Microsoft Word c baxcaban dl

məktəbini uşaq bağçası və onların təlimçilərini bağçaban adlandırmaq istəyirdi, bundan ötrü özünün soy adını 

«Bağçaban» seçmişdir.  

Özünün yazdığına görə, heç zaman siyası və hizbi fəaliyyətlərə baş qoşmamışdısa da, ictimai və mədəni fəaliyyətləri 

üzündən xalq içərisində sevilirdi, buna görə də polis ona şübhələniırdı. Azərbaycanın mədəniyyət xadimləri və maarif 

sevərləri onun sədaqətlə və təmənnasız qulluq etməsini görür əməyinin qədrini bilirdilər. Buna görə Bağçabanı İran 

Şura Məcəlisi nümayəndəliyinə kandid etmək istəmişdilər. Lakın o mədəniyyət sahəsində fəaliyyət etməyi üstünraq 

sayıb kandid olmağa boyun qoymamışdır. (

1

)  

 

Hakimiyyətin əritmə siyasəti / qarşıdurmalar / İranın birinci «Dilsizlər və Sağırlar» məktəbi  

1926-cı (1305) ildə doktor Möhsüni adlı

 

qatı irtıcaçı və tanınmış şovinist Azərbaycanın maarif rəisliyinə 

göndərilmişdi. Bağçaban öz bioqrafısında belə yazıbdır: «... onun əkid fərmanı üzərə şagirdlər bir birlərilə, 

təlimatçılar onlarla və maarif idarəsinin əməkçiləri (işləyənləri) məktəbə rücu edənlərilə hamılıqca farsca danışmalı 

idilər, yoxsa işdən çıxarılacaq idilər. Bunun çətinliyi və əməldə mümkün olmadığı bir yana qalsın, o, bu söz ilə böyük 

bir qövmun həqqini və tarixi əlaiqini danırdı və Azərbaycanlıların yurdsevərlik hislərini kiçiltməklə onları 

yaralayırdı. Doktor Möhsüninin Azərbaycanlılarla ilgili yaramaz davranışını, tamamilə Hitlerin yəhüdilərə qarşı 

yürütdüyü davranışa bənzətsəm, bəlkə də yanlış olmasın... Bu geniş ölkənin hankı yanına baxsaq, orada yaşayan 

xalqın min illər uzununda anadan gəlmə (qərizi) və təbii olaraq öz dilinə, dəbinə və rüsumatına alışdığını anlamaq 

olar. Güc və quldurluq ilə, adətlərini və dillərini onlara unutdurmaq olası bir iş deyildir... »(

1

)  

[Doktor Əhməd Mohseni. Emadoldovlə- maarif naziri olubdur. 1876-da Xoradanda anadan olub, Tehran, London və Pariddə təhsil almışdır.] 

«... Doktor Möhsüni işi oraya dək gətirib çıxarmışdı ki, onun yaramaz davranışlarından bezib, canları boğazlarına 

yığışmış əhalıdan bir iddəsi onun evini dövrələyib daşa basmaqla canına qəsd etmişdilər. Təbrizin valısı onun canını 

qorumaqdan ötrü bir dəstə soldat göndərməli olmuşdur.» (

1

)  

Günlərin birində Doktor Möhsüni, Bağçabanı çağırıb və onun uşaqlar üçün türkcə qoşduğu şeirlərinə irad tutmuşdu. 

Şeirlərin siyasi məzmun daşıdığını vurğulamışdı. Onu sorğu- suala çəkərək «Gümüş qəfəsli bülbül» şeirini 

qoşmaqdan nə məqsəd güddüyünü, bülbülün kim olduğunu, gümüş qəfəs ilə nəyi anlatmağını və gülüstanın 

şənlənməsindən nə andırmağını soruşmuşdu. (Şeirdə deyilirmiş: bülbülün ötməsini sevdim, onu gülüstandan ayırdım, 

tutub gümüş bir qəfsə saldım. Çox keçmədən bülbül nəfəsdən düşdü, mən də həvəsimi itirdim. Onda bildiım qəfəs 

gümüşdən olsa belə, bülbül qəfəsi sevməz. Qəfəs dustağında saxlanmasına qıymadım, qapısını açdım, bülbülüm 

qəfəsdən qurtardı, sevincək cəh-cəh vurub ötərək gülüstanı şənləndirdi.) Bağçaban, heyvanlara nisbət uşaqlarda 

məhəbbət hissini oyatmaq qəsdilə qoşduğu başqa şeirlərini Möhsüniyə xatırlatmışdır. (

1

) Ancaq onu inandıra 

bilmədikdə, Möhsüninin gəzək dalıca gəzməsini başa düşmüş idi.  

Doktor Möhsüni qabacasına davranmaqdan çəkinmirdi. Bağçaban neçə vaxtdan sonra, dilsiz və sağırlara (karlar və 

lallara) məxsus məktəb qurmaq fikrini Doktor Möhsüniyə danışdıqda, o çox başı soyuqluqla demişdi: «bizə, dilsizlər 

və sağırlar məktəbi lazım deyildir. Dilsizlərin dillərini aça bilmək bacarığı vardındırsa, gücünü, uşaq bağçasında fars 

dilninin yayılması uzərinə qoy! Bu, ondan yeyraqdır. Türk camatının fars dilini öyrənməsi bizim üçün lalların 

dillənməsindən vacibraqdır.» Bağçaban onun cavabında demişdir:«Mən qumarbazxana açmaq istəmirəm ta sizdən 

icazə almalı olam. Mən, yarın məktəbin kətəbəsini yuxarı qaldıracağam, siz də dəstur verərsiz aşağı endirərlər.» (

1

) 

və qapını çırparaq otaqdan dışarıya çıxmışdır. Nəhayət, 1926-cı (1305) ildə çeşidli müxaliftlərə sinə gərərək Təbrizin 

Əncümən küçəsində, uşaqlar bağçasının yanında yerləşən məruf Əncümən İmarətində İranın birinci «Dilsizlər və 

Sağırlar» məktəbini qura bilmişdir. Altı ay sonra, Əncümən həytini döşəyib Təbrizin maarif sevərləri, rəsmi 

məqamları və xarici konsulxanaların təmsilçiləri qarşısında, Bağçabanın təlim verdiyi üç uşaq səhnəyə çıxmışdılar. O 

gün dam- divar üstündə və qonşuluqdakı ağacların başında belə adam qımıldayırdı. İgnə salmağa yer yox idi. 

Xiyabanının nitq etdiyi həyətdə, hamınının heyrətdən bərəlmiş gözləri önündə üç uşaq yazı oxuyur, onlara (barmaq 

ilə göstərməklə) diktə olunanları tabloda yazırdılar. Beləliklə Cabbar Bağçaban ilk dəfə olaraq İranda dilsizlər və 

sağırlar məktəbinin təməlini qoymüş idi...  

Doktor Möhsüni, gizlətmədən açıqcasına əritmə (asımılasya) və öncədən işlənilmiş farslaşdırma «siyasətini» 

yürüdürdü. Demokrat və azadixah şəxsiyyətləri maarif sahəsindən uzaqlaşdırmaq üçün var gücünü vurub, əlindən 

gələni əsirgəməyirdi. Bağçaban da, aşırı pan-iranistin sonsuz kiynəsinə tuş gələn müəllimlərin içərisində idi. 1927-ci 

(1306) ildə Doktor Möhsüni, siyasi səbəblər üzündən (

4

), Bağçabanın açdığı «Uşaq Bağçası»nın , pulunu kəsib və 

basqı altında oranı bağlatdırmışdır və üzə çıxartmadan, onun Tehrana göndərilməsini düzəltmiş idi. Bağçaban parlaq 

xidmətlərinə rəğmən və könlü istəməyərək Təbrizi tərk etməyə məcbur olmuşdur. (

6-2

)  

---

 

Şiyraz: uşaq bağçası və tamaşalar  

Fars vilayətinin maarif rəyisi, köhnə dostu Əbülqasım Fiyuzat macəranı eşitcək, onu Şiyrazda uşaq bağçası qurmağa 

çağırmışdır. Tehranda nəzmiyyə idarəsi yubanmasını gəzək tutub, onun yola çixma (müsafirət) cavazına qol 

çəkməyirdi. Onu başda dolandırırdı. Bağçaban etiraz etdikdə döyülüb söyülmüş və sərtib Dərgahının dəsturu ilə neçə 

gün həbs edilmişdi. (

6-1

) Dustaqdan qurtardıqda çox çətinliklər çəkəndən sonra özünü Şiyraza yetirmişdi. İşı 

yubatmadan haman ildə [1927 (1306)] Şiyrazın uşaqlar bağçasını qurmuşdur. Uşaqlar orada, oynamaq, idman etmək, 

şeir və sürud oxumaq və rəssamlıq ilə birlikdə, tikiş tikmək, paltar yumaq, toxuculuq, bənnalıq və ... kimi əl işlərini 

də öyrənirdilər. O Şiyrazda da pedaqoji, ədəbiyyat və teatr sahəsində fəaliyyətlərini davam etdirirdi. Uşaqlara yazdığı 

tamaşa əsərləri «Qurd ilə Çoban», «Xəzuk xanım» və s. (Gorg və Çupan, Xanom Xəzuk...) dönə- dönə Şiyrazın uşaq 

bağçasında icra edilmişdir.  

 

 

 

 

 

Şiyraz 1932 (1311) 

ناپوچ و گرگ

  

مناخ کوزخ

  

Şiyraz 1928 (1307) 

 

Bağçaban uşaqların təlim-tərbiyəsi üsulunu, açıqlarkən belə yazıbdır: «...uşaq bağçasının özünə məxsus oyunları, 

nağıl, tamaşa, mahnı, şeir... və qısaca desək özünə məxsus mədəniyyəti vardır. O zamanlar kimsənin bunlardan 

xəbəri yox idi, demək olar, bilikli təlim-tərbiyəçilər belə, bunları dəyərsiz, yersiz, pis və man (ayıb) bilirdilər... Uşaq 

təlim alarkən, uşaq oyunları və tamaşalarının yardımı ilə heyvanların dünyası ilə tanış ola bilir, demək, uşaq, 

heyvanları yamsılamaq, səslərini və oyunlarını çıxartmaqla, öyrənir. Amma valideiynlər bunları yaramazlıq, 

ədəbsizlik və əxlaqdan uzaq sanırdılar. Onlar istəmirdilər balaları it- pişik səsi çıxartsınlar, və «zad əlmaad» duası 

oxumaq yerinə, «Xəzük Xanım »ın bala bulanmış sıçan quyruğu ilə sürmə çəkməsi nağılına qulaq assınlar. » (

1

)  

Şiyrazın maarif sevərləri və mədəniyyət qulluqçuları ona minəttdar olduqlarını bildirməkdən ötrü Şiyrazın uşaq 

bağçasına «Bağçaban» adı vermişdilər.  

 

Tehran: «dilsizlər və sağırlar» məktəbi / yardımçı cihazların ixtira etməsi  

Neçə il Şiyrazad işləyəndən sonra, 1932-ci (1311) ildə Bağçabangil Tehrana köçməli olmuşdular. Səminə xanım 

(Bağçabanın böyük qızı) bu həqdə belə yazıbdır: atam, Tehranda «...əlverişli şəraitin, maddı və məənəvi yardımın 

olmadığı ucundan istədiyi pedaqojik və psikolojik araşdırmalar qurumunu yaratmaq fikirindən daşınıb yaşayışını 

təmin etmək üçün siqaret qayırma karxanasında işləməyə başlamışdır.» (

2

)  

Səmin bəy (Bağçabananın oğlu) atasının dilindən belə yazmışdır: « ... Qafqazlı mahacirlərdən olduğuma görə 

pasportum mahacirlik pasportu idi. Ona görə də məktəb açmağa cavaz ala bilmirdim. Dörd- beş ay didərginlikdən 

sonra işim bir yerə çatmadı və amaclarımın ardını tutmaq üçün Tehrandan dönüb Qafqaza qayıtmaq qərarına gəldim 

...» (

3

)  

Bağçaban, çoxlu çalışmalardan sonra, 1933-cü (1312) ildə, qırx səkkiz yaşında olarkən Tehranın «Dilsizlər və 

Sağırlar» məktəbini - İran yurtdaşlığını alandan sonra- qura bilmişdir.  

---