Microsoft Word c baxcaban dl

Son dönəmlər  

Ömrünün son illərində, 1964-cü (1343) ildə müəllimlər üçün «Dilsizlərə və sağırlara təlim vermək metodu» (Rəveşe 

amuzeşe kər və lalha) və sağırlar üçün «Hesab » kitabını, yazmış, ictima xadimlərinin və yaxşı adamların xidmətlrinə 

sayqı göstərmək üçün «Səlam cəmiyyəti» (geramiydaşt ya cəmiyyəte səlam) adlı dərnəyi qurmuşdur.  

Cabbar Bağçaban sülh sevər, azadixah və humanist bir insan idi. Ömrünün sonunadək uşaqlar, dilsizlər və sağırların 

təlim- tərbiyəsi və sağlamlığı uğrunda yorulmadan mübarizə etmişdir. O deyirdi: «mənim məktəbimin qapısı heç vaxt 

yoxsul uşaqların üzünə bağlanmayacaqdır. Uşaqların mali durumları, miliyyət və irqləri, din və məzhəbləri, mənim 

məktəbimə daxil olub- olmamalarına heç zaman mane törətəməyib- törətəməyəcəkdir. Məktəbimdə təhsil almanın 

yalnız şərti, uşağın sağırlığı (karlığı) və ondan irəli gələn dilsizliyidir (lallığı)...» (

4

)  

 

 

 

 

 

 

Cabbar Əsgərzadə Bağçabanın bədii yaradıcılığı  

Bağçaban, ictimai çalışmaları ilə yanaşı, maarif və mədəniyyət (ədəbiyyat, incəsənət və teatr) sahələrində də 

fəaliyyətlrinə davam etdirmiş, İranda uşaq ədəbiyyatının ilk müəllifi, naşiri və rəssamı olubdur. O, uşaqların 

psikolojik aləmini dərindən tanıyırdı. Onların gözü ilə dünyanı seyr edib və ağır yüngül etməyi bacarırdı. Uşaqların 

başa düşəbiləcəyi dildə yazıb yaratmaq onun qabarıq xüsusiyyətlərindən biri idi. Onun çox cəhətli yaradıcılığı- 

pedaqoji, şeir, incəsənət, musiqi, mədəniyyət və səhiyyə ilə sıx bağlı idi.  

Türk, fars və rus dillərini bilirdi və əsərlərini türkcə və farsca yazmışdır. Yazılarını və lirik şeirlərini «C.Əsgərzadə», 

«Aciz», «Bağçaban» adları ilə, satirik şeirlərini isə «Məhkəmə pişiyi», «Noxtasız», «Leyləyin yuvadibisi», «Molla 

Haray» «Anaş qurbağa», «Qurbağa», «Hacı leylək», «Müqəllid», «Lək lək» və s. taxma adlar ilə çap etdiribdir. (

12- 

10

)  

«Onun teatr, şeir və uşaq nağıl və hekayələri mövzülarinda 9 cild farsca əsəri çap olunmuşdur. Pedaqoji, dilsizlər və 

sağırların yazıb-oxuması və təlim-tərbiyəsinə dair isə 13 əsəri nəşr edilmişdir.» (

2

) O cümlədəndir: «Adəme əsil», 

«Əsrare təlim və tərbiyət», «Əlifbaye asan», «Əlifbaye Bağçeban», «Rəveşe amuzeşe kər və lalha», «Zendeqaniye 

kudəkane», «Mən həm dər dönya arzu darəm», «Zendəginameye Cəbbar Bağçeban» və sairə...  

1970-ci (1349) ildə «Dünya uşaq kitabları şorası», Bağçabanın uşaqlara yazdığı «Baba bərfi» adlı kitabını «Uşaq 

kitablarının ən yaxşısı» kimi seçmişdir. 1958-ci (1337) ildə basılan «Bağçabanın rübailəri» (Robaiyyate Bağçeban) 

onun həyat fəlsəfəsi və düşüncə tərzini ifadə edir. «Doğru insan» (Ademe əsil) adlı əsərində, xalqın uğrunda sevgi ilə 

qoyulan əməyi, adamlığın ölçüsü sanmış, insana yarayan əmək olaraq, dəyərləndirmişdir. O deyirdi, cəmiyyət, öz 

xadimlərinin, mədəniyyət qulluqçularının və yaxşı adamların əməklərinin qədrini onların sağlıqlarında bilməlidir və 

onlar durarkən ağırlanmalıdırlar.  

«...Bağçəban Azərbaycana və ana dilinə ürəkdən vurğun idi. Əlinə düşən fürsətdə sevgisini göstərər imiş. » (

8

) Ömrü 

boyuca, Pəhləvilərin diktatorluğu altında Azərbaycan türkəcəsində yazdığı əsərlərini, buna şahid çəkəmək olar. 

Səminə xanım «Şərq» dərgisi ilə danışığında müxbirin «ata- anasının fars dilli olub- olmamaları və yaxud farscanı 

Qafqazda öyrənmələri» sualına cavab verərkən belə vurğulayıbdır: «yox, onlar həmişə bir- birlərilə türkcə 

danışardılar. Ancaq anam İstanbulun Aya Sofiya məçidində, atam isə mollaxanada bir qədər yazılı (ədəbi) farscanı və 

Quran oxumağı öyrənmişdilər. Amma farsca danışmazdılar. Gerçəkdən farsca danışa bilmələri irana köçüb şıraza 

getdiklərindən sonranındır...»(

2

)  O dövrun jurnalistlərindən biri, Bağçabanın Azərbaycan nehzəti haqqında 

coşğunluqla çıxış etməsini nəql edibdir. 

***

 

Onun, 1953-cü (1332) ilin kudetasının ardınca gələn ağır və boğuntulu illərdə, qocalıq bilmədən «Heydər baba» adı 

ilə qurulmuş milli-mədəni dərnəkdə çalışması, milli-mədəni varlığımıza və ana dilimizə bəslədiyi sevginin dərinliyini 

---

göstərir. Doktor Səlamullah Cavid «Dostlar görüşü» adlı kitabında dərnəyin fəaliyyətlərindən yazaraq çox hörmətlə 

Bağçabanın adını çəkibdir. Onun həyatından və çalışmalarından yığcam olaraq yazıb və Heydər baba poemasina 

yazdığı nəzirəni kitabında veribdir. (

6

) 

Doktor Fərzanənin fikrincə 

****

 «...bu ocağın o günkü ağır və təhlükəli şəraitdə işə başlamasının, bütün çətinliklər 

və uğursuzluqlarla bərabər, milli-mədəni varlığımızda dərin və unudulmaz izi və təsiri olmuşdur...Dərnəkdə iştirak 

edənlərin əsas vəzifəsi,... get- gedə daha da genişlənmiş və bir sıra dilçilik, folklor araşdırmaları və nəzm- nəsr 

əsərlərinin ortaya çıxmasına yol açmışdır...» (

7

)  

Bağçaban gəncliyində «Molla Nəsrəddin» məcmuəsinin ardıcıl əməkdaşı olmuşdur. Üstəlik, Qafqazda çıxan türkcə 

dərgi və məcmuələrdə , o cümlədən Tiflisdə, Bakıda, İrəvanda nəşr olunan «Tartan-partan», «Zənbur», «Kəlniyyət», 

«Məzəli», «Babaye əmir», «Bəhlul», «Rəncbər», «Zəngi», «Qızıl şəfəq» kimi dərgi və qəzetlərdə satirik şeirlər və 

kəskin publisistik (ictimai- siyası yazı) məqalələrlə çıxış etmişdir. İrəvanda «Lək lək » dərgisin yaymışdır. (

10-12

)  

Türkcə əsərləri 12 cilddir. (

2

) O cümlədəndir «Qızıllı yapraq», «Bayramçılıq», «Xor xor», «Erkək xalaqızı ya 

Gülsənəm», «Fədakar müəllim», «Cahangirlik nümayişi ya xud Teymurləng, bir pərdə vəhəşətlı faciə (tamaşa)», 

«Şeyx Şamil nehzətindən (tamaşa)», «Pərvanənin kitabı», Şəhryarın «Heydər baba» əsərinə nəzirə və «Azəri 

Xəyyam» adı ilə nəşr etdiyi Xəyyamın rübailərinin türkcə tərcüməsi... (

bax: örnəklər

)  

 

 

son anlarında 

Mirzə Cabbar Əsgərzadə Bağçaban 1966-cı (1345) ilin Azər ayının 4-də , Tehranda yaşarkən vəfat etmişdir. Onun 

məzarı «Şəhr- Rey»də İbn Babuyə məzarlığındadır. Onun adı həmişə xalqımızın böyük humanist və pedaqoq oğlu 

kimi sonsuz hörmətlə yad ediləcəkdir! O, ömür boyu dilsizlərin dil açmasına çalışmışdısa da, özü dunyadan dili bağlı 

getmişdir.  

Bağçabanın böyük oğlu, görkəmli musiqiçi və incəsənət xadimi Səmin Bağçaban, atasının həyatının sonku anlarını 

atası haqqında yazdığı «Çehre haiy əz pedərəm» adlı bədii əsərində beləcəsinə vəsf edibdir:  

«Azər ayının beşinci günü idi. Səminə və Pərvanə gecəni xəstəxanada atamın başı üstə keçirmişdilər. Gün ortadan 

sonra mən Evlin ilə xəstəxanaya gəldikdə onlar evlərinə qayıtdılar. ...Evlin yatağın qırağında oturub atamın əlindən 

tutub və tumarlayaraq soruşdu: «Baba, istəyirsiniz sizə türkcə bir mahnı oxuyam?» Atam lapdan özünə gəldi. Sancını 

unutmuşdu. Var gücünü yığaraq diqqətlə qulaq asırdı. Ağrıdan və coşğunluqdan titrəyən bir səslə dedi: « Oxu 

Evəlin... oxu... oxu...»  

Evlin başını onun başına yaxınlaşdıraraq atamın eşidəbiləcəyi ən son mahnının ən sonuncu sözlərini, musiqi 

yaradıcılığının ən sonuncu zil- bəmlərini onun qulaqlarına axıtdı.  

Od, yaxılar,  

Yanqısını qazan bilər.  

Bülbülün çəkdiyin  

Gül nə bilir,  

Xəzan bilər.  

Xəstə bilir, gecələri nələr çəkər.

 

 

Leyla! Bu ağrını, yazan bilər!  

 

Mahnı qurtardıqda atam diksinib yuxudan ayılanlar kimi, özünü ələ alıb şeirin son sətirlərinə etirazını bildirdi. 

Sancıdan səsi titrəyirdi. Sözünü deməyə tələsirdi: canım, Evlin, Evlin... «yazan bilər!» yanlışdır, kimsə bu ağrını 

mənim adıma yazmayıbdır. «Çəkən bilər!» düzgündür. Mahnının sonku sətirlərini belə oxumalısan:  

 

---