6
məlumatlardır. Amma mətbuat səhifələrini vərəqlədikcə yuxarıda göstərilən
faktları şübhə altına salan məlumatlar əldə edirik:
“1911-ci il 6 mart, Bakı.
Nikitin qardaşları sirki, müsəlman opera artistləri, ilk dəfə olaraq Mirzə Cəlal
Yusufzadənin opera şəklinə saldığı “Fərhad və Şirin”, musiqisi Oqanezaşvili,
dirijor A.Oqanezaşvili, rejissor R.Araksyan; Şirin – Cəmil Nəcəfov, Fərhad –
Cabbar Qaryağdıoğlu.
1911-ci il, 31 mart, Tiflis, “Zakavkazye”.
Məlum olduğu kimi, indiyədək müsəlman səhnəsində türk dilində
Ü.Hacıbəyovun yeganə “Leyli və Məcnun” operası oynanırdı. Bu yaxınlarda
Bakıda M.C.Yusifzadə tərəfindən yazılmış “Fərhad və Şirin” adlı ikinci opera
oynanmışdır. Üçüncü opera da həmin Ü.Hacıbəyov tərəfindən hazırlanır. Bu, çox
təsirli süjeti olan “Şeyx Sənan” operasıdır”
1
.
Verilən məlumatlardan ilk baxışda belə nəticəyə gəlirik ki, Oqanezaşvili
“Fərhad və Şirin” operasının ən azı yeganə müəllifi deyildir. Halbuki Mirzə Cəlal
Yusifzadənin adına ASE-nin səhifələrində rast gəlmək də mümkün deyildir.
Şübhəsiz ki, bu mənəvi genosidin nəticəsidir ki, ermənilər məhz Oqanezaşvili kimi
müftəxor musiqiçilərin “Azərbaycan muğamları, mahnı və rəqs nümunələrini nota
salması” sayəsində Azərbaycan incəsənətinə yiyələnmişlər.
Qayıdaq əsas mövzumuzun üzərinə.
1921-ci ilin fevral ayında Azərbaycan artistlərindən bir qrupu – Aqitbriqada
(Təbliğat briqadası) Respublikanın rayonlarına göndərilmişdi. Həmin briqadanın
tərkibinə H.Q.Sarabski, H.A.Hacıbababəyov, R.Darablı, Ə.A.Vahid, Q.Pirimov,
1
Azərbaycan mədəniyyətinə erməni təcavüzünün ədəbiyyatımızdakı təzahürlərinə biganə qala bilmək
mümkün deyildir. Hənəfi Zeynallının “Ədəbi ensiklopediya” məqaləsində ürək yanğısı ilə yazırdı: “... bəzən
ensiklopediya müəlliflərinin də yazdığı məqalələrdə böyük nöqsanlar var ki, o da bilxassə türk ədəbiyyatına aiddir.
L.M.
imzası
ilə yazan “Aşuq” məqaləsində aşıq erməni xalq nəğməçisi kimi göstərilmişdir. Guya bunlar
“Ermənistan, Gürcüstan və türk yerlərinə, məsələn, Azərbaycana da yayılmışlar”. Bundan ya müəllifin savadının
azlığı və ya millətçiliyi meydana çıxır. Aşıqların əslən türk ellərindən olduğu hamıya məlumdur. Erməni aşıqlarının
oxuduqları belə, türk sözləri və hətta türk nəğməsi olduğu bəllidir. Bunun yerinə, aşıqlar, Ümumiyyətlə,
Zaqafqaziya və Türküstan el şairləridir, desəydi, daha doğru olardı.
Bundan başqa, gənc Azərbaycan şair və yazıçılarından da bu kitabda heç bir məlumat göstərilməməkdədir.
Buna ensiklopediya redaksiyasının diqqətini çəkmək lazımdır.” (“İnqilab və mədəniyyət” jurnalı, 1929, N-2-4, səh.
57-59, səh.289-290) Hənəfi Zeynallının bəhs etdiyi ensiklopediyanı belə tanıdırdı: “Kommunist Akademiyasının
Ədəbiyyat, Sənət və Dil Seriyası nəşriyyatı, I cild, 1929-cu il, 768 səh. Məsul redaktor V.M.Friçe, məsul katib
O.M.Bejin.
7
Ə.B.Zülalov (Əzizə xanım Məmmədovanın atası), Ə.Anaplı, Mir Paşa,
Ə.H.Rzayev, Mouses dayı, B.Cabbarzadə, Ə.Əhmədov daxil idi. Bu briqada
Yevlaxda iki hissəyə ayrılır. Briqadaya daxil olan artistlərdən bir qrupu – Nuxa,
Qax, Zaqatala rayonlarına, digəri isə Qarabağa yola düşür. Hər iki briqadaya Əli
Heydər Qarayev və Qambay Vəzirov rəhbərlik edirdilər.
Ə.Anaplı və Mir Paşanın daxil olduğu briqada 1921-ci ilin fevral ayında
respublikamızın bir neçə rayonunda konsert verdikdən sonra Şuşanın yaxınlığında
Keşiş kəndinə gəlmişdi. Konsert kəndin geniş meydançasında olacaqdı. Buna görə
də Bakıdan artistlərin gəldiyini eşidən kənd camaatı, hətta əsgərlər də kəndin
meydançasına toplaşıb səbirsizliklə konsertin başlanmasını gözləyirdilər.
Ə.H.Qarayev meydançaya toplaşan kənd camaatının qarşısında nitq söylədi, sonra
bədii briqadanın iştirakçıları çıxış etdi. Konsertdə Ə.Anaplı və Mir Paşanın
məzhəkəli çıxışı tamaşaçıların xüsusilə xoşuna gəlmişdi.
Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə, Ə.Anaplı və Mir Paşanı gecələmək üçün
bir evə qonaq aparmış ermənilər elə gecə yatdıqları yerdə qətlə yetirmişdilər. Bu
hadisədən qəzəblənən xalq isə qatilləri ələ keçirib cəzalandırmışdı.
Keşiş kəndində artistlərlə bərabər üç hərbçi də qətlə yetililmişdir. “Kommunist”
qəzetinin 25 fevral 1921-ci il tarixli nömrəsində onların dəfni haqqında “Şəhidlər
dəfni” başlığı altında belə məlumat verilirdi:
“Qarabağda inqilab uğrunda facianə bir surətdə şəhid olan artistlərdən
Əbülhəsən Anaplinski və Mir Paşa Sadıqovu və zabitlərdən Əbdülhəmid
Yusifxanov, yunkerlərdən Mir Əhməd Mirhəsənov ilə Hüseyn Əsgərov yoldaşları
dəfn etdilər.Əvvəlcə bu beş cənazə böyük izdiham ilə Təzə Pir məscidindən
qaldırılıb Dövləti-tiyatro qarşısına gətirildi”.
Bütün artistlər qollarına üstündə mərhumların şəkli olan qara lentlər
bağlamışdılar. Matəm mitinqində Azərbaycan teatrı işçilərindən, artistlər
komitəsindən, fəhlə klublarından, səyyar teatr dəstəsindən, erməni və yəhudi
aktyor truppalarından, “Satir-aqit” teatrından gəlmiş nümayəndələr çıxış edib
Ə.Anaplı və Mir Paşanın xaincəsinə öldürülməsinin Azərbaycan teatrı üçün böyük
itki olduğundan danışdılar. Matəm mərasimi Bakının küçələrində irəlilədikcə
8
müxtəlif təşkilat və komissarlıqların qarşısında mitinqlər keçirilirdi.
Xalq Maarif komissarı D.Bünyadzadə, Maarif Xadimləri İttifaqı tərəfindən
M.Maqomayev, Hərbiyyə Məktəbi qarşısında Mirzə Davud Hüseynov, Həbib
Cəbiyev, İnqilab Komitəsi tərəfindən N.Nərimanov, Bakı İcraiyyə Komitəsi
qarşısında Mir Bəşir Qasımov və başqa təşkilatların nümayəndələri mərhumların
xatirəsinə həsr olinmuş alovlu nitqlər söyləmişdilər.
Ə.Anaplının və Mir Paşanın Azərbaycan teatrı səhnəsindəki yerini
işıqlandırmaq üçün Əli Abbas Rzazadə “Kommunist” qəzetinin 23 fevral 1921-ci il
tari
x
li nömrəsində “Böyük itkilər” adlı məqaləsi ilə çıxış edərək yazırdı: “Neçə
yıllardır ki, türk səhnəsini fələk nəzərdə tutub. O, səhnəyə hər bir az müddət
fasiləsində bir zərbə yetirmək ilə sənayei-nəfisə xadimlərini dağdar etməkdədir”.
Müəllif Ərəblinskinin, Vəlinin, Cahangir Zeynalovun, Hacıbaba Şərifovun
ölümünü xatırlatdıqdan sonra davam edərək yazırdı: “ Bu gün də Qarabağdan
qəmli xəbərlər eşidirik. Məlum olur ki, Əbülhəsən Anaplını və Mir Paşa Sadıqovu
qanlı canilər – daşnaklar qətl etmişlər.
Anaplının zərifanə çıxışlarını, Mir Paşanın Əli İslam ilə söylədikləri
“meyxana”nı görən və eşidənlər əlbət bilirlər ki, səhnəmiz nə qədər böyük itki
verir.
Bu gün əgər avropalılar bir sənayei-nəfisə işçisini itirər isə, bütün nasif təhrirlər
ilə bərabər özünə təsəlli vermək üçün yüzünü özlərinin sənayei-nəfisəyə dair
məktəblərinə dikib söylüyorlar: bu itkinin əvəzinə qalan məktəb bizə neçə dəfə
artıq işçi verər.
Əcəba, biz Türk və Şərq səhnəsinin, Türk və Şərq sənayei-nəfisəsinin işçiləri
ikinci Anaplı və Mir Paşaları yetirən hansı məktəbə öz yaş ilə dolu gözlərimizi
dikib onlardan kömək gözləyək?
Hanki məktəb bizə Anaplı verəcək ki, öz istedadıyla ümumnasın məhəbbətini
qazansın?
Hanki məktəb bizə Əli İslama yoldaş olmaq üçün Mir Paşa verəcək ki, onların
səhnəyə çıxışını dörd göz ilə gözləyən camaat təsəllivan olsun?”
Amma bütün bu gerçəkliklərə baxmayaraq S.Hüseynin təəssüflə qeyd etdiyi
Dostları ilə paylaş: |