14
Məsafə uzun olduqda düşüncə daha çox subyektiv olur.
Yaxın məsafədə isə subyektivliyi obyektivlik əvəz edə bilir.
Çünki yaxın məsafədə çoxları mahiyyəti və formanı uzağa
nisbətən dərindən dərk edə bilirlər. Məkan amili obyekt
haqqında məlumatları həm subyektiv və həqiqətdən bir qədər
uzaq, həm də obyektiv və həqiqətə yaxın hesab edir. Düşüncə
obyektinin yaxın və uzaqlığı onun əlamətlərini müəyyən edən
ə
sas faktordur. Deməli, məkan amili və kəmiyyət kriteriyası
düşüncənin mütləqliyini, düşüncənin dərinliyini, kəmiyyətini
müəyyən
edir.
Qəbul
olunan
siqnallar
dərəcələnir,
dərəcələndikcə aşkarlanma (obrazlanma) da dərəcələnir,
dərəcələndikcə
aydınlaşma
prosesləri
həyata
keçirilir.
Məlumdur ki, aydınlaşma geniş təfərrüatı ilə gerçəkliyin
açılmasıdır. Aydınlaşma prosesləri artdıqca obyektivlik və
aşkarlıq da artır, həqiqət üzə çıxır, həqiqətin dərəcəsi, həcmi
artır. Lakin məntiq də subyektiv və qeyri-düzgün ola bilər.
Beyinin məntiqi funksiyası siqnalları emal etsə də, siqnalları
düzgün (uzaqlığına görə) qəbul etməmək olar. Duyğu
(hissiyyat) orqanları az dərəcəli siqnallar (burada əlamətlər
haqqında az kəmiyyətli məlumatlar) qəbul edə bilər. Bu
baxımdan da subyektiv məntiq əsasında həm də az və qeyri-
düzgün siqnallara görə düz olmayan (az dərəcədə aşkar olunan
və ya da aşkarlıq obyektindən kənarda olan) nəticələrə gəlmək
olar. Bir də onu nəzərə almaq lazımdır ki, insan təbiətin və
kainatın, ilk növbədə isə Ulu Tanrının yaradıcısıdır. Buna görə
də insanlar yalnız müəyyən qədər siqnallar qəbul etmək
iqtidarındadırlar. Müəyyən məkanda dayanan müəyyən bir
ş
eyin daha çox formasını dərk edə bilərlər. Mahiyyət isə, eyni
zamanda həmin şeyin makro sistemdə olan funksiyasını tam
şə
kildə dərk edə bilməzlər. Buna görə də insanlar həqiqəti
yarımçıq və lokal olaraq qəbul edə bilərlər. Bir də insanlar Yer
planetinin məxluqudurlar. Onlar daha çox Yer kürəsinə aid
siqnalları qəbul edə bilərlər. Ümumilikdə kainat və digər
planetlər haqqında, ulduzlar haqqında isə az məlumata malik
15
ola bilərlər. Həm də insanların kainat və planetlər, ulduzlar və
digər kosmik obyektlər haqqında az məntiqi təfəkkürləri də ola
bilər. Məntiq subyektiv kəmiyyətli siqnallara görə (siqnalların
dərəcəsinə və emalına görə) səhv edə bilər. Eləcə də hər bir
planetin öz qanunauyğunluğu vardır və Yer kürəsində yaşayan
insanların bütün planetlər haqqında tam təfərrüatlı məlumatları
da ola bilməz. Yer kürəsində yaşayan insanların planetlər və
ulduzlar haqqında məntiqi səhvləri, bu baxımdan mühakimələri
və nəticə səhvləri ola bilər. Mühakimələr subyektivdir, inkarın
obyektidir. Buna görə də məntiq daha çox subyektivdir.
Düşüncələrin əsaslarını siqnallar təşkil edir. Düşüncələr elə
ardıcıl daxil olan və sistem xarakteri kəsb edən siqnallardan
ibarətdir. Düşüncələr təbiətdə olanlar haqqında məlumatları
“mütləq varlıq prinsipləri” əsasında qəbul edilən siqnallardan
meydana gəlir. Qeyri-müəyyən varlıq haqqında insan
düşünəndə də, həmin varlığın olması da mütləqə çevrilir.
İ
nsanlar normal şəkildə yalnız kainatda olanlar haqqında
düşünmə imkanlarına malik olurlar. Kainatda təbii şəkildə
olmayanlardan nələrisə düşünəndə də (formaya salmaq
istəyəndə) onun materialı təbiətdən olanlardan düşünülür. İnsan
beyini, onun duyğu orqanları yalnız olanlar haqqında siqnallar
qəbul etmək funksiyasına malik olur və mövcud məkandan
kənardan bu, mümkün deyil. Məsələn, insan düşünürsə ki, bir
göz qırpımında milyonlarla km. məsafəni qət etmək olar,
deməli, haradasa, bu hal mümkündür. Çünki, mümkün
olmayan şeylər insan düşüncələrinin məhsulu ola bilməz. Lakin
insan hər bir düşündüyü şeyi əmələ çevirə bilməz. Düşüncə
ə
məli hər zaman qabaqlayır. Deməli, makro mənada kainat və
onun nizamı insan əməlindən çox-çox üstündür, ondan ucadır.
Lakin elə də olur ki, əməl sayəsində meydana çıxan aşkarlıqlar,
gerçək hadisələr düşüncələri meydana gətirsin. Buna görə də
qəbul etmək olar ki, düşüncələr, fikirlər həm nəzəri, həm də
təcrübi əhəmiyyət kəsb edir. Nəzəriyyədən təcrübə, təcrübədən
16
isə nəzəriyyə qaydaları formalaşır. Hər ikisi bir-birini
şə
rtləndirir.
Düşünmə prosesi müəyyən kəmiyyətli müddəti olan
siqnallar qəbuludur. Siqnallar da miqdara malikdir. Düşüncələr
qəbul olunan siqnallardan formalaşır, burada daxili aləmlə
xarici aləm arasında təmas meydana gəlir. Düşünülənlə
düşünənlər arasında siqnallar mübadiləsi körpüsü yaranır.
Xarici aləmdə baş verən proseslər insanlarda qəbul olunur.
Xarici aləmdən kənar (burada digər aləm nəzərdə tutulur)
siqnalların mövcudluğu isə məsafə və gözlə görünə bilmək,
digər duyğu orqanları ilə qəbul edilə bilmək amilinə görədir.
Məsafə uzaq olanda siqnallar qəbul olunmaya bilər, lakin bu o
demək deyil ki, uzaqda heç nə yoxdur. İnsanın siqnalları qəbul
etmək əhatəsi vardır. Bu əhatədən kənarda da varlıq var. Lakin
bu varlıq müəyyən əhatəsi olan şəxs üçün qeyri-müəyyən
varlıqdır. Əhatədən kənar mühitin siqnalları isə müəyyən qədər
müəyyən insanlar tərəfindən qəbul oluna bilər. Qeyri-
müəyyənliyin açılmasında məntiq mühüm rol oynayır, eləcə də
məsafəni qısaltmaq (müəyyən koordinatda olan obyektə
münasibətdə məsafəni qısaltmaq, ona yaxın getmək) və
ə
lamətləri çox görmək qeyri-müəyyənliyi müəyyənliyə çevirir.
Düşüncələr mənəvi-abstrakt olmaqla yanaşı, maddi-
materialdır. Yəni, ən kiçik zərrəciklər topasından ibarətdir.
Düşüncələr enerjidir. Belə hesab etmək olar ki, düşüncələr ən
kiçik
zərrəciklərin
axınıdır
və
ə
lamətləri
(hissiyyat
obyektlərinin əlamətlərini) özündə daşıyandır. (Qeyd: istənilən
bir şeyin əlaməti ona məxsus olan siqnalların onu qəbul edən
şə
xslərin beyinlərində əks olunmuş formasıdır. Əlamət o
zaman yaranır ki, obyektin siqnalları beyində qıcıq yaradır,
beyinin siqnal mənbələri içərisində özünə yer açır, forma alır.
Çox qarışıq olan nməkan beyində qarışır. Siqnallar da beyin
mərkəzində qarışıq olur. Beyin bütün material aləmin
ə
lamətləri üçün sanki bütün rəngləri olan müstəvi rolunu
oynayır. Müstəvidə materiya aləminin əks yaranır. Beyin
Dostları ilə paylaş: |