəkkəbliyi 

və  təkrar  emalın  prosesinin  çox  mürəkkəb  olması  ilə  əlaqədardır.  Buna 

baxmayaraq hər il plastik kütlələrdən alınan məmulatlar sayı durmadan artır. 

Belə  ki,  son  25  ildə  ABŞ-da  hər  ildə  plastik  kütlələr  istehsalı  15-20%, 

artmışdır. Almaniya və  sveçrədə adambaşına bir ildə uyğun olaraq 44 kq və 38 

kq plastik kütlə düşür. 

---

 

 

Plastik  kütlələrdən  sənayedə  müxtəlif  növ  yarımfabrikatlar,  detal  və 

məmulatlar  istehsal  olunur.  Bəzi  hallarda  isə  onlar  çox  bahalı  və  ağır  metalları 

ə

vəz edirlər. Plastik kütlələrdən məmulatları qablamaq üçün nazik təbəqə, borular, 

müxtəlif  tərkibli  yapışqanlar  hazırlanır.  Eyni  zamanda  plastik  nazik  təbəqələr 

istifadə olunduqdan sonra tullantıya çevrilərək ətraf mühiti çirkləndirirlər. Başqa 

məmulatlar isə köhnəldikdən sonra tullantıya çevrilirlər. 

Amerika  alimləri  şərti  olaraq  bütün  plastik  kütlələrə  üç  xidmət  müddəti 

müəyyən etmişlər: qısa, optimal və uzun müddətli. Cədvəl 1.3.-də müxtəlif sənaye 

sahələrində istifadə olunan plastik kütlələrin xidmət müddətləri göstərilmişdir. 

Cədvəl 1.3 

Plastik kütlələrin xidmət müddətləri 

Plastik kütlələrin 

tətbiq sahələri 

Təxmin edilən xidmət müddəti, il 

qısa 

optimal 

uzun müddətli 

Avadanlıqlar:  

böyük həcmli 

kiçik həcmli 

Maşınqayırma  və 

mənzil tikintisi 

Elektronika 

və 

elektrotexnika 

Mebel sənayesi 

Məişətdə  işlədilən 

əş

yalar istehsalı 

Nəqliyyat  

Kənd təsərrüfatı 

 

5 

3 

 

10 

 

5 

7 

 

3 

7 

5 

 

10 

5 

 

20 

 

7 

10 

 

5 

10 

7 

 

15 

8 

 

25 

 

10 

15 

 

8 

12 

10 

 

 

Hesablamalara  əsasən  müəyyən  edilmişdir  ki,  hər  il  yaranan  polimer 

tullantıların  yalnız  2%  təkrar  emal  olunur.  Səbəbi  isə  təkrar  emala  hazırlıq 

---