Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
onun keyfiyyətinin etibarlı olmasını göstərməklə yüksək qiymətə satılmasına təminat verir. ndiyənə kimi London metal birjasında dünyanın azı 65 ölkəsinin təxminən 400 metal markaları dövlət qeydiyyatından keçmişdir. London metal birjasında əlvan metallar üzrə kommersiya əməliyyatları cəmi bircə səhifədə yerləşən standart əqdlər üzrə aparılır. Tərəfmüqavillərin sövdələşmə şərtlərindən asılı olaraq birja əqdlərinin icrası üç aydan 27 aya kimi müddəti əhatə edə bilər. Lakin məhsulların real göndərilməsi hər ayın 3- cü həftəsi yerinə yetirilir və əmtəənin faktiki çəkisi anbar şəhədətnaməsində göstərilmiş çəkidən bu və ya digər tərəfə 2%-dən artıq tərəddüd etməməlidir. Təcrübədə hər bir kəs London metal birjası vasitəsilə kommersiya əməliyyatlarını həyata keçirə bilər. Lakin bunun üçün onlar həmin birjada üzvlük statusuna malik şirkətlərə və yaxud xüsusi broker kontorlarına müraciət etməlidirlər. Həmin vasitəçi qurumlar kənardan olan alıcı və ya satıcılara göstərdiyi əlaqələndirici vasitəçi xidmətlərinə görə reallaşan kommersiya əməliyyatının ilgisinin ümumi məbləğinin 0,16% ölçüsündə komission alırlar. London metal birjasında ticarət günü hər bir metal üzrə səhər və axşam hərəsi 5 dəqiqədən olan alış-veriş aktı kimi keçirilir. Lakin yalnız səhərki ikinci ticarət sesiyasında «dairə»nin içində səslənən qiymətlər həmin birjanın rəsmi məzənnəsi kimi götürülür. Həmin məlumatlar tezliklə bu və ya digər metal üzrə beynəlxalq qiymətlər kimi qeyd olunurlar. Bunun üçün əlvan metalların satışında ikinci səhər ticarət sesiyası daha əhəmiyyətli hesab edilir. Dünyanın ən böyük əlvan metallar birjasının biri də hələ 1933-cü ildə müxtəlif profilli metallar, kauçuk və s. birjalarının birləşdirilməsi nəticəsində yaranmış Nyu-Yorkun Komeks əmtəə birjasıdır. Lakin zaman keçdikcə həmin birja satdığı malların çeşidini daraltmaq məcburiyyətində qalmış və nəticədə yalnız iki növ mis, cəmi alüminium, qızıl və gümüş çeşidlərinə daxil olan məhsulları realizə etməklə məşğuldur. Nəticədə «Komiteks» satdığı əlvan metalların məzənnəsini– qiymətqoymasını da həyata keçirərək, beynəlxalq miqyasda öz nüfuzunu nəzərə çarpan dərəcədə yüksəltməyə nail olmuşdur. Azərbaycan Respublikasında bir sıra təbii sərvətlərin hasilatı (çıxarılması) və emaledici sahələrinin inkişafı, neft- kimya və qaz komplekslərinin genişləndirilməsi məqsədilə maşınqayırma sənayesinin yeni vüsət alması burada neft, neft məhsulları və qaz kondesatı (propan və s.) birjası – bazarının yaradılması daha üstün və aktual məsələyə çevirir. Bununla belə, Azərbaycanın gələcək taleyini neft və neft-kimya, eləcədə onlarla əlaqədar bir sıra sənaye sahələrinin inkişafı ilə bağlamazdan əvvəl, həmin sahələrin beynəlxalq bazarlarında olan tələb, təklif və azad qiymətlərin xüsusiyyətləri və dəyişmək meyllərini dərindən təhlil etmək gərəkdir. Bununla yanaşı həmin sahələrin inkişafı variantları, istehsal, ekologiya və s. riskləri köklü öyrənməli, inhisarçılıq meylləri və korrupsiya amilləri də nəzərdən yayınmamalıdır. Onu unutmaq lazım deyil ki, hələ XIX əsrin sonlarında yaranmış ilk Bakı əmtəə birjasında neft və neft məhsullarının alış-verişi çoxluq təşkil edirdi. Yalnız 1901-ci ildə Azərbaycanda 10 mln. tona qədər neft çıxarılaraq, bütün dünyada hasil olan neftin yarısını təşkil edirdi. Bu qədər neftin çıxarılması və emal edilməsi uzun müddət dəyişməz olaraq qalmışdır. Neft və neft məhsullarının qiymətləri isə nəqliyyat xərcləri ilə birlikdə durmadan yüksəldiyi halda, neft hasilatı və emalı sahibkarları və satışına daxili və xarici bazarda cəlb olunan vasitəçilərə sabit gəlir gətirirdi 1 . Beynəlxalq bazarda isə neft və neft məhsullarına 1 15 ийун 1889-жу илдян башлайараг Бакыдан Батуми лиманына дашынан нефт мящсулларына дямирйолу тарифляри Русийада о заманкы пул ващиди цзря ики гяпик артырылараг, дашыма хяржи щяр бир пуд нефтя 18,6 гяпик тяшкил етди. Бакыда ися бир пуд нефт olan tələb, təklif və qiymətlər müxtəlif ölkələrdə daima elm, texnika və texnologiya inkişaf etdikcə dəyişir, təkmilləşir və yüksəlirdi. Lakin ikinci dünya müharibəsindən sonra və ələlxüsus ərəb ölkələri və randa zəngin neft yataqları kəşf edildikdən sonra neft və neft məhsulları bazarları Qərbdən Şərqə yönəlmişdir. Belə ki, 1974-cü ildən etibarən Amsterdamın müddətli əməliyyatlar birjasında dizel yanacağı üzrə fyuçers əqdləri bağlanılmağa başladı. Məhz həmin dövrdən başlayaraq Nyu-Yorkun pambıq və əmtəə birjalarında tədricən neftin, bunker və dizel yanacaqlarının topdan ticarətini mənimsəməyə başladılar. Hələ 1971-ci ildə Nyu-Yorkun pambıq birjasında propan üzrə əqddlərin satışına qədəm qoyuldu. Nəhayət rəqabət mübarizəsi, bazarların və satılan məhsulların bölgüsü və təkrarən bölgüsü nəticəsində propanın satışı həmin şəhərdə fəaliyyət göstərən əmtəə birjasına keçdi. Onu da qeyd edək ki, bir çox ölkələrdə neft və neft məhsullarını propan kimi birja məhsulları sırasına daxil etməyə cəhdlər göstərmişdir. Ancaq Avropa ölkələri ilə yanaşı ABŞ-da da bütün bu cəhdlər ciddi nəticə verməmişdir, çünki neft və neft məhsulları bazarı dünyanın müxtəlif nöqtələrindəki siyasi, iqtisadi, hərbi və digər dəyişikliklərə həddindən artıq hissiyatlıdır. Hərbi dairələrdən nəşriyyata sızan məlumatlara əsasən nisbi sülh şəraitində müxtəlif ölkələrin neft məhsulları ehtiyatları orta hesabla iki il təşkil edir. Deməli, əksər dövlətlər neft və neft məhsullarının ehtiyatlarını artırmağa yox, cari tələbatı ödəmək məqsədilə alırlar. Bununla yanaşı, neft və neft məhsulları bazarı Şell, Britiş Petrolium, Lukoil və b. kimi nəhəng neft şirkətləri ilə neft və neft məhsulları ixrac edən ölkələr arasında rəqabətin kəskinləşməsini labüd edir. Misal жями 4 гяпийя баша эялирди, Авропа базарларында ися бир пуд аь нефт 18,5 гяпийя сатылырды. Няглиййат хяржляринин артмасы нефт магнатлары тяряфиндян пис гаршыланырды (Азярбайжан Республикасы тарих архиви фонд 5, он.1, иш 29, с.66). Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|