Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 87 yatırdı. Özünə axşamlar yer salır, səhərlər isə səliqə ilə yığıb qatlayır, dəhlizdəki anasındanqalma sandığa qoyurdu. Ona əziz olan hər nə varsa, orada gizlədil- mişdi”. (İvan Bunin. Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Şərq- Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, s.50-51) Yeddiyaşlı uşağın atasının yataq otağındakı diva- na köçürülməsinin, oradan dəhlizdəki sandığın üstün- dəki döşəkçə üstündə yerləşdirilməsinin səbəbi nədir? Əlbəttə, yeddiyaşlı uşağın atasının gözəl bir qızla evlən- məsi. Gözəl bir qız... Onun qarşısındakı acizlik... Gözəl bir qızın yeddiyaşlı oğlan uşağının həyatına gətirdiyi bədbəxt- lik... Dul və qoca məmurun gözəl bir qızla ailə qurması və bunun naminə yeddiyaşlı oğluna əzablar gətirməsi... Bunların hamısı gözəlliyin dəyərini azaldır. Əgər gözəllik naminə kimlərəsə əzab-əziyyət veriləcəksə, onda o gözəllik gözəl görünmür. Belə olanda gözəl də, gözəllik də kiçik maraqların, ötəri və keçici zövqlərin təsiri altında olur. Belə gözəl və gözəllik hamı tərəfin- dən qəbul olunmur. Necə ki, “Gözəl” hekayəsində gözəl və gənc qız zahiri gözəllikdən o yana gedə bilmir. Daxili aləmi, mənəvi dünyası baxımından kasıb, lakin zahirən gözəl olan qız çox aldadıcı görünüşü ilə insan həyatına bədbəxtlik gətirir. 08.02.2016 B U L U D X A N X Ə L İ L O V 88 İvan Bunin: həyatı və yaradıcılığı – II yazı İvan Buninin heka- yələrini oxuyanda insanın həyatının müxtəlif dövr- ləri ilə bağlı hadisələrlə qarşılaşmalı olursan. Əs- lində həmin hadisələrin bəziləri oxucuya da tanış gəlir. Oxucu həmin hadi- sələrin bəzilərinin ya işti- rakçısı, ya da müşahidə- çisi ola bilmişdir. Məsə- lən, “Qurdlar” hekayə- sində baş verən hadisə, hekayənin süjet xətti bir neçə cəhətdən maraqlıdır. Birincisi, isti avqust ayının kənd həyatındakı təsviri baxımından. İkincisi, kəndin gecə vaxtı qərq olduğu qaranlıq və onu müşahidə edərək hekayəyə gətirmək baxımından. Üçüncüsü, şam yeməyi zamanı qurdun hə- yətlərə girib qoyunları parçalaması, onların hülqumunu qoparması baxımından. Ancaq bunların hamısının mər- kəzində kənd həyatının insanların taleyində buraxdığı izlərdir ki, bu da hekayədə öz əksini tapır. Məsələn, meşənin yaxınlığında üç boz qurdun olması at arabasını öz yolundan çıxmasına səbəb olur. At arabası əkin sahəsinə üz tutur. Bu zaman at arabasının sıçrayışından Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 89 qızın dodağının yanı at arabasının oturacağına çırpılır və bu çapıq ömrü boyu qalır. Onun üçün “...daim zərif gülüşü xatırladan bu çapıqdan əziz dünyada heç nə yoxdur”. (İvan Bunin. Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Şərq- Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, s.69) İvan Buninin hekayələrində hadisələr təbii olduğu kimi, həmin hadisələrin içərisində olan obrazlar da təbii və hisslərini, duyğularını ifadə etməyi bacaran obrazlardır. Məsələn, “Bir tanış küçədə” hekayəsində hisslər və duyğular, yaşanmış və geridə qalmış günlər müəllifin özü ilə – İvan Bunin ilə bağlıdır. Moskvaya kursa gəlmiş bir qızla onun arasında baş verənlər sonralar bir xatirə kimi hekayənin (“Bir tanış küçədə”) mövzusuna çevrilir. Heka- yənin sonunda müəllifin bu etirafını səmimi qəbul etmə- mək olmur: “...biz isti çayla ağ çörək və qırmızı dəriyə bükülmüş pendir yeyə-yeyə qırmızı pərdənin altından içəri vuran təmiz qış havasını hiss edər, pəncərəni döyəcləyən qar dənələrinin səsinə qulaq asa-asa öz gələcəyimizdən danışardıq... “Yadımdadır köhnə ev, tanıdığım küçədə...” Başqa nə yadımdadır? Onu Kursk vağzalından yola saldı- ğım yadımdadır: əlimizdə söyüd çubuğundan hörülmüş səbət və kəmərlə çəkilmiş qırmızı adyallı bağlama, platfor- mada yola düşməyə hazır olan uzun qatarın yanı ilə, yaşıl vaqonlardakı basabasa baxa-baxa tələsik qaçırdıq. Nəhayət, onun bu vaqonların birinin dəhlizinə çıxdığı, xudahafizləşdiyimiz, öpüşdüyümüz, ona iki həftədən sonra Serpuxovaya gələcəyimi dediyim yadımdadır... Bundan artıq heç nə yadıma düşmür. Bundan artıq heç nə olmamışdır”. (İvan Bunin. Seçilmiş əsərləri. Bakı: “Şərq-Qərb”, Nəşriyyat Evi, 2013, s.117). B U L U D X A N X Ə L İ L O V 90 İvan Buninin hekayələri oxucuya rus məişətinin, həyat tərzinin, adət-ənənəsinin necə olmasını təqdim edə bilir. Bunun səbəbi onunla bağlıdır ki, İvan Bunin zadəgan nəslindən olsa da, Rusiyada yaşadığı dövrdə kənd həyatına dərindən bələd olmuşdur. Bu bələdçilik nəticəsində o, həm rus danışıq dilini, həm də yuxarı təbəqənin istifadə etdiyi ifadələri mükəmməl bilmişdir. Ona görə də o, bir yazıçı kimi yüksək zirvəni fəth etmişdir. Onun qədər rus dilinin ifadə imkanlarını duyan yazıçı olmamışdır. Onun yaradıcılığında, o cümlədən hakayələrində işlənmiş atalar sözləri, aforizmlər, zərbi- məsəllər rus dilinin zəngin xüsusiyyətlərini yaşadır. Oxucuda obrazlı rus dili barədə geniş təsəvvür yaradır. Qeyd etdiyimiz kimi, İvan Buninin hekayələri rus məişətini, adət-ənənəsini, həyat tərzini təqdim edə bilir. Bu mənada “Xaç analığı” hekayəsi maraqlıdır. Hekayədə ruslarda kirvəliyin nə demək olduğu oxucuya anladılır. Belə ki, xristianlar, o cümlədən ruslar uşağı xaç suyuna salanda tanıdıqları adamlardan ona xaç atalığı və xaç analığı tuturlar. Onlar uşağı xaç suyuna birgə salırlar. Bundan sonra onlar öz aralarında qohum kimi sayılır və bir-birinə “kirvə” deyə müraciət edirlər. İvan Bunin “Parisdə” hekayəsində Pasxa bayramı- nı xatırladır. Yaxud “Quzğun” hekayəsinin sonunda xaçın boyundan asılmasını təsvir etməklə dini dəyərləri təqdim edir. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, İvan Bunin eyni dərəcədə Şərq ədəbiyyatına, mədəniyyətinə də meyilli olubdur. Məsələn, “Xaç analığı” hekayəsində oxuyuruq: Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|