9
kimi Anaplı və Mir Paşanın xatirələri uzun illər sükuta qərq edilərək unutduruldu.
Bu da həqiqətdir ki, insanın yalnız dilini susdurmaq olar, könlü isə həmişə danışır.
Əziz yoldaşlarının xatirəsini qəlbində yaşadan sənətkarlar azacıq bir imkan tapan
kimi onların haqqında bildiklərini yazmağa və danışmağa başladılar. Bu isə ilk
dəfə iyirminci əsrin əllinci illərinin sonuna təsadüf edir. Mətbuat səhifələrində
H.Hacıbababəyovun, Hacağa Abasovun məqalələri, xatirələri görünür.
Cabir Səfərov da Mir Paşa kimi aktyorların özündən sonrakı nəslin yetişməsinə
təsirindən bəhs edərək yazırdı: “Hacağa Abasovun “Tənqid-Təbliğ” teatrının
səhnəsində aparıcı sifəti ilə müvəffəqiyyətlə çıxış etməsi heç də təsadüfi deyildi.
Konsertləri idarə etməkdə mühüm vasitə olan aparıcı Azərbaycan teatrı və artistləri
üçün yeni sənət idi. Azərbaycanda ictimai hərəkatın yüksəlişi dövründə Mir Paşa,
Əbülhəsən Anaplı, Əhməd Anatollu, Rza Darablı və başqa kupletçi artistlər
yetişmişdi. H.A.Abasov da hələ inqilabdan əvvəl Bakıda və Azərbaycanın başqa
şəhərlərində təşkil olunan konsertlərdə aparıcı kimi çıxış edərək ictimaiyyətin
hörmətini qazanmışdı”
2
.
Ərdal Karaman da Azərbaycan mədəniyyətində və sənətində meyxananın
yerindən bəhs edərək yazır: “Azərbaycan tiyatrosunda meyxaneden istifade
edildiyi görülmektedir. Halkı tiyatroya çekmek, halkın sanata olan ilgisini artırmak
amacıyla meyhane sahneye taşınmıştır. Yirminci yüzyılın başlarında tiyatroya
giren meyhane, 1921 yılında “Tenkit Tebliğ” sahnesini meyhanelerin süslediyi
görülmektedir. 1921 yılında sözü edilen sahnede Mirzağa Aliyev ve Hacıağa
Abasov meyhaneler söylerler”
3
.
Tədqiqatlar imkan verir ki, Mirpaşa haqqında yalnız kupletçi və meyxanaçı
kimi deyil , həm də görkəmli aktyorlarla bir sırada çıxış edən aktyor kimi danışaq.
S.Hüseynin “Azərbaycan” qəzetinin 6 avqust 1912-ci il tarixli nömrəsində
“Ölülər”in tamaşası haqında dərc etdirdiyi resenziyadan məlum olur ki, Mirpaşa da
bu tamaşada çıxış etmişdir: “Hacı Baxşəli, Hacı Kərim, Məşədi Oruc, Kərbəlayi
Vəli rollarındakı Əli İslam, Darablı Rza, Mirpaşa, Xəlil Hüseynov, Anaplı
2
Cabir Səfərov. Hacağa Abasov. Bakı, 1963
3
Erdal Karaman. Size Selam Getirmişem. İstanbul, 2011, səh. 116
10
ümumiyyətlə həddindən artıq şarj edirdilər”.
Cəfər Cabbarlının da “O olmasın, bu olsun” məqaləsində
4
Mir Paşanın
aktyorluq fəaliyyəti haqqında məlumat verilirdi. Həm də onun adı məhz Anaplı,
Əli İslam və Rza Darablı ilə birlikdə çəkilirdi: “Hambal rolunda Anaplı
5
yaxşı idi.
Bu gecə son dərəcə inqilabi bir ruhda idi. Qoçu rolunda Darablı, Həsən bəy
rolunda Xəlil Hüseynov, Həsənqulu bəy rolunda Mir Paşa, qəzetçi Rza bəy rolunda
Əli İslam və hamamçı rolunda Ələkbər Süheyli yaxşı idilər. Qalanları oyunun
ahəng ümumiyyəsini gözləyirdilər”
6
.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Seyid Hüseyn özündən iki yaş kiçik olan
qardaşını həmişə himayəsi altına almış, onun təlim və təhsil məsələlərinə özündən
artıq qayğı ilə yanaşmışdır. Qardaşlar ilk təhsillərini İçəri Şəhərdə Sınıq Qala
deyilən yerdəki məsciddə, Mirzə Hüseynin yanında almışdılar. Ərəb-fars dillərini
layiqincə bilən Mirzə Hüseyn onlara da bu dilləri layiqincə öyrətmişdi. 1902-ci
ildə Seyid Hüseyn və Mirpaşa İçərişəhərdə üçüncü rus-tatar məktəbinə daxil
olurlar. Məktəbi bitirən il 1904-cü ildə babası 90 yaşlı Seyid Sadıq vəfat etdi.
Seyid Hüseyn təhsilini davam etdirməyi çox arzulayırdı. Ancaq ailədə yaranmış
vəziyyəti nəzərə alan Seyid Hüseyn qardaşı Mir Paşanı seminariyaya qoyub özü
işləmək qərarına gəldi. Ayda 14 manat maaşla əvvəlcə “Kaspi” mətbəəsində
mürəttib şagirdi, bir neçə aydan sonra isə mühərrir işlədi, haqqı iki qat artdı.
Mir Paşa Cümhuriyyət dönəmində Azərbaycan Dövlət Teatrının aktyoru idi.
Onun fəaliyyəti və istedadı haqqında məlumat verən ən qiymətli sənəd
M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının Azərbaycanın Ədəbiyyat
Arxivi şöbəsində saxlanılan meyxana
n
mikrofilmidir. Göstərilən mənbədən
məlumat alırıq ki, Mir Paşanın söylədiyi meyxanalar kitab şəklində işıq üzü
görmüşdür. Kitabın titul səhifəsini olduğu kimi təqdim edirik:
“Hal hazıra dair
MEYXANA
4
“Kommunist” qəzetinin 1920-ci il 14 may tarixli 10-cu nömrəsində “Cim” imzası ilə çap olunmuşdur.
5
Anaplı və Rza Darablının aktyor kimi sənətkarlığı haqqında C.Cabbarlının “Aktyor” imzası ilə 23 fevralı 1920-ci il
tarixli 38-ci sayında dərc olunmuş “Darablı və Anaplı” məqaləsi aktyorları tanıtdırmaq üçün ən qiymətli
mənbələrdən olduğundan eyni ilə kitaba daxil etməyi lazım bildik. Bax: səh. 40-42
6
Cəfər Cabbarlı. Əsərləri. Dörd cilddə, IV cild, Bakı, 2005, səh.134
11
Azərbaycan Dövləti Tiyatro aktyorları
----- Əli İslam və Mirpaşa -------
tərəfindən tiyatro səhnəsində söylənilmişdir.
Naşirləri:
Abbas Mirzə Şərifov və Rza Darablı
Bakı 20 oktyabr 1919.”
Kitabda Əli İslamla Mir Paşanın “Görürəm”, “Hara çıxdı getdi”, “Bizim oldu”,
“Ata və oğul” adlı deyişmələri toplanmışdır. Kitabın sonunda “Mabədi var”
qeydindən məlum olur ki, aktyorların meyxanaları bununla bitmir və gələcəkdə çap
olunacağı nəzərdə tutulur.
Meyxanalar ictimai-siyasi motiv daşıyır və bolşevizmin, rus hakimiyyətinin
əleyhinə söyləndiyi üçün sovet rejimi dönəmində üzə çıxarılmamışdır və bu günə
qədər də olduğu kimi elmi-ədəbi ictimaiyyətə belə təqdim olunmamışdır. Yalnız
bir istisnanı qeyd edə bilərik ki, Mir Paşa haqqında geniş məlumatı ilk dəfə Qumral
Sadıqzadənin Seyid Hüseynin həyatına həsr etdiyi “Son mənzili Xəzər oldu” adlı
romanından alırıq. Yazıçı burada Mir Paşanın bədii portretini yaratmağa müvəffəq
olmuşdur. Əsərə aktyorun “Ata və oğul” meyxanası da daxil edilmişdir. “Son
mənzili Xəzər oldu” əsərinin ədəbiyyat və sənət tariximizin öyrənilməsində
məziyyətləri çoxdur. Lakin onun ən önəmli cəhətlərindən biri əsərdə Seyid
Hüseynin kiçik qardaşı Mir Paşanın şəxsiyyətinin işıqlandırılmasıdır. Sənət
tariximizə sadəcə Mir Paşa adı ilə daxil olmuş, inqilaba qədərki dövrdə Dövlət
Teatrının aktyoru kimi fəaliyyət göstərən meyxana ustasının şəxsiyyəti uzun illər
tədqiqatçılar üçün qaranlıq
qalmışdır.
Mir Paşanın həyatı və fəaliyyəti haqqında ilk
dəfə geniş məlumat verən əsər məhz “Son mənzili Xəzər oldu” romanıdır. Qumral
Sadıqzadənin əsərində verilən məlumatlara əsasən Mirpaşanın bioqrafiyasını
öyrənməyə və digər əsərlərini də müəyyən qədər üzə çıxarnağa nail olduq. Ümid
edirik ki, əldə etdiyimiz məlumatlar uzun illər teatr tariximizin səhifələrindəki ağ
ləkələrindən, heç olmasa, birini qismən örtməyə yarayacaqdır.
Bakı və Kəndlər Birliyinin Ali Məclisinin sədri Nəsir Ağayevin təşəbbüsü
və Rəhimağa İmaməliyevin tərtibatı ilə 1993-cü ildə nəşr olunan “Abşeron
Dostları ilə paylaş: |