Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 107 Şeirdə zaman hər bir insanın ömründən keçir, insanları udur, dən kimi üyüdür. Belə olduqda zaman həm də dünya ilə tərəf müqabilinə çevrilir. Şeirin poetik fəlsəfəsindəki tərəf müqabilləri belədir, o tərəf müqabilləri ki onlar bir – birini tamamlayır: qatar – dün- ya, qatar – zaman, zaman – dünya, qatar – insan, qatar – dünya – insan, insan – zaman, yaxud zaman – insan, ağrı, acı, dərd – insan, ağrı, acı, dərd – qatar – dünya və s. Bu tərəf müqabillərinin fonunda şeirdə vəhdətdə, bütövlük- də, tamlıqda olan bir həyat fəlsəfəsi yaranır. Bu həyat fəlsəfəsində insan amili önə çəkilir, onun qayğıları, problemləri, istəkləri ciddi bir məsuliyyətlə müəllifi – şairi narahat edir. Müəllif – şair həm də həyat fəlsəfə- sindəki belə bir məqama da narahat olur: Dünyanı, za- manı, vaxtı, lap elə vaqonu, alın taleyini sığınacaq kimi seçən insan, daha doğrusu, qəbul edən insan bəs niyə bu sığınacaqların insanın ömür-gününü yediyini, insanı ölümə apardığını fikirləşmir?! Bu poetik fəlsəfədə müəllifin – şairin gücü ondadır ki, o, bunları duyur, hiss edir. Ancaq təkcə öz içində poetik axtarışa çıxmır, həm də oxucunu axtarışa cəlb edir. Mən buna “sığınacaqlar” fəlsəfəsini anlamaq və onun mahiyyətinə varmaq deyər- dim. Bəlkə də bu fəlsəfəni anlamamağın nəticəsidir ki, dünya qan ağlayır, bəşəriyyətin saysız-hesabsız prob- lemləri və qayğıları olur, müharibələr, qırğınlar baş ve- rir. Gələcəkdə dünyanı daha hansı fəlakətlər gözləyir, bunu zaman deyəcək. Zamandan düzgün faydalanmayan insanlar isə hələ də susur, hələ də dinmir, hələ də “sığı- nacaqlar” fəlsəfəsini anlamaq iqtidarında deyil. Yeri B U L U D X A N X Ə L İ L O V 108 gəlmişkən “sığınacaqlar” fəlsəfəsi dünya ədəbiyyatında bəzilərini düşündürmüşdür. Məsələn, Nobel mükafatı laureatı Herman Hessenin “Sığınacaq” essesindən bir məqam yada düşür: “Mən yenə də nəyin dalınca gedəcə- yimi, nəyi rəhbər tatacağımı, öz qanımı nəyə verəcəyimi tapdım, anladım. Bu nə istəkdi, nə də arzu, bu məqsəddir. Bu məqsəd – yenə də sığınacaqdır. Ancaq nə mağaradır, nə də gəmi. Mən o sığınacağı öz içimdə axtarıram, dağlardan, mağaralardan etibarlı, tabutdan, qəbir çalasından etibarlı və rahat, tək qaldığım, dünyanın əli yetmədiyi məkan, yaxud nöqtə axtarıram. Budur mənim məqsədim. Ora heç nə keçə bilməz, çünki ora mənimlə yoğrulub”. Deməli, məqsəd arzu və istəkdən üstündür. Ancaq məqsəd də sığınacaqdır. Yaradıcı insanlar – şairlər, rəssamlar, bəstəkarlar və digərləri bu sığınacağı elə bir nöqtədə axtarır ki, ora nə dünyanın, nə zamanın, nə də məkanın gücü çatmasın. Necə ki, Herman Hesse belə düşünür. Necə ki, Leyla xanım Əliyeva belə düşünür. Onlar ruh və düşüncə baxımından bir-birinə çox yaxındır, ancaq fərdi üslubları, ifadə formaları ilə bir- birindən fərqlidir. Biri nasir kimi (Herman Hesse) düşünür, biri Leyla xanım Əliyeva – şairə kimi düşünür. Hər ikisində ali bir məqsəd var. Həmin ali məqsəd ən ali sığınacaq yeridir. Oradakı boran, qar, şaxta, fırtına, qasırğa, ağrılar, acılar, qan-qadalar – heç nə onları çəkindirmir, qorxutmur. Ali məqsədlə ali sığınacağa getmək ən müqəddəs iş hesab olunur. Adətən kamil Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 109 poetik düşüncə burada hər şeyə nə qədər müvəffəq nail olsa da, yenə də hələ başlanğıcda olduğunu etiraf edir. Bu cür etiraf poetik düşüncənin kamilliyi və intellektual səviyyəsi ilə bağlı olur. Axı kamillik və intellektual səviyyə adilikdən çox uzaqdadır. Yenə də Herman Hessenin “Sığınacaq” essesindən bir məqamı xatırla- malı oluruq: “Mən hələ bu məqsədimdən çox uzaqda- yam, mən hələ yolun lap başlanğıcındayam, ancaq indi bu, əsl mənim yolumdur. Adi arzu deyil. Ey dərin sığınacaq! Sənə heç bir tufan yetməz, səni alov yandıra bilməz, səni heç bir müharibə dağıda bilməz. Öz cismimin dərinliyində balaca yuva! Daxma, balaca tabut, balaca beşik, mən sənə can atıram”. Yara- dıcı adamlar bu cür hisslərlə, hətta bəlkə də çoxlarına qəribə gələn romantik hisslərlə (halbuki burada hissdən qat-qat çox dərketmə, anlama var!) öz cisminin dərinliyindəki kiçik yuvaya can atır. Ona görə ki, ətraf, aləm, bütövlükdə bəşəriyyət cismin içərisindəki kiçik yuvadan işığa, gücə bələd olmağa, qiymət verməyə, ondan mənəvi qida almağa hələ hazır deyil. Cismin içərisindəki kiçik yuva məhz ətrafı, cəmiyyəti, insanları buna hazırlamağı ən ali məqsədlərdən biri sayır. Bu məqsədə çatmaq yolunda daxili aləmi ilə çarpışır. Çarpışmanın sonu görünmür, ona görə ki, dünyanın sonu yoxdur. 02.09.2014 B U L U D X A N X Ə L İ L O V 110 Sükutu pozan poeziya – II yazı Odur ki, o qədər ruh adamı olmalısan ki, o qədər güc və enerji sa- hibi olmalısan ki, sonu olmayan bir dünyanın gəliş-gedişi ilə vuruşa biləsən. Bu qəbildən olanlar içərisində Ley- la xanım Əliyeva da vardır ki, o, ali məqsədə doğru ge- dən yolun başlanğıcında öz poetik düşüncələrini söyləyir. Onun poetik düşüncəsi, adi olmayan fəlsəfi poetik düşüncəsi, lirik “mən”inin həssaslığı, duyğusallığı, nara- hatlığı fonunda Allahın yaratdığı hər bir şeyə, daha çox dünyanın əşrəfi olan insana ünvanlanır. İnsanın problem və qayğıları çox olduğundan onun lirik “mən”inin axta- rışları da az olmur. Axtarışlar içərisində o, lirik “mən”i- nin fəlsəfəsinə, fikir və düşüncə karvanına sarvan olur. Bu mənada “Mənə dərman verin...” şeirinin fəlsəfəsi yerinə düşür. O dərmanın adı nədir, o dərman hansı xəstəliklərə əlacdır, o dərman nələrə sipər çəkir? Lirik “mən” dərman axtarışında belə söyləyir: Mənə bir dərman verin – Dərdim, ağrım yox olsun Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|