Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 114 dostların birləşərək dağılan mühitə qarşı durmağa çalışmala- rı, zarafatlar, şən nəğmələr, sevgi, qısqanclıq mübahisələri və qayğıları fonunda cərəyan etsə də, top mərmiləri altında hü- cuma keçən bolşeviklərin yaratdığı sərt reallıq bu ailənin illərlə yaranan mənəvi dünyasını kökündən qoparır. Şəxsi həyatını düşünüb canını götürüb qaçan Talberq- dən fərqli olaraq sona qədər içdiyi zabit andına sədaqətini, məğrurluğunu, alicənablığını qoruyan Aleksey Turbin hadisələrin mərkəzində dayanır. Ağır yaralı qardaşı 18 yaşlı Nikolayın tədricən özünün daxili azadlığını və optimiz- mini itirməsi qardaşlarının dərdinə dözməyən bacının gün- dən - günə saralıb solan Yelenanın özünü itirərək müdafiə- siz görünməsi iflasa doğru gedən yolu səciyyələndirir. Yelenanın pərəstişkarı uydurduqlarına özü də inanan Şervinskinin keçirdiyi zərif hisslərin belə yersiz görün- məsi, kobud amansızlaşan Mışlayevskinin ölkənin gələ- cəyinə inanması şüurlarda gedən ikiləşməni səciyyələn- dirir. Beləliklə, mənəvi ləyaqət qələbə çalır. Finalda Tur- binlərin evləri olsa da əsgərlərin əhatələndirdiyi məkan qar altında itsə də top səsləri belə birlikdə olanların mənəvi optimizmini məhv edə bilmir. 18 iyun 1982-ci ildə çıxan “Baku” qəzetindəki “Və biz almazlı səmanı görərik” məqaləsində tamaşanın Çexovsa- yağı incə biçiminə, sakitliyinə, sayıqlığına diqqət çəkməklə: “Turbinlərin kiçik dünyasında iki dövr, iki dünyagörüşü, iki ideya; inqilab və əksinqilab, vətənə sədaqət və xəyanət, tari- xi dəyişkənliyin dəyərləndirilməsinə sağlam və ya dərindən səhv baxış mövcud olsa da, bu evdə ziyalılıq və yüksək mənəvi mədəniyyət mühiti vardır” yazan teatrşünas Veta Nadirova “Bulqakovun pyesində Talberq obrazı demək olar ki, eskiz olsa da, aktyor L.L.Qruberin tapdığı dəqiq psixoloji cizgilər hesabına acizliyi, simasızlığı, miskinliyi tamaşada Rejissorluğun üslub problemləri 115 önə çəkilən bu səhnə personajı tam nifrət qazanır” 108 dəyər- ləndirməsi əsərin təhlilini ustalıqla həyata keçirməklə səhnə- dəki azadlığı təmin edən rejissor yozumunun da uğurudur. İnsani münasibətlərdən daha çox tarixi prosesləri izlə- yən Cənnət Səlimova yarımqaranlıq səhnə tərtibatında, həyəcanlı danışıq üsulundan, təkcə xaricə deyil, daxili ünsiy- yətin tələbindən doğan sərt mizanlardan istifadə etməsi zaman - məkan həllini verə bilir. Qırmızı ordunun hücumu altında dəyişən dünyanın mənzərəsini yaradır. A. Turbin (V.Q.Paseçnı), Talberq (L.L.Qruber), Mışlayevski (A.M.Xarçenko), Studzinski (V.P.Kovtun) kimi zabit ləya- qətini qoruyan ağ qvardiyaçıların silsilə portreti göz önündə canlandıqca itirilən alicənablıq dəyərlərinin ağrısı üzə çıxır. Və qanlı inqilabların yol verilməzliyi təsdiqlənir. Bununla belə tamaşanın ana xəttini Nikolay Turbinin (İ.İ.Koşeleviç), Lariosika (B.D.Lukinski) və ailə üzvlərinin draması önə çə- kilir. Yelena Turbina (İ.A.Perlova), Şervinski ( H.A.Yeqiza- rov) münasibətləri əbədiliyin simvoluna çevrilir. Rus Dram Teatrı Belarusiyada qastrolda olarkən 15 iyul 1983-cü ilin “Sovetskaya Belarusiya” qəzetindəki “İlk tanışlıqdan sonra” məqaləsində D.Minayevanın yazdığı: “Gözlənilmədən Yelena Turbina və Şervinski tamaşada ikinci dərəcəli simaya çevrildilər. Onlar sanki qaynar mübarizədən kənardakı neytral xətdə qaldılar. Özlərinin şəxsi həyəcanları, aralarında yaranan roman bu evin divarlarının çölündə baş verənlərdən daha çox yer tutdu. Bununla da yeni oxunuşa cəhd etməklə teatr pyesin konsepsiyasında vacib olan obrazları dramatizmdən məhrum etməklə ciddi səhvə yol verdi” 109 yazmaqla ilkin ədəbi mənbədən uzaqlaşmaya qarşı barışmaz mövqeyini bildirir. 108 В.Г.Надирова. И мы увидим небо в алмазах. г. Baku. 18-06-2010. 109 Д.Ф.Минаева. После первого знакомства. Советская Белоруссия. 15-07- 1983. Aydın Dadaşov 116 Bununla davamlı olaraq Bulqakovun “Ağ qvardiya” romanından sətirlərin səhnəarxası səslə oxunması anonimlik yaratmaqla gözönü hadisələrin qavrayışına mane olmaya bil- mir. Tamaşanın finalında ümumi bəlaya qarşı birləşən mə- nəviyyatlı insanların vətənin müdafiəsinə deyil, (halbuki modernizm cərəyanında “ən güllü - çiçəkli vətən torpağı belə bir insanın ölümünə dəyməz”. A.D.) avtoritarlığa yö- nələn: “İlahi, çarı hifz et!” xorunun sədaları altında məhvə getmələri isə katarsis yarada bilir. Cənnət Səlimovadan bir il sonra bu əsərə quruluş ve- rən V.F.Komissarjevski adına Leninqrad dramatik teatrı- nın baş rejissoru, Ruben Aqamirzyanın: “Turbinlərin gün- ləri” arzusu məni narahat etməkdə davam edirdi. Emosi- yalı təkan gərək idi. O, da necə deyərlər, gözlənilməz tərəfdən gəldi. Düşünürəm ki, bu da olmasa başqa birisi olardı. Mən artıq “qaynamaq nöqtəsinə” gəlmişdim. Kə- miyyət keyfiyyətə keçməli idi” 110 düşüncələri əslində mə- nəviyyat kasadlığından zinhara gələnlərin daxili monolo- qunu səciyyələndirirdi. Vaxtilə bir zümrə kimi məhv edi- lənlərin cücərtiləri mənəviyyatın ölkənin yad ərazilər he- sabına genişləndirməkdən vacibliyini dərk edirdilər ki, bu da sovetlər birliyinin çöküşünə aparan zəminin hazırlan- ması idi. Və bu yolda müəllimlərimizdən birini bir addım da olsa qabaqlayan Cənnət Səlimova vətəndaş mövqeyini də ortaya qoyur. *** Xalq yazıçısı İlyas Əfədiyevin “Büllur sarayda” pye- sinə Cənnət Səlimovanın 1984 – cü ildə verdiyi quruluşda da, ömrünü pula həsr etmiş var-dövlət; səkkiz otaqlı mənzil, 110 Р.С.Агамирзян. Время, театр, режиссор. М., 1987. с.295. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|