Microsoft Word dusguncelerim II hiss?doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 belə siqnalları qəbul etməklə həmin məkanlardan enerji alırlar. Eyni zamanda həmin məkanlara enerji ötürürlər. Bu baxımdan da bütün aləm enerji mübadiləsində olur. İnsanlar təbiətə və kainata siqnallar ötürürlər, enerji verirlər, onlardan enerji alırlar. İnsanlar canlı və “cansız” aləmlə, müəyyən və qeyri- müəyyən aləmlə təmasdadırlar. Deməli, insanlar kainatla, fövqəltəbiətlə, Ulu Tanrı ilə təmasdadırlar. Ondan siqnal alır və siqnal ötürürlər. Bu nöqteyi-nəzərdən də nizama qarşı kobudcasına hərəkət etmək düzgün deyil. Nizam özünü tarazlayır və insanlar əməllərinə görə cəzalana bilirlər. Onu da əlavə etmək olar ki, təbiətdə müəyyən bir məkanın landşaftının dəyişməsi də həmin məkandakı sistemə-enerji mübadiləsi altında olan sistemə öz təsirlərini göstərir. İqlim şəraiti belə dəyişə bilir. Məsələn, dağlığın düzənliyə çevrilməsi, yaxud da əksinə aparılan əks-təbii proseslər həmin yerlərdə əvvəlki siqnallar mübadiləsi mühitini dəyişir). Müqayisələr aparmaq dərəcəsi istedadın dərəcəsindən asılıdır. Bu da özlüyündə qabiliyyətin dərəcəsini artırır. Dərəcə artmaları da kəmiyyətlə (özündə müxtəlif təsnifat vasitələrini birləşdirən siqnal kəmiyyəti) bağlıdır. Daha çox diqqət yetirmək, geniş məkanı götürmək, üfiqi və şaquli istiqamətdə daha geniş bağlılıq axtarmaq müqayisələrin dərinləşməsini sübut edir. Nəticə etibarilə hesab etmək olar ki, siqnalların (faktlar və hadisələr haqqında) kəmiyyət etibarilə çoxlu qəbulu müqayisə dərəcəsini artırır, müqayisə tərəflərinin (predmetlərinin) sayını çoxaldır. Müqayisələr əlamətlərin tərkib kəmiyyətlərinə görə həyata keçirilir. Bu da əlamətləri müəyyən edir. Müəyyən bir prosesin və faktın daxili və zahirini təşkil edən elementlər arasında ardıcıl qaydada müqayisələrin aparılması, müqayisəli kəşflərin həyata keçirilməsi məhz müqayisə dərəcəsinin artmasını təmin edir. Müqayisələr də uyğunluq və uyğunsuzluq, eynilik və fərqlilik, paralellik və kəsişənlik prinsiplərinə müvafiq olaraq çoxtərkibli və çoxsahəli olur. Məkanda müqayisə, zamanda müqayisə, tərkiblərin 9 müqayisəsi, formaların müqayisəsi, hərəkətlərin və s. müqayisələri vardır. Müqayisə kriteriyaları rolunda məhz əş yalar və hərəkət tərzləri (burada kəmiyyətdən və tətbiq olunan qüvvədən asılı olaraq, hərəkətin sürəti, hərəkətin əhatə olunduğu məkan) çıxış edir. Dəyişən istənilən ardıcıl trayektoriyada müqayisə əlamətləri öz əksini tapır. Əlamət, kəmiyyət, tərkib dəyişəndə müqayisə üçün elementlər meydana gəlir. Müqayisə dəyişik və dəyişən siqnallar fonunda mümkün olan bir prosesdir. Qeyd olunduğu kimi, əşyalar müqayisə olunur, hadisələr müqayisə olunur. Hərəkət müqayisə olunur, sükunət müqayisə olunur. Məkanlar, istiqamətlər, formalar, eləcə də düşüncələr, fikirlər, baxışlar müqayisə olunur. Müqayisələrdə dərəcələnmələr meydana gəlir, bu da özlüyündə fərqliliyi zəruri edir. Fərqlilik də elementlərin qarşılıqlı əlaqələr strukturundan asılıdır. Müqayisə məkan tutumu ilə həyata keçirilir, tutumla müəyyən olunur. Müqayisədə təsnifat ortaya çıxır, seçim amili formalaşır. Düşüncə prosesləri sistemli xarakterə malik olur və sintezləri, eləcə də yeni sintezləri, yəni analizləri meydana gətirir. Müstəqil düşüncə məhz sistemilik prinsipinə uyğun olaraq qurulur və burada səbəb və nəticəni müxtəlif şərtləri özündə cəmləşdirən bağlayıcı proseslər təmin olunur. Siqnallardan formalaşan sadə və mürəkkəb məntiq bir çox məlumatları (hadisələr, faktlar haqqında əlamətlər axınını) öz obyektinə çevirir və sistemliliyə görə uyğunluq, uyğunsuzluq, tarazlıq və qeyri-tarazlılıq, simmetriya və harmoniya axtarır. Müqayisələr zamanı istiqamətlər dərəcələnir, qruplaşır, ümumi cəhətlər müəyyən olunur, eləcə də uyğunluqlar və oxşarlıqlar tapılır. Həmçinin proseslər arasında şərtləndirici əlaqələr, aşkarlayıcı bağlılıq müəyyən olunur. Aşkarlayıcı bağlılıq da elə bütövlüyün tərkib birləşdirici vasitəsidir. Bütöv elə bağlayıcılardan ibarətdir. (Qeyd: bağlılıq da keçiciliyin bir formasıdır. Bağlılıq oxşarlıqları və fərqlilikləri birləşdirir, həmçinin ayırd edir. Məsələn, bütün şeylər bir-birilə tam 10 tərkibdə birləşdiyindən bütöv məkanın bir bucağında, bir nöqtəsində olan şey digər bucağında olan şeylərdən nisbi əsaslarla ayrılmaq üçün müəyyən bağlılıq mövcud olur. Bağlılıq burada fərqləri müəyyən etmək üçündür. Bağlılığın məkanı vardır. Bağlılıq boş deyil. Məsələn, bir şəhərlə digər şəhər arasında olan məkan boş deyil. Bu məkan həm yaxın ola bilər, həm bitişik ola bilər, həm də uzaqda yerləşə bilər. Burada bağlayıcılıq, əlaqələndiricilik artanda, daxili vəhdət daha da birləşir. Məsələn, şəhərlər bitişik ola bilir. Bağlayıcılıq burada dar məkanda böyük bütövü əmələ gətirir. Bağlayıcılıq həm fərqləri birləşdirir, məsələn, uzaq və fərqli məkanlarda yerləşən obyektlər arasında üzvü-real və xəyali (fikir bağlılığı) bağlılıq yaradır. Həm də yaxınları birləşdirir və vahidə çevirir. Bağlılıq həm vəhdəti yaradır, bütövü, sistemi, strukturu meydana gətirir, məkanı genişləndirir, həm də sistemi möhkəmlədir. Bağlayıcılıq həm də ayırıcılıqla əvəz olunur, özündə ayırıcılığı birləşdirir. Məkanları real olaraq və xəyali şəkildə aralayır. Bütün məkanlar vəhdət sistemində bağlayıcılıqdan ibarətdir. Müqayisələr apararkən məkanlar arasında olan bağlayıcılığın məsafəsini həm qısaltmaq, həm də uzatmaq olar. Ancaq qısaltmaq daha məqsədəuyğundur; çünki sintez daha yaxşı alınır. Məkanlar arasında “boş məsafə” qalmır. Bütövü dərin məzmunda ən yaxşı halda aşkarlamaq üçün yaxın bağlayıcılıqıdan istifadə etmək lazımdır. Qarşılıqlı şərtləndirici vəziyyətlər də yaxın bağlayıcılıqdan meydana gəlir. Bağlayıcı təfəkkürün zənginliyi bağlayıcı məkanlar arasında bütövü yaxınlıq, yaxın məkan əlaqəliliyi (başlanğıc şərtliliyi əsasında) prinsipləri ilə aşkar edir. Burada zaman amili və zaman ardıcıllığında baş verən proseslərin mahiyyəti, sistemin bitişik tərkib hissələri daha yaxşı formada aşkar olunur. Məsələn, əyani bir fikir bildirək: - Ayrı-ayrı cəhətlərdə və uzaq məsafələrdə yerləşən şəhərlər arasında uzun bir yol vardır. Bu uzun yolu bütün tərkib etibarilə öyrənməklə şəhərlər arasında bağlayıcı məkanı və məkan üzərindəki yaşayış Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|