Microsoft Word berk senaye tul docx
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
Polad tullantısının tərkibi və % miqdarı Material Kateqoriya Elementlərin miqdarı, % C Si Mn P Ş Polad
tullantısı Б
01,-0,4 0,17-0,37 0,35-0,8 0,05 0,05
Belə polad tullantının təkrar emalından alınan hazır poladın tərkibində C-0,27%, Mn-0,7%, Si-0,23%, P-0,03%, S-0,03% olur. Vakuum elektrik-qövs sobasında metalların əridilməsi üçün lazım olan qurğunun sxemi şəkil 2.1 göstərilmişdir. Bu üsul qaz və qeyri-metal birləşmələri olmayan təmiz olan polad və digər ərintilərin təkrar emalında tətbiq olunur. Üsulun mahiyyəti belədir: emal ediləcək metaldan sərf olunan elektrod hazırlanır [ 23].
1-sərf olunan elektrod, 2-maye metal vannası, 3-metal külçəsi, 4-su ilə soyudulan kristallaşdırıcı, 5-su ilə soyudulan altlıq, 6-vakuum kamera, 7-cərəyan keçirici
Belə elektrodu tökmə yayma presləmə və başqa üsullarla hazırlanır. Elektrod qurğuda şaquli vəziyyətdə kristallizator üzərində yerləşdirilir. Elektrodla kristallizator arasında “zatravka” adlanan altlıq qoyulur. Zatravka fiziki-kimyəvi reaksiyalar əsasında alınan maddəyə başlanğıc strukturu və faza vəziyyətini verən materialdır. Sonra soba bağlanır və vakuum yaradılır. Sobada lazımi vakuum 1,33-0,133 Pa alındıqdan sonra elektrik dövrəsi qapanır. Bu zaman əriyən elektrodla zatravka arasında yaranan elektrik qövsünün istiliyi hesabına elektrodun ucu və zatravkanın üst qatı əriyir. Elektrod əridikcə damcılarla aşağıda yerləşən metal vanna tərəfə hərəkət edir. Hərəkət zamanı onun vakkumlaşması gedir, hidrogenin ilkin miqdarının 80%-i, azotun 50%-i kənar olur. Bu prosesdə elektrodun əriməsi ilə eyni zamanda zatravka üzərində yerləşən maye ərinti də istiqamətlənmiş kristallaşma qanunu üzrə bərkiyir. Beləliklə, prosesin sonunda sıx quruluşlu, zərərli qazlar və metal oksidlərinə görə təmiz olan, çəkisi on tonlarla olan metal külçəsi alınır. Lakin vakuum elektrik-qövs sobasının baha başa gəlməsi və onun istismarının çətin olmasından onun istehsalatda tətbiqi məhduddur. Elektrik-posa ilə təkrar əritmə: Bu üsulla təkrar emalla metal külçəsinin alınması ardıcıllıqla şəkil 2.2 verilmişdir. Üsulun mahiyyəti belədir: əvvəlcə əriyən elektrodla qalınlığı 25-35 mm, tərkibi isə əriyən elektrodun tərkibi ilə eyni olan poladdan hazırlanmış zatravka arasında saflaşdırıcı xassəli maye posa yaradılır, elektrodun ucu posa içərisinə salınır, sonra isə elektrik dövrəsi qapanır. Posa qatının dərinliyi 120-170 mm olub, ə riyən elektrodun diametrindən asılı olaraq götürülür. Burada yaradılan posanın tərkibi əridilən poladın tərkibindən asılı olaraq müxtəlif olur. Posanın tərkibi elə olmalıdır ki, o metalı zərərli qarışıqlardan təmizləməklə yanaşı, həm də ərintinin tərkib elemntlərini oksidləşmədən qorusun.
Şə
1-sərf olunan elektrod, 2-posa vannası, 3-elektrod metalının damcısı, 4-metal vanna, 5-posadan ibarət qat, 6-metal külçəsi, 7-kristallaşdırıcının divarı, 8-metal külçəsinin soyuması zamanı yaranan boşluq, 9-zatravka, 10-altlıq
Bu məqsədlə istifadə olunan posanın tərkibi, əsasən CaF 2 , CaO və Al 2 O 3 -dən ibarət olur. Posadan cərəyan keçdikdə Coul-Lens qanununa əsasən ayrılan istilik onu 1670-2000 0 C temperaturadək qızdırılır. Posanın istiliyi hesabına elektrodun posa içərisində qalan hissəsi əriyir və damcılar şəklində posadan keçərək zatravka üzərində maye metal vannanı əmələ gətirir. Metal damcısı posadan keçərkən tərkibindəki fosfor, kükürd və müxtəlif metal oksidləri posaya keçir və saflaşır.
Elektrod əridikcə maye metal vannanın üst səviyyəsinə yaxın hissəsi ilə zatravkaya yaxın hissəsi arasında istilik mübadiləsi çətinləşir. Ona görə də maye vannanın zatravka tərəfdən olan hissəsi soyuyur və kristallaşır. Maye vannanın səviyyəsi yerini dəyişdikcə onun kristallaşma sərhədi də həmin istiqamətdə yerini dəyişir. Bu da metal vannanın istiqamətlənmiş kristallaşma qanunu ilə bərkiməsinə səbəb olur. Beləliklə, elektrik-posa təkrar əritmə üsulu ilə sıx quruluşlu P.S və müxtəlif metal oksidlərinə görə təmiz metal külçəsi alınır. Belə poladlarda hazırlanmış maşın və avadanlıqların etibarlığı və istismar dövrü artır. Bu üsulla alınan ərintilərin maya dəyəri vakuum elektrik-qövs sobasında alınan ə ritmənin maya dəyərindən bir neçə dəfə aşağıdır. Belə ərintilərdən istehsal olunan məhsullar və onların iqtisadi əhəmiyyəti haqqında fəsil III məlumat veriləcək. Ə lvan metalların təkrar emalı: Dünyada alüminium tullantılarının təkrar emalı nəticəsində alınan alüminium metalı həmin tullantıların 20% təşkil edir. Finlandiyada isə bütün alüminium tullantılar təkrar emal olunur, hətta bu dövlət xaricdən alüminium tərkibli lomları da alıb təkrar emal edirlər. Bu işlərlə metalların ticarəti ilə məşğul olan xüsusi təşkilatlar məşğul olur. Təşkilatlar alüminium tullantıların doğranması, qablaşdırılması və sortlaşması ilə məşğul olur, bu lomların metal emaledici zavodlara çatdırılmasını da həyata keçirirlər. Alüminium tullantılarının təkrar emalının birinci mərhələsində lomlar doğranır. Doğranmış lomun tərkibində Al-dan başqa müxtəlif metallar, yanacağın tullantıları, mexaniki qarışıqlar və s. olur. Çətin bir mühitdə əridilən tullantıdan alüminium fraksiyasını ayrırlar. Ərintidəki nəmlik və yağlar quruducu barabanda buxarlandırılır. Təqribi təmizlənmiş alüminium lomu çıxtə şəklində əridilmə sobasına verilir, orada əridilir, legirlənir, təmizlənmək üçün konverterə ötürülür. Sonra təmizlənmiş maye alüminium qəliblərə tökülərək sonrakı emal üçün göndərilir. Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|