Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 99 Götürüm ürəyimi Atım çoşan ümmana – Dalğaların qoynuna. Heç dinə də bilməsin – “Niyə sığmır sinəmə?” Gah tufan, gah da rüzgar Apardıqca uzağa... Ürək nə qədər gərilsə də, nə qədər qəmə, kədərə qərq olsa da, hər bir şeyin fəlsəfəsinə, ürəyin – sub- yektin – lirik “mən”in fəlsəfəsinə vararaq ağılın köməyi ilə özünü yaşatmaq istəyində olur. Axı bu ürək təkcə bir lirik “mən” üçün deyil, o, dosta, tanışa, insanlara gərək- dir. Axı o ürək adi bir ürək deyil. Belə olduğu üçün də o ürək ağılla yüklənir, ağılla dopdolu dolur. Bununla da ağrını, acını qovmaq istəyilə ağılla vəhdətdə olur və ürəklərin çiçək açması naminə ürəklərə çağırış edir: Yox! Yaxşısı budur ki, Qoy dirrikdə basdırım, Dirilib çiçək olsun. Ya da ki, bala tutum, Acısın unutdurum. Ürəklə ağılın vəhdətində, birliyində duyğu və dü- şüncənin – narahatlığın bədii ifadəsi bir üsul və forma- dır. Bu üsul və forma Azərbaycan ədəbiyyatında indiyə qədər işlənsə də, ancaq ağıla tabe olmaq, ürəyin gətir- diyi və yaratdığı gərginliyə etiraz əlaməti olaraq ağılı B U L U D X A N X Ə L İ L O V 100 tərənnüm etmək fonunda baş vermiş, həm də işlənmiş- dir. Məsələn, vaxtilə Bəxtiyar Vahabzadə belə yazmışdı: – Bu nə iniltidir, bu nə nalədir, Ey ürək, de görək istəyin nədir? – Soruşma gəl bunu bir nadan kimi, Hissim olmasaydı anlaşılardım. Yox! Əgər bilsəydim öz istəyimi, Mən ürək olmazdım, ağıl olardım!.. Bəxtiyar Vahabzadə ürək – ağıl qarşılığında ürəyə yük düşdüyünü, hətta ağılın da ürəyi yüklədiyini bildi- yindən “ürəyin ürək olmasından geri çəkildiyi, “ağıl olardım!” qənaətinə gəldiyini söyləyir. Bax bu cəhətdən “Gedim bir az ağlayım” şeirindəki “ürək – ağıl” qoşalığı bir-birini tamamladığı halda, Bəxtiyar Vahabzadənin şeirində ağıla tabe olmaq qənaəti ürəyi tək buraxır, ürəyi yalqız qoyur. Hər iki şeir müəlliflərinin orijinal fəlsəfəsi var. Ancaq bu fəlsəfələrin, yaxud da fəlsəfi fikrin, düşüncənin qütbləri bir-biri ilə təzaddadır. Birində (“Gedim bir az ağlayım” şeirində) qütblər (ürək – ağıl) bir-birini tamamlayır, bir-birinə yardımçı olur, digərində (B.Vahabzadənin şeirində) qütblərdən biri (ürək) yorğun halda o birinə (ağıla) tabe olur, istəyini ağıl olmaqla bitirir. Beləliklə, dərin bəşəri düşüncə şeirlərin hər ikisinin ruhunda və fəlsəfəsində bədii ifadəsini fərqli şəkildə tapır. Kimin mövqeyi düzdür, kimin mövqeyi yanlışdır, kimə haqq qazandırmaq olar, kimin ictimai və estetik idealı ədalətlidir? və sair, və ilaxır. Cavab Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 101 eynidir: Hər ikisinin. Niyə? Niyəsi belədir: hər ikisi zaman qarşısında mənəvi cavabdehlik daşıyır, hər ikisi narahatlıq keçirir (bu əsl poeziyanın əlamətidir), hər ikisinin narahatlığında işıq, hərəkət, həyat və dirilik var, hər ikisi konkret bir dövrün hüdudundan kənara çıxır, hər ikisində dərindən duymaq və düşünmək qabiliyyəti var, hər ikisi dünya və ömür haqqında fikirləşir, hər ikisini sükut və təklik darıxdırır, hər ikisində ağrılara, acılara qarşı romantik etiraz var, hər ikisini insan və onun problemi düşündürür və sair, və ilaxır. Bəzi müqayisələrə diqqət yetirək. Məsələn, Bəxtiyar Vahabzadə insana sərhədsiz ömür arzulayır: Mən sahili olmayan dənizlər istəyirəm, Mən axşamı olmayan gündüzlər istəyirəm!.. Yaxud: Sonu olan ömrü istəmirəm mən, Çıxaydım zamanın çərçivəsindən. Bəs “Gedim bir az ağlayım” şeirinin müəllifi nə deyir? Bu şeirin müəllifi Leyla xanım Əliyeva insana – onun ürəyinə, lirik “mən”ə – onun ürəyinə əbədilik ar- zulayır: Hərdən üsyana qalxıb Həm Günəşə, həm Aya Hayqırıram: “Götürün, Verdim onu Allaha!” B U L U D X A N X Ə L İ L O V 102 Amma qərar vermədim, Neyçin qərar vermədim, Bu geniş ürəyimi Sənə bağışlamağa?! Əslində “Gedim bir az ağlayım” şeirində Mövlana Cəlaləddin Ruminin eşq fəlsəfəsi, insanları mənəvi paklığa çağıran, insanları daxili təkamül yolu ilə sevgili, şəfqətli olmağa çağıran, insanlara qardaşlığı təbliğ edən, millətləri, dilləri, dinləri Haqqın yaratdığı gözəllik kimi qəbul etməyi “gəl-gəl” deyən bir çağırış var. Vaxtilə Mövlana Cəlaləddin Rumi öz çağırışında deyirdi: Gəl-gəl, yenə gəl! Kim olursan-ol, yenə də gəl, İstər xristian, istər məcusi, istər bütpərəst ol, Bizim dərgahımız ümidsizlik dərgahı deyil, Tövbəni yüz dəfə pozmuş olsan belə, yenə gəl! Əgər bəqa istəyirsən, dünyanı, Liqa istəyirsən, uqbanı tərk et. Əgər Allahı istəyirsən, dünyanı da, uqbanı da, Bütün kövnü-məkanı da tərk et Və elə gəl bizə. Mövlana Allahı istəyənlərə üzünü tutub deyir ki, onlar əgər Allahı istəyirsə, dünyanı da, uqbanı da (axirət dünyası) tərk edib, Yaradanı tanımalıdırlar. Allah rizası üçün Düzlüyə, Həqiqətə, Qüdrətə qul olmalı, Gözəlliyə, Kamilliyə aşiq olmalı və ən başlıcası Yaradanı tanımalıdırlar. Bax bu fəlsəfə “Gedim bir az ağlayım” Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|