Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 135 ayaqqabıları çıxarıb kənara tulla, qara rəng diqqəti çə- kir. Elə də etdik. Təyyarələr yaylım atəşi açıb ötdü. İna- nırsınızmı, güllələr ayaqqabılarımızı aşsüzənə döndər- mişdi... Cəfər Xəndan olmasaydı, çətin ki, xilas ola biləydim”. O vaxt bu hadisə baş verən zaman Cəfər Xəndan mayor rütbəsində imiş. Həm də bir zabit kimi təcrübəsi, biliyi çoxlarından üstün olması ilə fərqlənirmiş. 1941-ci ilin sentyabr ayında cənub cəbhəsinə teleqram gəlir və Cəfər Xəndanı, Qılman İlkini Bakıya çağırırlar. Məqsəd ondan ibarət olur ki, ziyalılardan ibarət bir he- yət yaradılsın və onlar Təbrizdə yaşayan həmvətənlə- rimiz arasında təbliğat işi aparsınlar. Qılman İlkin bu məqamları belə xatırlayırdı: “Bizi, yəni ərəb əlifbasını yaxşı bilən ziyalıları – yazıçı və jurnalistləri Mircəfər Bağırov öz yanına çağır- dı. Tapşırıq belə oldu ki, biz İranda “Vətən yolunda” qəzetini nəşr etməliyik. İrandakı qəzetlər cəbhədəki vəziyyət barədə yanlış məlumatlar dərc edir, almanpə- rəst mövqe tuturlar. Mircəfər Bağırov açıqca dedi ki, məqsədimiz Şimali və Cənubi Azərbaycanı birləşdir- məkdir”. Beləliklə, o vaxt Təbrizə 100 nəfər ziyalı ezam olunur. Onların içərisində Cəfər Xəndanla yanaşı, Qıl- man İlkin, Mirzə İbrahimov, Məmməd Rahim, Əvəz Sadıq, Cabbar Məcnunbəyov, Ənvər Məmmədxanlı, Qulam Məmmədli, İsrafil Nəzərov, Osman Sarıvəlli, Mehdixan Vəkilov, Məmmədəli Sidqi və digərləri də olur. Onu da qeyd edək ki, Təbrizə göndərilən 100 nəfər B U L U D X A N X Ə L İ L O V 136 ziyalının ümumi rəhbəri isə o zaman Mərkəzi Komi- tənin katiblərindən biri – Əziz Əliyev olur. 1941-ci ilin sentyabr ayında Təbrizdə Azərbaycan dilində çap olunan “Vətən yolunda” qəzetinin baş re- daktoru Mirzə İbrahimov təyin edilir. Digər ziyalıların hər birinə isə fəaliyyət göstərmək üçün konkret sahələr tapşırılır. Məsələn, Mirzə İbrahimovun tapşırığı ilə İsra- fil Nəzərov, Qulam Məmmədli, Məmməd Rahim, Os- man Sarıvəlli, Mehdixan Vəkilov, Məmmədəli Sidqi İranın müxtəlif bölgələrinə baş çəkir, qəzet üçün məqalələr hazırlayırlar. “Əziz Əliyevin qrupu” adlanan bu ziyalılar o vaxt Cənubi Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatına yaxından köməklik göstərirlər. Qılman İlkin o vaxt bəzi hadisələri belə xatırlayırdı: “Qulam Məmmədli fars dilini mükəmməl bildi- yindən arxivlərə gedir, ayrı – ayrı adamların evlərindəki kitab və qədim əlyazmaları ilə tanış olurdu. Qısa vaxt ərzində güneyli şair Mirzə Əli Möcüzün, Heyran xanı- mın əlyazmalarını üzrə çıxartdı. Bax, Balaş Azəroğluyla məni o zaman “Vətən yolunda” qəzeti redaksiyasında da Qulam Məmmədli tanış etmişdi”. Qılman İlkin Seyid Cəfər Pişəvəri barədə və “Qı- zıl səhifələr” adlı kitabın çapı barədə xatirələrində belə qeyd edir: “Bir gün yerli hökümətin başçısı Seyid Cəfər Pişəvəri Əziz Əliyev, Qulam Məmmədli və məni çağırıb güneydəki milli azadlıq hərəkatı haqqındakı materialları toplayıb kitab halında nəşrə hazırlamağı tapşırdı”. Bu tapşırıqdan sonra Qulam Məmmədli və Qıl- man İlkin gecə - gündüz çalışaraq bir ay ərzində “Qızıl Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 137 səhifələr” adlı kitabı hazırlayırlar. İlk nüsxəni Seyid Cə- fər Pişvəriyə göndərirlər. Seyid Cəfər Pişvərinin məslə- həti ilə kitabın üstündən onun tərtibçilərinin – müəlliflə- rinin adı çıxarılır. Yəni kitabın üstündə Qulam Məm- mədli ilə Qılman İlkinin adı yazılmır. Ona görə ki, istə- mirdilər ki, kitabın sovet zabitləri tərəfindən hazırlan- dığı bilinsin. Onu da qeyd edək ki, bu kitaba görə Seyid Cəfər Pişəvəri Qulam Məmmədlini və Qılman İlkini milli hökümətin ali – “21 Azər” medalı ilə təltif edir. “Əziz Əliyevin qrupu” Böyük Vətən müharibəsi qurtarana qədər Təbrizdə qalır və həmyerlilərimiz ara- sında maarifləndirici işlər görür, təbliğat aparırlar. Təbii ki, Qılman İlkin də Böyük Vətən müharibəsi qurtarana qədər Təbrizdə qalır. Düzdür, Mircəfər Bağırovun Şimali və Cənubi Azərbaycanı birləşdirmək ideyası baş tutmasa da, hər halda o ziyalıların İranda gördükləri işlər bəhrəsini verir. Belə ki, milli şüur oyandı, azərbay- cançılıq ruhu gücləndi, Cənubi Azərbaycan şairləri öz şeirlərini Azərbaycan dilində yazdılar və s. Qılman İlkin Şimali və Cənubi Azərbaycanın birləşdirilməsi ideyası- nın baş tutmaması ilə bağlı xatirələrində belə qeyd edirdi: “Əlbəttə, sonralar iş elə gətirdi ki, Mikoyan və Beriya bu ideyanın baş tutmasına mane oldular. Stalini inandırmağa nail oldular ki, Azərbaycan birləşsə, nə boyda respublika olar, bunların qabağında durmaq olmaz”. Qılman İlkin Təbrizdə “Vətən yolunda” qəzetində çalışarkən belə bir hadisə olur. Günlərin birində Mirzə B U L U D X A N X Ə L İ L O V 138 İbrahimov Qılman İlkini yanına çağırır və ona deyir ki, belə bir məqalə yazmaq lazımdır: Məqalədə daşnakların faşist agenturasının təmsilçiləri olduğu əks olunmalıdır. Qılman İlkinin belə bir məqaləsini oxuyan ermənilər redaksiyaya şikayətə gəlirlər. Ancaq Qılman İlkin şikayətə gələn ermənilərə tutarlı dəlil və sübut gətirir. Bununla da şikayətə gələn ermənilər redaksiyadan gedirlər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Mircəfər Bağırov Təbrizdə olan ziyalılarla maraqlanıb və onları müdafiə etmişdi. Hətta Qılman İlkinin daşnaklarla bağlı yazdığı məqaləni də oxumuşdu. Bunu sonra bir məsələ ilə bağlı Qılman İlkinlə görüşəndə ona demişdi də. Həmin görüş barədə Qılman İlkin xatirələrində deyirdi: “Bağırovu rəsmi məclislərdə çox görmüşəm. Şəxsi görüşüm də olub. Mən “Töhfə” adlı bir hekayə yazmışdım. Hekayənin əsas mövzusu Lenin və Azərbaycan idi. Onu “Kommunist” qəzeti redaksiyasına – Əli Vəliyevin yanına apardım. Əli Vəliyev hekayəni oxudu, amma dərc etməkdən imtina etdi. Bəhanəsi bu oldu ki, şeirdə Lenin obrazı var, amma nəsrdə yoxdur”. Qılman İlkin xatirələrində qeyd edir ki, onlar birlikdə (Əli Vəliyev və Qılman İlkin) MK-nın ideolo- giya üzrə katibinin yanına gedirlər. Onun kabinetində hekayəni oxuyurlar. MK-nın ideologiya üzrə katibi onları Mircəfər Bağırovun yanına aparır. Sonra nə baş verəcəyi onları da, Qılman İlkini də təşvişə salır. Qılman İlkin bu barədə xatirələrində belə deyir: “Böyük təşviş içindəydim. Ürəyim tez-tez döyünürdü. Bağırov bizə “oturun” dedi. Əli Vəliyev məsələni izah etdi. Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|