Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 83 Allah qırdı Vətənə xəyanət edənləri, Kəllə sümükləriylə səpildi çöl, biyaban. Peyğəmbərsə dirildib: Haqdan həyat dilədi, Yer torpaq təhqirini bağışlamır heç zaman. İvan Bunin “Quran”dakı “O, yol göstərən işarələr qoyur” cümləsindən faydalanaraq “Yol göstərən işarə- lər” şeirini, “Bu gecə mələklər göydən enir” cümlə- sindən faydalanaraq “Qədr gecəsi” şeirini, “O yatmır, mürgüləmir” cümləsindən faydalanaraq “Təmcid” şeirini yazır. “Quran”dakı “Biz mələklərə: “Adəmə səc- də edin!” – dedik. Oddan yaranmış İblisdən başqa hamı səcdə edir” cümləsindən qaynaqlanaraq “İblis-Allaha” şeirini yazır: – Adəmin qarşısında səcdə edin! – dedin sən, Mən oddan yaranmışam, o, palçıqdan, bilirsən. Quru yarpaqlar ilə alov yola gedərmi? Atəş ehtirasını yarpaqlar söndürərmi? Mən öz od bayrağımı daha uca tutaram, Sənin o Adəmini atəşimə qataram. Dulusçu kimi onu odumda bişirərəm. Onu bərkidib, sonra ona nəfəs verərəm. İvan Buninin İslam dininə hörmət və ehtiramını əks etdirən xeyli şeirləri vardır. Məsələn, “Peyğəmbərin xələfləri”, “İbrahim”, “İstanbul”, “Kəbənin qara daşı”, “Məhəmməd qovulanda”, Məhəmməd və Sofiya”, “Yaşıl bayraq” və s. şeirlər bu qəbildəndir. İvan Bunin B U L U D X A N X Ə L İ L O V 84 yaradıcılığına şair kimi başlasa da, sonralar onlarla hekayə və povestlər yazmışdır. Onun nəsr yaradıcılığı 1910-cu ildən sonra başlamışdır. Hekayələri kifayət qədər həyat hadisələrini dolğun əks etdirən nümunələr kimi diqqəti cəlb edir. İvan Buninin “Natali”, “Gözəl”, “Gicgici”, “Antiqona”, “Zümrüd”, “Qurdlar”, “Vizit kartları”, “Bir tanış küçədə”, “Xaç analığı”, “Gecə vax- tı”, “Ballada”, “Qafqaz”, “Henrix”, “Parisdə”, “Qisas”, “Gecə qonağı”, “Başlanğıc”, “Quzğun” və s. hekayələri real həyatı əks etdirmək baxımından bədii dəyəri ilə seçilən hekayələrdir. Onun hekayələrinin əksəriyyəti 1940-cı illərdə yazılmış hekayələrdir. 1940-cı ilin 28 sentyabrında yazdığı “Gözəl” hekayəsi gözəllik barədə düşünməyə əsas verir. Belə ki, bu hekayə “Dünyanı gözəllik xilas edəcək” fikrini təsdiq etmir. Gözəllik bir göstərici kimi yaxşıdır, göz oxşayandır, həyata bəzəkdir. Ancaq gözəllik dünyanı xilas edə bilərmi?! Axı gözəlliyin özünün qorunmasına, mühafizə olunmasına ehtiyac var. Yaxşı olar ki, konkret olaraq “Gözəl” hekayəsinin öz məzmunundan çıxış edək. Bu mənada hekayədəki konkret bədii parçalara müraciət edərək təhlil aparmaq yerinə düşər. Hekayə belə başlayır: “Dövlət palatasının dul, qoca məmuru hərbi rəisin gö- zəl, gənc qızı ilə evləndi. O, təvazökar və azdanışan idi, qız isə öz qiymətini bilirdi. O, arıq, uzun, vərəmlilərə xas bədən quruluşuna malik idi, yod rəngli eynək taxır, bir az boğuq səslə danışırdı, əgər nəyisə ucadan demək istəsə, səsi elə gəlirdi ki, sanki, hansısa deşikdən çıxır. Qız isə bəstəboy idi, həmişə zövqlə geyinərdi; ev işlərində çox diqqətcil, təsərrüfatçı qabiliyyəti vardı, Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 85 nüfuzedici baxışlara malik idi. O, bütün münasibətlərdə quberniyanın bir çox başqa məmurları kimi maraqsız görünürdü, ancaq birinci nikahda da gözəl qadınla evlənmişdi; - hamı əlini yelləyərək fikirləşirdi ki, görə- sən, nəyə görə gözəllər buna ərə gedirlər?” (İvan Bunin. Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, s.50) Sual olunur: Niyə belələri həmişə gözəllə evlənməlidir? Niyə belələrinin qismətinə həmişə gözəllər çıxmalıdır? Nə üçün belə dul, qoca məmurlar gözəl, göyçək bir qızla evlənməlidirlər? Nəyə görə hər kəs öz tayını tapmamalıdır? Nəyə görə hərə öz ayağını yorğanına görə uzatmamalıdır? Nəyə görə hər kəs öz gördüyü iş barədə düşünməməlidir? Etdiyi və gördüyü işlər barədə fikirləşməməlidir? İvan Buninin “Gözəl” hekayəsində gözəlliyin gətirdiyi ziyan da suallara səbəb olur. Belə ki, hər hansı bir gözəlliyə vurğunluq başqa bir gözəlliyi məhv edir, öldürür. Bu mənada hekayənin digər bir bədii parçasına diqqət edək: “Budur, ikincinin (dul, qoca məmurun ikinci arvadı, gözəl gənc qız – B.X.) onun birinci arva- dından olan yeddiyaşlı oğlundan zəhləsi getməyə başladı, elə bil, onu heç görmürdü də. Uşağın atası isə arvadının qorxusundan özünü riyakarlıqla elə göstərmə- yə başladı ki, guya, heç əvvəldən oğlu olmayıb. Tə- biətən çılğın və mehriban oğlan onlar evdə olanda söz deməkdən qorxub özünə qapandı, evdə mövcud olma- yana çevrildi”. (İvan Bunin. Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, s.50) Yenə də suallar yaranır. Bir-birinin ardınca doğan suallar gözəlliyin gətirdiyi acı nəticələri üzə çıxarır. Suallar belədir: Dul, B U L U D X A N X Ə L İ L O V 86 qoca məmurun birinci arvadından olan yeddiyaşlı oğlundan niyə zəhləsi getdi? Dul, qoca məmurun özünü riyakar göstərməsinin səbəbi nə oldu? Təbiətən çılğın və mehriban oğlan niyə söz deməkdən qorxdu, evdə mövcud olmayana çevrildi? Cavab belədir: Ona görə ki, dövlət palatasının dul, qoca məmuru hərbi rəisin gözəl və gənc qızı ilə evlənmişdi. Deməli, dövlət palatasının dul, qoca məmuru gözəl və gənc bir qızla evləndiyi üçün başqa bir gözəlliyi – yeddiyaşlı oğlan uşağının gözəlliyini məhv edir. Onun görəcəyi bütün gözəl günləri uşağın əlindən alır. Bunların hamısını gənc və gözəl bir qızla ailə qurmaq üçün edir. Yenə də hekayənin süjetinə diqqət yetirək: “Toydan sonra onu atasının yataq otağından balaca qonaq otağındakı məx- mər üzlüklü divana köçürdülər. O, narahat yatır, gecə üstündən adyal və döşəkağını yerə salırdı. Çox keçmədi ki, gözəl ev sahibəsi qulluqçuya dedi: – Bu biabırçılıqdır; belə getsə, o, tezliklə divanın məxmərini sürtüb çıxaracaq, Nastya, onun üçün yatağı dəhlizdə sənə gizlətmək üçün verdiyim, rəhmətlik xa- nımın sandığının üstündəki döşəkcədə, özü də yerdən salarsan. İşıqlı dünyada tamamilə yalqız qalan oğlansa tam müstəqil, evdən tamamilə təcrid olunmuş bir həyat ya- şayırdı – eşidilməz, görünməz, gündən-günə yeknəsəq olan bir həyat... Özü üçün qonaq otağının küncündə farağat oturur, qrifel lövhədə evciklər çəkir, vərəqləri qatlanmış, hələ anası sağ ikən ona alınan yeganə şəkilli kitabı pıçıltı ilə oxuyur və pəncərələrdən baxırdı... O, kiçik divanla palma basdırılmış çəlləyin arasında Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|