Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ədəbiyyat söhbətləri 95 övladları olması barədəki fikirdən doğru heç nə ola bilməz. Və əlbəttə, öz-özlüyündə tamamilə məqbul (və humanist!) olan bu mövqe, təəssüf ki, nəinki o illərdə, hətta dünyanın (və bəşə- riyyətin) xeyli böyük təkamül yolu keçdiyi bizim günlərdə də mübahisəsiz qəbul edilmir… Və şair sözü Ağamalı oğluna verir… Çapın hələ, düzdür, meydan sizindir, Fəhlə, kəndli -bu bağrı qan kimindir? Yeyin-için, sanki dövran sizindir, Sonra görərik, bu ac qalan kimindir? Səmədağa Ağamalı oğlu davam edir… Əkinçinin qüdrəti var, yeri yox, Fəhlələrin çörəyi az, işi çox, Burjuyların əkəni çox, qarnı tox, Bu sizindir… O iki can kimindir? Göründüyü kimi, Məhəmməd Əmin «bizimdir!» deyir, Ağamalı oğlu isə «kimindir?» deyə soruşur… Və insaf naminə demək lazımdır ki, sualları tamamilə haqlıdır… Pristavın, qubernatın əlindən, Yüzbaşının, fəndəfirin əlindən, Sanı gödək müsavatın əlindən Fəryad çəkib qan ağlaşan kimindir? Məsələyə obyektiv yanaşsaq, hər iki tərəfdə absurdluq var: birinci tərəf öz milli romantikasından, ikinci tərəf isə öz prozaik humanizmindən başqa yerdə qalan hər şeydə anlaşılmazdır. Və bu qarşılıqlı absurdluğun (anlaşılmazlığın) nəticəsidir ki, şair deyir: Nizami Cəfərov 96 Xan növbədə qırmanc ilə döyülən, Qoyun kimi qurd dişində yeyilən, Öz evində haqsız yerə söyülən, Həm irzinə əl atılan kimindir? Biz bilirik alan-satan sizindir, Müftə yeyib rahat yatan sizindir, Indi hələ Azərbaycan sizindir, Soyan sizin, bəs soyulan kimindir? Yersiz qalan, qapazlanan kimindir, Fabrikadan qovalanan, Həbsə alınan kimindir? Hacı Kərim Sanılı xalq arasından çıxmışdı, varlı-kasıb münasibətlərinin nə demək olduğunu yaxşı bilirdi və sosializmə inanırdı. Ona görə də «deyişmə»ni öz məsləkinə uyğun yekun- laşdırır… Və son sözü Məclisdə həmişə son söz sahibi olan (çoxluq təşkil edən ) müsavatçılara verir… Səməd ağa, kiri, Allahı sorsan, Bu uşağı sən çağırıb aylıtma. Belə demə, çörəyimizi kəsirsən, Dadlıca aşımıza zəhrimar qatma! Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində müsavatın tutduğu mövqeyə bu cür açıq münasibət (xatırladaq ki, bu eyni zamanda bir Məclis üzvünün münasibəti idi) Hacı Kərim Sanı- lının həm mərd bir millət vəkili, həm də mərdanə bir şair olma- sının göstəricisi idi… Nə fikirləşirdisə onu da deyirdi… Fikrimizcə, ikinci «deyişmə» həm ideya-məzmun, həm də sənətkarlıq etibarilə daha mükəmməldir… Və bu dəfə «qıfıl- bənd»i Məhəmməd Əmin deyir, Ağamalı oğlu «açır», «sağ»dan – «sol»dan münasibət bildirilir… Və kimin haqlı, kimin haqsız olduğu axırda «səs»ə qoyulur… Ədəbiyyat söhbətləri 97 Məhəmməd Əmin: Hansı ovdur, dəstə-dəstə tutarlar, Tutulduqca ölüm gölünə atarlar? O nədir ki, bütün-bütün udarlar, Udanlar səlamət olur həmişə? Ağamalı oğlu: O fəhlədir, dəstə-dəstə tutarlar, Tutulduqda Petrovska atarlar. O milyondur bütün-bütün udarlar, Udanlar səlamət olur həmişə. «Qıfılbənd»in açması soldan, təbii ki, alqışlanır; sağdan isə qışqırıqlar gəlir: «Eylə deyil, eylə deyil! Tutulan balıqdır ki, qazana tulla- nır. Udulan «həb» olan şeydir!» Nə yaxşı ki, Azərbaycan xalqının öz milli müstəqilliyini elan etdiyi (və bu müstəqilliyin təsdiqi uğrunda həm daxili, həm də xarici qüvvələrlə «hesablaşdığı») dövrün «anatomiya»sını obyektiv dərk etməyin təcrübələrini xalqımızın ziyalıları elə həmin illərdə vermişlər… Özü də necə… Məhəmməd Əmin: O nədir ki, adı vardır, özü yox? O nədir ki, ağzı vardır, sözü yox? O kimdir ki, işləməyə özü yox, Allahdan qisməti gəlir həmişə? Ağamalı oğlu: Hürriyyətimizdir adı vardır, özü yox, Kəndçi-fəhlə, ağzı vardır, sözü yox. Nizami Cəfərov 98 Xan-xandır, işləməyə özü yox, Kəndçidən qisməti gəlir həmişə. Yenə də soldan alqış gəlir… Sağdan isə gurultu: «Adı var, özü yox erməni padşahlığıdır, sözü olmayan balıqdır, qisməti gələn zəlidir»… Və hər iki tərəf yenə də haqlıdır… Ancaq məsələ bununla da bitmir… Məhəmməd Əmin: O kimdir ki, hər nə desək, allanır? O nədir ki, çox basdıqca azalır? O kimdir ki, gəlib bizdən borc alır, Aldığına sahib olur həmişə? Ağamalı oğlu: Fəhlə, kəndli nə desəniz allanır, Bizim puldur, çox basdıqca azalır. Ingilisdir, gəlib bizdən borc alır, Aldığın qarnına salır həmişə. Bu məqamda sağdan – müsavat tərəfdən yalnız bircə səs gəlir: «Eylə deyil! borc alan Iran şahıdır»… Tarixi həqiqət isə bundan ibarət olmuşdur ki, Azərbaycan- dakı ingilis komandanlıq – missiyası gənc dövlətdən borc pul almış, ancaq qaytarmamışdır. Və istər bu, istərsə də yenidən pul kəsilməsi barədəki məsələ parlamentdə qızğın müzakirə, müba- hisə mövzusuna çevrilmişdir. «Deyişmə» davam edir… Məhəmməd Əmin: Ədəbiyyat söhbətləri 99 Hansı çaydır, axır-axır yox olur? O kimdir ki, ayda bir yol tox olur? Hansı şeydir bizim yerdə çox olur, Vətənmizdə bir az qalır həmişə? Ağamalı oğlu: Qaçqınlara axan puldur, yox olur, Biçarələr ayda bir yol tox olur. O, buğdadır, bizim yerdə çox olur, Xalqımız çörəksiz qalır həmişə. Və bu dəfə də sağdan etirazlar gəlir ki, «tapmadın!.. Axıb yox olan qumsal çayıdır,çox olub az qalan qarpızdır». Göründüyü kimi, Ağamalı oğlu bir sosialist sərtliyilə «acı həqiqət»i deyir, müsavatçılar isə mətləbi yayındırmağa cəhd edirlər… Məhəmməd Əmin: Nə vaxt bizim hürriyyətimiz birləşər, Millətimiz azad olub kef çəkər, Yatanlar oyanar, ağlayan gülər?.. Bu fikir başımı dəlir həmişə! Ağamalı oğlu: Hər biriniz bir nəzarət alsanız, Hər evizdə bir qubernat salsanız, Əhalinin kəndlərini yolsanız, Onlar əsiriniz olur həmişə. Və «deyişmə» maraqlı sonluqla bitir: «Buraya söz çatanda qeylü-qal qalxdı, təklif olundu ki, deyişmə kəsilsin. Səsə qoyuldu: əleyhinə 42 səs, lehinə 9 səs. Deyişmə qət oldu». Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|