Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
Gülnarə Həsənova 340 belə ki, ən yüksək nəticə «qəbul - imtina» şkalasında təsdiqlənərək – 17 (40,4%) və «simbioz» - 10 (23,8%). «Simbioz» şkalası, uşaqla ünsiyyət zamanı fərdlər arası məsafəni əks edir. Bu şkalaya uyğun olan valideynlər, uşaqla vəhdət təşkil edirlər, övladları üçün daima narahatlıq hissi keçirərək, onların bütün istək və arzularını yerinə yetirməyə səy göstərirlər, həyatdakı çətinliklərdən və xoşagəlməz hadisələrdən onları qoruyurlar. Valideyn, uşağı balaca və köməksiz kimi görürdü. Tədqiqatın növbəti mərhələsində, ər-arvad münasibətlərinin dinamikası, onların uşağın fərd kimi inkişafına təsiri tədqiq edildi. Bizim fikrimizcə, ər-arvad üçün tipik olan qarşılıqlı əlaqə strategiyası amili, uşağın fərd kimi inkişafında əks olunur. Bunu yoxlamaq üçün, kiçik yaşlı məktəblilər olan ailələrdə xüsusi tədqiqat apardıq. Dörd ailə seçdik - ikisi eksperimental və ikisi kontrol. Eksperiment iki hissədən ibarət idi. Birinci hissədə, eksperimental və kontrol qruplarını, uşaqların özünüqiymətləndir- məsi aşağı olan (Dembo-Rubinşteyn metodikası vasitəsilə aşkarlanmış) ailələr təşkil edirdilər. Eksperimental qrupda olan valideynlərə, əvvəlcədən uşağına həsr olunmuş hekayə hazırlamaqları tapşırığı verilirdi. Yaxşı olardı ki, hekayədə, uşağın gözəl və müsbət surəti təsvir olunsun. Bundan sonra, gizli tənqiddən və iki mənalı olmasından azad olan bu hekayə, uşağın öz mühim işiylə məşğul olduğu zamanı, uşağın iştirakı ilə pixoloqa danışılırdı. Bu hadisədə valideyn tənqidçi və hər hərəkətə nəzarət edən mövqeyindən uzaqlaşaraq, sevən, müdafiə edən valideyn, hər zaman uşağın tərəfində olması ilə əvəzlənmişdir. Kontrol qrupunun eksperimental qrupdan fərqi ondadır ki, əvvəlcədən hazırlıq keçirilmir, valideynlər uşaq haqqında fikirləşdiklərini deyirdilər. Çalışırdılar ki, uşağın yalnız müsbət keyfiyyətlərini söyləsinlər, bəzən tipik, valideynə xas olaraq, uşaqlara öyüd –nəsihət vermə ünsürləri də peyda olurdu. İkinci dəfə aparılan diaqnostikanın nəticələrini təhlil edərkən, məlum oldu ki, yoxlama qrupundakı uşaqlarda özünüqiymətləndirmənin inkişafı olmamışdır, eksperimental qrupdakı uşaqlarda isə statik məna ifadə edən, dinamik özünüqiymətləndirmə əldə olunmuşdur. İkinci eksperimental tədqiqatın keçirilməsinin əsas məqsədi ondan ibarət idi ki, ailədəki vəziyyətdən asılı olaraq, uşaqların həyəcan səviyyəsinin yüksək nəticələrinin olmasını, ailənin kinetik rəsmi vasitəsilə aşkarladıq. Birinci tədqiqatda olduğu kimi uşağın iştirakı ilə valideynə imkan verildi ki, uşağın müsbət xüsusiyyətləri, tərbiyə prinsipləri, yaşlılarla necə davranması haqqında danışsın. Eyni zamanda, valideyn müstəqqil olaraq, ziddiyyətləri aşaraq, yoxlama qrupunda olmayan, razılığı əldə etsin. Orada ziddiyyətlərin nizamlayıcısı rolunu psixoloq icra edir. Tədqiqatların nəticələrinə əsasən, eksperimental qrupda müsbət effekt uşaqlarda 66 % qeydə alınmışdı. 34% -də isə korreksiya effekkti yox idi. Yoxlama qrupundakı uşaqlarda (26%) müsbət xüsusiyyətli, bir qədər effekt aşkarlanmışdır. Uşaqların 54%- də isə hər hansı dinamikanın olmaması, ailədəki vəziyyətdən asılı olaraq, uşaqların 30%-də həyəcan səviyyəsinin yuksəlişi aşkarlanmışdır. Beləliklə, kontrol qrupunda müsbət və mənfi həyəcan dinamikası, statik göstəricilərə müvafiq deyildi, eksperimental qrupda müsbət nəticə əldə olunmuşdur – ailədəki həyəcan hər iki göstəricilərə görə aşagı düşmüşdür. Kontrol qrupunda ailə vəziyyətindəki həyəcanın tədqiqatında azalma müşahidə edilmədiyindən, bizim fikrimizcə, heç bir faydası Kiçik yaşlı məktəblilərin emosional dəyişkənliyinin formalaşmasında ailənin rolu 341 olmayan, uşaqlara gündəlik verilən öyüd-nəsihətin nəticələrinə əsasən valideynlərin stereotipləri mövcuddur. Kifayət qədər elmi mənbələri təhlil edərək, tədqiqatın eksperimental hissəsinin keçirərək, diaqnostik müayinənin nəticələrini əldə edərək, ailə üzvlərinin fərdi xüsusiyyətlərinin, ailədaxili münasibətlərinin dəyişdirilməsinə yönəldilmiş kompleks psixokorreksiya proqramını hazırlamağa cəhd etdik. Bu proqramın əsas məqsədi: ailədə əlverişli psixoloji iqlim şəraitinin yaradılmasıdır. Valideynlərlə fərdi iş metodundan əlavə olaraq, valideynlərin maarifləndirilməsi vasitəsi kimi mini seminarlardan da istifadə edərək, şüurlu olaraq, valideynin özünə məxsus tərzdə uşaqla əlaqəsi, uşağın tərbiyə olunmasındakı çətinlikləri aşkarladıq. Tematik seminarlarda uşaq-valideyn münasibətlərinin təkmilləşdirilməsinin tipik səhvləri təhlil edilmiş, uşaqlarla ünsiyyətin effektiv üsulları ilə iş aparılmışdır. Beləliklə, biz ailələrlə diaqnostik - korreksiya işlərini yerinə yetirdik: aşkarlanmış bir qrup uşaqlarda ailə tərbiyəsinin xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmiş, ailə tərbiyəsində pozuntuların səbəbi və tipi dəqiqləşdirilmiş, mövcud problemlərin dəf olunması yolları müəyyənləşdirilmişdir. Ailə tərbiyəsinin xüsusiyyətləri ilə uşağın inkişaf xüsusiyyətlərini müqayisə etdikdən sonra, bu yaş qrupundakı uşaqlardakı psixoloji problemlərin, emossional qərarsızlığın ailə tərbiyəsi ilə sıx bağlı olması nəticəsinə gəldik. ƏDƏBİYYAT 1. Abbasov A N. Milli əxlaq və ailə etikası: orta ixtisas məktəbləri üçün dərslik. B.: Mütərcim, 2015, 320 s. 2. Cabbarov R.V. Gercəklik terapiyası və ya yaşamaq sənəti. Monoqrafiya. Bakı, “Ecoprint”, 2016, 232 s. 3. Çələbiyev N.Z. Ailə psixologiyası. Bakı: Mütərcim, 2015, 424 s. 4. Əlizadə Ə.Ə., Abbasov A. Ailə həyatının etikа və psixologiyası – müəllim üçün vəsait. B., 2000. 5. Əmrahlı L. Ş.Uşaq psixologiyası. Bakı, Nurlar NPM, 2015, 344 s. 6. İsmayılov N V. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. B.: Maarif, 2008, 416 s. 7. Qurbanova L.M.Ailənin psixoloji problemləri və həlli yolları, Sumqayıt “Bilik” nəşriyyatı, 2012, 240 s. 8. Uşaq inkişafı metodikası. Bakı: Acıq Cəmiyyət İnstitutu – yardım fondu, 2016. 9. Адлер А. Наука о характерах: Понять природу человека. Перевод Цыпина Е. М.: Академический проект, 2014, 243 с. 10. Варга А.Я. Системная семейная психотерапия. Краткий лекционный курс. СПб.: Питер, 2001, 278с 11. Венгер А.Л. Психологические рисуночные тесты: иллюстрированное руководство /А.Л. Венгер. М.: ВЛАДОС-пресс, 2003, 160 с. Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|