Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
B U L U D X A N X Ə L İ L O V 130 Qılman müəllimin “Gənc işçi” qəzetində işə dü- zəlməsi (30-cu illərdə) imkan yaratmışdır ki, o, qaynar ədəbi mühitə daxil ola bilsin. Çünki o vaxt “Gənc işçi” qəzetinin redaksiyası indiki Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının binası ilə üzbəüz olan binanın birinci mərtəbəsində yerləşmişdir. İndiki Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının birinci mərtəbəsində isə Azər- baycan Proletar Yazıçılar Cəmiyyəti yerləşmişdir. “Gənc işçi” qəzeti ilə Azərbaycan Proletar Yazıçılar Cə- miyyətinin bir-birinə bu yaxınlığı imkan yaratmışdır ki, Qılman müəllim qaynar ədəbi mühitdə tez-tez iştirak etsin. Belə də olur. O, qaynar ədəbi mühitdə tez-tez iştirak edir. O vaxt Azərbaycan Sovet ədəbiyyatının ya- radıcıları olan S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Müşfiq, M.Ra- him, M.Hüseyn, Əbülhəsən, Əli Vəliyev və digərləri ilə tez-tez qarşılaşır. Bu gənc ədəbi qüvvələrin ədəbi müba- hisələrinin şahidi, iştirakçısı olur. Qılman müəllimin xa- tirələrində oxuyuruq: “ “Gənc işçi” qəzetinə kimlər gə- lirdi? Kimlər gəlmirdi desək yaxşı olar. O zamankı bütün gənclər ədəbi qüvvələr – Azərbaycan Sovet ədə- biyyatının yaradıcıları – S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Müş- fiq, M.Rahim, M.Hüseyn, Əbülhəsən, Ə.Vəliyev...” İnanıram ki, bu görkəmli ədiblərin hər biri ilə bağlı maraqlı ədəbi hadisələr olmuşdur ki, onu Qılman müəllim özü ilə haqq dünyasına aparmışdır. Yəni onu vaxtında heç bir ədəbiyyatşünas toplamamış, təhlil etməmişdir. Heç şübhəsiz ki, o dövrün qaranlıq səhifə- lərini Qılman müəllim qədər bilənlər az olmuşdur. Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 131 Qılman İlkin o dövrün ən görkəmli ədəbiyyatşü- naslarını da məmnunluq hissi ilə xatırlayırdı. O, Əli Na- zim, Atababa Musaxanlı, Mikayıl Rəfili barədə ağızdo- lusu danışırdı. Əli Nazimin də, Atababa Musaxanlının da, Mikayıl Rəfilinin də həyat və fəaliyyətinin ən mü- hüm hissəsi APİ ilə (indiki ADPU ilə) bağlı olmuşdur. Odur ki, Qılman İlkin hər üç ədəbiyyatşünası təkcə Yazıçılar İttifaqının iclaslarından deyil, həm də APİ- dən (indiki ADPU-dan) xatırlayırdı və onlar barədə xoş sözlərini deyirdi. Məsələn, o, Əli Nazim barədə belə deyirdi: “Əli Nazim çox savadlı ədəbiyyatşünas idi, nitqə başlayanda 1-2 dəqiqə sanki nə danışdığını bilmir- di, sonra hər şey qaydasına düşürdü. Bədii əsərin təhlilində ona əvəz tapmaq çətin olardı – dərinliklərəcən gedirdi. Amma mən Atababa Musaxanlını da unuda bil- mirəm. O, zahirən çox qəşəng idi. Amma onu sevdirən ölçülüb-biçilmiş, sanki İlahi tərəfindən bir üstünlük kimi ona bəxş olunmuş cazibəli nitqi idi”. Təbii ki, Əli Nazim də, Atababa Musaxanlı da, Mikayıl Rəfili də görkəmli ədəbiyyatşünas olmaqla yanaşı, həm də natiq olmuşlar. Qılman İlkin Mikayıl Rəfili barədə bir ədəbiyyat- şünas kimi də, bir şair kimi də, bir hazırcavab kimi də, bir siyasi əqidə sahibi kimi də bəhs etmişdir. Qılman müəllim otuzuncu illərin repressiyasından danışarkən mənəvi cəhətdən təqiblərə, təzyiqlərə məruz qalmış Mikayıl Rəfilini unutmurdu. Və onu belə xatırlayırdı: “Bəs Rəfilini necə, unutmaq olarmı? Rəfili rusca çox sərbəst danışırdı. Özünü çox təmkinli və soyuqqanlı B U L U D X A N X Ə L İ L O V 132 aparırdı. Azərbaycan ədəbiyyatında sərbəst şeiri ədəbi praktikaya məhz Rəfili gətirdi. Doğrudur, onun şeirlə- rində formalizm ünsürləri də yox deyildi, Mayakovski- nin, N.Hikmətin, Verxarnın, Uitmenin təsiri də duyu- lurdu, amma Rəfili bu şeirlərlə ədəbi aləmdə bir canlan- ma yaratdı. Çoxu başladı sərbəst şeir yazmağa”. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Qılman İlkin Mi- kayıl Rəfilinin hazırcavablılığı, vaxtilə müsavatçı olma- sı barədə də çoxlarının bilmədiyi faktları xatırlayırdı: “Rəfili çox hazırcavab insan idi. Bir dəfə ondan soruşur- lar ki, kənd yazıçıları haqqında nə deyə bilərsən? Rəfili deyir: Kəndin iki şairi var, Biri Sanılı, biri Katib. Heyhat, hər ikisi yatıb. Bir dəfə hansı iclasdasa Mübariz Əlizadə onu tən- qid etmək istədi, dedi ki, mən Rəfilini yaxşı tanıyıram, haqqında 2-3 məqalə də yazmışam, lakin... Rəfili onun sözünü ağzında qoyub dedi: – Mən heç səni tanımıram, belə bir imzaya da rast gəlməmişəm. Rəfili müsavatçı olmuşdu. Gəncədə Müsavat partiyası gənclər özəyinin üzvü idi. Amma Müşfiq kimi çılğın olmadığından, kimsə bununla maraqlanmadı”. Əslində bunu da bilməliyik ki, Mikayıl Rəfilinin bütün nəsil-nəcabəti repressiya olunmuşdu. Ona mənəvi cəhət- dən o qədər təqiblər, təzyiqlər olmuşdu ki, o, soyuqqanlı olmalı və ədəbiyyatın naminə yaşamalı idi. Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 133 Qılman İlkinin – Azərbaycanın görkəmli nasiri- nin, M.F.Axundov adına Dövlət mükafatı laureatının, Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadiminin, Prezident təqaüdçüsünün həyatı və fəaliyyəti canlı bir tarixdir. Bu tarixin bəzi məqamlarına toxunduq. Heç şübhəsiz ki, onun həyatı, fəaliyyəti, yaradıcılığı geniş şəkildə tədqiq olunmalıdır. 01.12.2014 B U L U D X A N X Ə L İ L O V 134 Qılman İlkinin Mircəfər Bağırovla görüşü – Şimali və Cənubi Azərbaycanı birləşdirmək ideyası niyə baş tutmadı? Qılman İlkinin publisisti- kasında Böyük Vətən müharibə- si ilə bağlı və həmin dövrdə Təbrizdə olması ilə əlaqəli xati- rələr az deyil. O, xatirələrində qeyd edir ki, xəstəliyinə görə hərbi xidmətdən azad olsa da, Böyük Vətən müharibəsi başla- yan zaman Mərkəzi Komitə tərəfindən cənub cəbhəsinə hərbi xidmətə göndərilib. O vaxt cənub cəbhəsində “Za rodina” adlı üç dildə qəzet çıxırmış. Qılman İlkin Azər- baycan dilində çıxan bu qəzetdə işləməli olur. Ağır döyüşləri öz gözləri ilə görür. Döyüşlər bir az səngiyən kimi əsgərlərlə söhbət edir, qəzet üçün material hazır- layırmış. Dəfələrlə ölümlə üz-üzə dayandığını qeyd edir. O, dəfələrlə ölümdən xilas olub, Allahın himayəsindən kənarda qalmayıb. Bir dəfə Cəfər Xəndanla birlikdə ölümdən necə xilas olmasını belə xatırlayır: “Bir dəfə cəbhə xəttindən geri dönəndə şərq tərəfdən üç təyyarə qalxdı. Cəfər Xəndan təcrübəli idi, mənə dedi ki, günəbaxanda gizlənmək lazımdı, ancaq Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|