Microsoft Word c baxcaban dl

 

 

 

 

Təbriz 1924 (1303) 

Təbriz 1925 (1304) 

Aciz Əsgərzadə təxəllüsü1925 (1304)  

Təbriz 1925 (1304) 

 

İran- Cənubi Azərbaycan / Mərənddə müəllimlik / tərkibi təlim metodu / İranda ilk uşaq tamaşaları  

Valideynlərini itirməsi, qıtlıq, yoluxucu xəstəliklər, gərginlik və çatışmaların şiddətlənməsi ilə, 1919- cu (1298) ildə 

otuz dörd yaşında ikən ayləsi ilə birlikdə çoxlu təhlükələr başdan sovaraq, xəstə ikən İrana- Cənubi Azərbaycana, 

köçmüşlər. İş dalıca çox gəzdikdən sonra, nəhayətdə Mərəndin «Təcəddüd» firqəsinin başçısı Mirzə Qafarxan 

Mükafatın yardımı ilə «Əhmədiyyə» məktəbində birinci sinif (kilas) müəllimi olaraq işə başlamışdır. Mükafatın 

təşviqi ilə İranda yazdığı ilk əsəri, «Xor xor» adlı uşaq tamaşasını türkcə yazıb «Əhmədiyyə»nin şagirdləri üçün 

məktəbin həyətində icra etmişdir. (

2

)  

Bağçabanın təlim tərbiyə sahəsində özünə məxsus metodu var idi, (tərkib metodi adilə tanınmaqdadır), şagirdlərin 

sağlamlığı yolunda ürəkdən və təmənnasız əmək qoyurdu. Bu zaman İranda, yoluxucu baş və göz xəstəlikləri uşaqlar 

arasında çox yayqın idi. O mali yardım yığmaqla dərman alıb və öz əli ilə onların başını yuyub və dərman yaxırdı. 

Sonralar Təbrizdə, Şiyrazda və Tehranda da belə edirmiş. O dönəmdə, şiddət işlətmək təlim- tərbiyə sahəsinin 

qaçınılmaz metodlarından sayılırdı. Bağçaban «əti sizin, sumuyu bizim» kimi ifadələrə uymağı cinayət sanırdı və 

onun tərsinə olaraq yeni metodlar işlədirdi. Ürək yandırmaq və məhəbət ilə başa salmağı düzgün yol bilirdi. Uşaqlar 

üçün öz cibindən qələm- kağız alıb və onlara rəssamlıq öyrədirdi. O, ilk dəfə olaraq uşaqların təlimində tamaşadan 

istifadə edib, məktəbdə idman üçün vaxt ayırmışdı. O, şagirdlərdə öyrənməyə sevgi oyatmışdı. Bu yolda olmazın 

çətinliklərə və maneələrə sinə gərməli, qarayaxmalara və kiçiltmələrə tab gətirməli idi. Yorulmadan apardığı 

mübarizə olduqca uğurlu idi. Öncəki illərdə imtahanların ohdəsindən gələ bilməyən uşaqların təhsil işində sürətlə 

irəli getmələri qabarıqcasına gözə çarpırdı.  

Bağçaban, Mərəndin əmək qədri bilən maarifçiləri və əhalisinin dərin hörmətini və alqışını qazanmışdısa da, geriçi 

qüvvələrin qarşıdurmalarına dözməli olmuşdur. Özü belə yazmışdır: 1920-ci (1299) ildə «qız məktəbi açmaq üçün 

cavaz almışdım. Məktəbi açanda lapdan şəhərin sözü keçərli, qafası qara bir mollasının qurğusuna aldanmış təəsüblü 

bazar əhli başıma tökülüb Mərəndin qoçularından göndərməklə canıma qəsd etdilər və məktəbin açılmasının qabağını 

aldılar... (

1

)  

 [1920-1299 kudeta ili] O il, olduqca acı hadisələrin yolunu çəkirdi. O ildə Xiyabanı şəhid oldu, (Taği) Rəfət özünü 

öldürdü və azadlıq sevər insanların tıfağı dağılmış oldu...» (

1

)  

 

Təbriz: İranda ilk qarışıq məktəb və uşaq bağçası / teatr və tamaşalar/ qadınların təlimi uğrunda  

Təbriz və Şiyrazın maarif idarələrinin rəisləri (Zəka əl Dövlə Diybac, Əbülqasım Fiyuzat

*

), Bağçabanın başaracığı 

və ustalığını eşidib, onun yeni təlim metodi (tərkib metodi adlanmış) və icra etdiyi uşaq tamaşaları ilə yaxından tanış 

olmaqdan ötrü, 1920-ci (1299) ildə Bağçabanı Təbrizə çağırdılar. O, Təbrizə çatanda Azadistan dövlətinin başçısı, 

Şeyx Məhəmməd Xiyabanı öldürülmüş və hərəkat yatırılmaqda idi. Hərəkata qoşulanlar, o cümlədən onu Təbrizə 

çağıranlar işdən çıxarılıb və ya xud gizlənmişdilər. Şəhərdə böyük dəyişikliklər aparılırdı, ictimai- siyasi gərginlik 

hökm sürürdü. Onun da gələcəyi bəlli deyildi. Bir sürə didərginlik və işsızlikdən sonra əski dostu, adlım və yorulmaz 

mübariz Mirza Qafarxan Siyahpuş

*

 (Zunuzı) onu Azərbaycanın görkəmli azadlıq sevər və demokrat inqılabçısı 

Mirza Nurulla xan Yekani

*

 ilə görüşdürmüşdür. Yekani maarif idarəsilə yaxından tanış idi və Bağçabanın ora 

getməsini düzgün bilməyib və onu Yekandakı məktəbə müəllimçiliyə göndərmək istəmişdi. Bağçaban, Qafarxan 

Siyahpuşun çalışmaları nəticəsində maarif rəisi Məhəmədəli Tərbiyət (tanınmış mədəniyyət xadimi)  ilə görüşüb 

danışandan sonra, Təbrizdə «Daneş» adlı məktəbin birinci sinifində müəllimçilik etməyə başlamışdır. Təbrizin maarif 

---

idarəsi Mirzə Cabbarın tədris üsulunu bəyənib, kiçik uşaqların təlim- tərbiyəsi sahəsində onun təcrübəsindən istifadə 

edirdi. (

1

)  

1923-cü (1302) ildə Əbulqasım Fiyuzat Azərbaycanın maarif rəisı olandan sonra Bağçabana uşaq bağçası açmasını 

təklif etmişdir. O günlərdə yalnız dini azınlıqlara aid bir uşaq bağçası var idi. Bağçaban, iranın maarif nazirliyində  

baş müdir işləyən aşırı fars millətçisi Doktor Möhsüninin və başqa geriçi güclərin daş atmaları və qarşıdurmalarına 

baxmayaraq, 1924-cü (1303) ildə Təbrizdə Məqsudiyyə məhəlləsinin Əncümən küçəsində, İranın ilk uşaq bağçasını 

(kudəkestan- «bağçeye ətfal» adilə), birinci qarışıq qız-oğlan (moxtəlet) məktəbi olaraq, qura bilmişdir. O dönəmdə 

qarışıq məktəb açmaq irəliyə atılmış çox böyük bir addım və beyinə sığmaz bir iş idi, hansı ki, bir çoxları oğlanların 

da məktəbə getməsinə könül 

verməyirdilər. Bağçaya gələn uşaqlardan bir neçəsi dilsiz və sağır idilər və ona 

görə başqa məktəblərin qapısı üzlərinə bağlı idi.  

Bağçaban Təbrizdə olan zaman uşaqların tamaşa ədəbiyyatının təməlini qoyubdur. Tamaşalar yazıb 

səhnəyə çıxartmaq, surud oxumaq, uşaqlara nağıl demək gəzintiyiə aparmaq və idman üçün vaxt ayırmaq, 

ilk dəfə onun tərəfindən məktəblərdə icra olunubdur.  

Tamaşalarada uşaqlar özləri də qatılıb və aktiv rol oynayırdılar. Səhnəni düzəldib bəzəməkdə və tamaşada 

işlənən paltarları tikmək və maskaları qayırmaqda, həyat yoldaşı Səfiyə xanım olduqca yardım edirdi. 

Bağçaban, yazdığı uşaq şeirləri və tamaşalara Səfiyə xanımın yardımı və əməkdaşlığı ilə musiqi 

bəstələyirdi. Böyük qızı Səminə xanımın söylədiyinə görə anası, uşaqlığında tarçalmaq öyrənərdi və musiqi 

ilə tanışlığı var idi. (

2

) Bağçaban onun yardımı və əməkdaşlığı ilə qızlara məxsus siniflərdə dərs verməkdə 

də böyük uğurlar qazanmışdır. Bu zamanlarda, Təbrizin aydınlarından bir neçə nəfərini əməkdaşlığa çağırıb 

və qadınların kişilər səviyyəsində təlim tərbiyə ala 

bilməsi üçün «Məktəbe nesvan» adlı qadınlara məxsus bir 

məktəb açmağa baş qoşmuşdur. Bu işdən ötrü bir cəmiyyət yaratmağa da çalışmışdır. Amma geriçi qüvvələr və 

təəsübkarların qarşıdurmaları üzündən bu iş baş tuta bilməmiş idi.  

 

 

 

Təbriz, uşaq bağçası 1926 (1305) 

uşaqlarin əl işləri ilə 

Təbriz 1926 (1305)  

divarda uşaqlarin əl işləri  

Təbriz uşaqlarin tamaşası  

1926 (1305) 

 

Təbrizdə olan zaman «Fədakar müəllim» və « Erkək xalaqızı» adlı tənqidi tamaşaları türkcə və «Əlfbaye asan» adlı 

dərsliyi farsca yazıbdır. Bağçabanın oğlu Səmin bəy öz xatirələrində atasının gənclikdən teatr ilə maraqlanmasını 

onun öz dilindən belə nəql edibdir: « Yeni yetməlik və gənclik dövründə, Qafqazda İrəvan şəhərində yaşadıqda 

Üzeyir Hacıbəyofun «Məşədi İbad» operetində oynamışdım, və onun yazdığı «Arşın-mal alan» operetini dəfələrlə 

görmüşdüm ... Təbrizdə olarkən yaşlılar üçün türkcə iki tamaşa əsəri yazmışam...» (

3

)  

 

İctimai- mədəni dərnəklərin qurması  

Bağçaban (1925) 1304-cu ildə Təbrizdə «Müəllimlər Birliyi» və «Teatr» cəmiyyətlərini (Cəmiyyəte Ettefaqe 

Moəllemin- Cəmiyyət Teatr) qurubdur. Xalq tərbiyəsi üçün ən önəmli ocaqlardan biri olan teatr sahəsində 

yorulmadan işləyib müntəzəm surətdə tamaşalar verməklə, ictimai çətinlikləri işıqlandırmağa çalışıbdır. O, «İbrət 

Güzgüsü» (Aiyneye Ebrət) adlı teatr aktiyorlar heyətinin əsli üzvlərindən biri idi.  

Bağçaban, uşaqların çeşidli dərsləri rahatcasına başa düşəmələrindən ötrü «səmi və bəsəri» (eşitməyə və görməyə 

aid) vəsait və cihazlar düzəldirdi, onların səhiyyəsi və sağlamlığı üçün əlindən gələni əsirgəməyirdi. Təbriz əhalısının 

bütün təbəqələri, aydınlardan tutmuş kütləsinə qədər ona böyük sevəgi bəsləyır, onu alqışlayırdılar. O, kiçik uşaqların 

---