Microsoft Word c baxcaban dl

Xəstə bilir gecələri nələr çəkər.  

Leyla! Bu ağrını, çəkən bilər!  

 

İkindi çağı Səminə ilə Pərvanə gəldilər. Evlin ilə mən evə qayıtdıq. Telfon zəng çalanda, evə təzəcə yetişmişdik. 

Qulaqlığı götürən kimi bacımın səsini tanıdım, ancaq səsi dəyişmişdi. Tutğün idi...Yağmurlu idi...Atam ölmüşdü». 

(

3

)  

yazını hazırlayan: Məmi (məmmədriza) Ələrdəbili 

 

 

 

 

 

 

Qeydlər:

  

Bağçabangıl: Cabbar (Əsgərzadə) Bağçaban və həyat yoldaşı Səfiyə xanım Mir Babai, Səminə ə Pərvanə xanım (qızları), Səmin 

(oğlu), Evlin xanım (Səmin bəyin həyat yoldaşı)

 

 

*

. Mirza Qafarxan Zunuzi (Siyahpuş)   -

  Hacı Həsən oğlu Mirza Qafarxan Zunuzi adlım məşrütə inqilabçısı, Zunuzda anadan 

olubdur (1300 hicri qəməri ilində).İranda boğuntu və işsizlik üzündən Arazın o tayına köçüb, Məşrutə hərəkatı başladıqda geri 

qayıtmışdır. O, Heydər Əmioğlunun qızğın tərəfdarlarından idi. Heydər xan İrandan çıxandan sonra qara geyinrədi, buna görə 

Siyahpuş adlanmışdır.  

Qafarxan böyük natiq, yazıçı və şair idi. Çağdaşları (o cümlədən Bağçaban) onun qorxmaz və coşğun bir inqilabçı olması 

həqqində hekayətlər etmişlər. (

bax: örnəklər

) Kəsrəvinin yazdığına görə (On səkkiz il Azərbaycan tarixi) 1286-ci ildə Təbrizidə 

Məqsudiyyə məhəlləsinin Meydan məçidində Ətabək Əəzəmi öldürən Təbrizli Abbas ağa Sərrafın yas mərasimini yığışdıranda 

çıxış edib və aşağıdakı şeiri oxumaqla xalqı coşdurmuşdur:  

Arxadaşlar, haray salın, cuşə gəlsin kainat 

Ta cahanə sabit olsun, bizdəki əzm-u səbat 

Zillət əmdə mürəccəhdir şərəfli bir məmat 

Millətə lazım deyildir, beylə əfsürdə həyat 

Zülm-u istibdad dövri dərd-u yəəs əyyamıdur 

Arxadaşlar, qan tökün, qan tökəməyin əyyamıdur.  

 

Ölümdən can qurtarıb bir sürə Osmanlıya köçmüşdür. İstanbulda Nurullah xan Yekani ilə birgə çalışmışlar. İrana dönəndən sonra 

jandarm sahib- mənsəbi kimi işləyirmiş. 1298-ci ilddə major olarkən Azərbaycanda ikinci yeni üsul üzrə qurulan məktəbi 

təəsübkarların qarşıdurmalarına baxmayaraq Zunuz şəhərində Açmışdır.  

Kəsrəvi yazır:...Sərdar Mötəzed (Azərbaycan valisinin müvəqqət olaraq canşini və qoşun başçısı) sərbazların geyimləri və 

aylıqlarından oğurlayırmış, onların sayısını olduğundan çox göstərməklə artıq qalan çörək pullarını da özünə götürürmüş...İşın 

üstü açılmışdısa da, çəkinmirdi. Sərbazların çılpaq və ac yalavac dolanmalarını, üzünə gətirmirdi. Məşərutə (hərəkatı) 

başlanqıcının adlım döyüşçüsü və yaxşı natiq, ordu majoru, Zunuzlu Mirza Qafarxan 1919-cu ildə (1298) sərbazxanaya görüşə 

gəlir. Sərbazlar onun qabağını kəsib, ac və əyni yalın olmalarından gileylənirlər. Qafarxan bir söz demədən sərbazxananın 

ortasında hündür bir yerin üstünə çıxır. Sankı qəbristanlığa girmişdi, uca səs ilə «allahommə əğfəri lilmöminin vəlmöminat » 

duasını oxuyur. Sonra üzünü dövrəsinə yığışmış sərbazlara tutub deyir: soruşacaqsınız, burası qəbristanlıqdırmı?! Bəəli bura 

qəbrıstanlıqdır, sizlər də onun ölülərisiniz. Deyirsiniz geyiminiz yoxdur, ölüyə geyim nə gərək?! Başmağınız yoxdur, ölüyə 

başmaq nə gərək?! Sizlər ölməmişsinizmi?! Pulunuzu yeyən, sizləri çılpaq saxlayan yalqızın birisi deyildirmi? Diri olsaydınız, 

tutub sürüyə- sürüyə gətirib həqqinizi ondan alardınız! Sərbazlar, bu sözlərin əsərində Sərdar Mötəzedin evinə sarı üz qüydular, 

hesabdarı Mirat Əlsəltənə ilə birlikdə çox zəlil halında gətirib sərbazxanada saxladılar... Bu həngamənin içində Qafarxanı 

göndərən Sərdar İntsar özünü yetirib onları dilə tutur, Mötəzed ilə Mirat Əlsəltənənin işlərinə yetişəcəyinə söz verir, üç gün 

içində, sərbazların yubanmış cirələrini verməyə və aylıqlarını ödəməyə boyun olur. Beləliklə də qopmuş fırtınanı yatırdır...  

---

Artıq 1299-cu ildə İngilis əlaltılarının kudetası həyata keçmişdi və Rizaxanın hökuməti formalaşmağa başlamışdı və belə 

davranışlara və inqılabi işlərə yer yox idi. Bu zamanlar Qafarxan sərhənglikdən çıxarılıb, Tehranda pinəçilik ilə yaşayırdı, və iri 

xətt ilə dükanın kətəbəsində yazdırmışdı: « Dünənin sərhəngi, bu günkü pinəçi, Mirza Qafar Zunuzi » (Sərhənge diyruzi, 

piynəduze emruzi, Mirza Ğəffar Zonuzi). Bunu Rizaxana çuğullayırlar. O qafarxan ilə danışandan sonra, üzdə onu işdən 

çıxaranları toparlayıb yenidən işə götürülür. Başqa rəvayətə görə dərəcəsini azaldıb və ondan istəyir ki dinməz söyləməz sağır 

kimi başını salsın öz işinə və ayrı işlərə qatılmasın. 1934-cü (1313) Mirza Qafarxan səssiz- sovsuz, məşkuk bir halda zəhərlənib 

məhv edilir. 

)

 دمص

ىرادرس

 

اين

 :

 باتک

»

ناجيابرذآ ريھاشم

«

(

 

http://zunuz.blogfa.com/post/18

 

 

*

- Mirza Nurlla xan Yekani- Nurulla xan Yekani 1879-cu ildə (1258) Mərəndin Yekanat bölügündə anadan olmuşdur. 

Gəncliyində yerli feodallarin əlindən və iş dalıca o taya keçmişdir. Orada olarkən zavodlarda və mədənlərdə işləyırmış. 1900- cu 

ildə Nəriman Nərimanofun yardımı ilə qurulan «İctimaiyyun Amiyyiun komitəsi»nin mərkəzi kadrı kimi çalışmışdır. İnqilabi 

hərəkatın güclənməsi ilə Təbrizə.gəlib Əli Müsyo və Şeyx Məhəmməd Xiyabanı ilə görüşüb danışdıqdan sonra, başqa aktivlərlə 

birlikdə, (sonralar «Qeybi Mərkəz» adi ilə tanınmışdır), Təbrizin «İctimaiyyun Amiyyun» hizbinin təməlini qoymuşdular. 

Məşrutə hərəkatında Fədai başçısı kimi Səttarxanın silahdaşları sırasında döyüşmüşdür. Şeyx Məhəmməd Xiyabanı başçılıq edən 

Azadistan hərəkatında fəalcasına iştirak etmişdir. Yekani, hərəkatı başçılıq edən kadrların içərisində yoxsulların təmsilçisi idi. 

Xiyabanı öldürləndən sonra həbsə alnıbdır. Bir iddə qabaqcıl adamların yardımı ilə dustaqdan qurtarıb Xorasana gedib və orada 

«Milli komitəyə aparılıbdır. Kolnel Məhəmməd Taği xan Pesyan başçılıq etdiyi üsyanda Yekani də iştirak etmiş olur. Üsyan 

yatırılandan sonra Azərbaycana- yaşadığı kəndə qayıtmışdır. Təbrizdə Lahuti başladan hərəkata qoşulub və yenidən həbsə alınır. 

Uzun müddət zindanda saxladıqdan sonra Yekanatdan başqa bir yerə getməmək təəhüdi alıb və orada nəzart altında 

saxlanılır.Kənddə olduğu zaman məktəb açmaq və kəndlilər arasında azadlıq əfkarını təbliğ etməklə mübarizəsinə davam 

etdirirdi.  

1320- ci ildən Mərənd, Xoy və Salmas bölgələrində Tudə hizbinin təşkilatlarını yaradıb və Birinci Azərbaycan Əyaləti 

konfransının cələsəsini açıbdır.  

1324- cü ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaranandan sonra Azərbaycan Demokrat Firqəsinin birinci qurultayına nümayəndə, 

mərkəzi təftiş komisionuna üzu, Milli Konqrənin nümayəndəsi və Milli Müəssislər Heyətinin üzvü seçildi. Milli Hökumətin 

tədbirləri və habelə Yekaninin tədəbirləri nəticəsində Xoy şəhərinə lüləkeşlik edilib su çəkildi, yetim uşaqlar üçün tərbiyə evi 

təşkil edildi və şəhərdə yeni məktəblər açıldı...  

Milli Məclisin təşkili zamanı Azərbaycan Milli Məclisinə nümayəndə seçilmişdir. Daxilə nazirliyinin müavini və Milli 

Hökumətin qərarı ilə Urmu şəhərində nəzmiyyə rəyisi vəzifələrində işləmişdir. Mərkəzi dövlət Azərbaycana qoşun yeridib və 

oranı işğal edəndən sonra, Məhəmmədriza şahın cəza dəstələri qocaman inqilabçıya divan tutub olmazın işkəncələr vermişlər. 

Yekanını dar ağacının altına gətirərkən onun dabanlarına vurulmuş mıxların yerindən hələ də qan axırdı.  

Səlam olsun Nuralla xan Sərhəngə  

Vətən səhnəsində o girdi cəngə  

Sığal verdi öz atıynan, tüfəngə  

İgidlər yerisən, sən Qaladağı (

Urmulu Aşıq Əli abdiyni

)  

 

Səttarxan eylədi fəndi  

Nurulla xan doğradı qəndi  

Sərkərdələrin içındə  

Yaşasın Hafiz əfəndi (

xalq qoşmalarından

)  

 

(Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri: Azadlıq yolunun mübarizləri /Əbdülhüseyn Nahidi Azər: Se Mobareze Məşrutə)  

 

 

*

- Əbülqasım Fiyuzat- 1267- cı idə Təbrizdə anadan olubdu.Gənc yaşlarından müəllimçiliyə başlayıbdır. «Təcəddüd» qəzetinin 

yazıçısı və bir sürə müdiri idi. Azadistan hərəkatında fəallcasına iştirak edibdir. Əbülqasım Fiyuzat da Yəkanı və Məhəmməd 

Tağqı Rəfət kimi Xiyabanının başçılığı altında qurulan (20 nəfərə yaxın) rəhbərlik heyətində iştirak edirdi və maarif rəyisi 

işləyirdi. Xiyabanı öldürülüb və hərəkat tapdanandan sonra, başçı kadr və Xiyabanının müşaviri olmasına baxmayaraq nehzət 

həqqində susan adamlardan biri olmuşdur. Sonralar Təbrizin maarif idarəsinin rəisi olub, Təbrizdə ilk peşə məktəbinin əsasını 

nəccarlıq və nəqqaşlıq kılası dair etməklə qoyubdur. Şiyrazın maarif rəisi olarkən Bağçabanın yardımı ilə Şiyrazın uşaq bağçasını 

qurmuşdur. 

(Əbdülhüseyn Nahidi Azər: Conbeşe Azadistan)  

**

- (1948) 1327- ci ilın bəhmən ayının 15 də Şahın canına qəsd ediləndən sonra, müddəi əl ümumunn istəyinə görə 

şübhələndikləri adamlar içərisində Bağçaban da, tutulmuşdur. 

(«Yaddaşthaye Qasem Ğəni» cild 3)

 

 

---