Microsoft Word Elyazmalar yanmir-jurnal No. 2+. docx
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Тахира Гасанзаде
ƏLYAZMALAR YANMIR 6
№ 1, 2016
1145-ci (1732) il hadisələrindən bəhs etmiş və o vaxt Təhmasibqulu xan kimi tanınmış Nadirin Topal Osman paşa ilə müharibələrini və onun Kirmanşaha yola düşməsi, oradan qayıtmasını təsvir etdikdən sonra yazmışdır: “Döyüşdən qələbə ilə qayıdan Nadir əsgər və sərkərdələrini təhsin edə- rək, Kirmanşah istiqamətinə yola düşdü. Yolda onun gözü döyüşdəki qələbələrini, baş verən hadisə- ləri qələmə alan Molla Məhəmmədəli Firdövsiyə sataşdıqda gördü ki, o, qum təpəsinin altında da- yanaraq, qalib gəlmiş əsgərlərə tamaşa edir. Nadir onu yanına çağırıb soruşdu: “Bu səfər zamanı ruzgarın göstərdiyi namünasib işlər, taleyin əzablı qayğıları barədə nə deyə bilərsən?” Şair bədahətən bu iki beyti söyləmişdir:
Ke bi cəzr o mədd bəhr zəxxar nist. Şekəste sədəf ta nəşod aşikar Hoveyda nəşod qouhər-e şahvar. Tərcümə:
Bu gediş-gəlişdən ar etmək olmaz, Coşqun dəniz qabarıb-çəkilməlidir. Necə ki, sədəf sınmayınca Qiymətli mirvarini görmək olmur.
“Bu beytlərin müqabilində Molla Məhəmmədəli Nadirin tərifini, alqışını eşitdi. Sonra buradan hərəkət edərək yollarına davam etdilər” (2, 8). Bu qısa məlumatdan sonra anadan olduğu il, vəfar tarixi məlum olmayan bu şair haqqında onu bilirik ki, Molla Məhəmmədəli əslən Tusdandır və özünün Əbülqasim Firdovsi Tusinin nəslin- dən olduğunu bildirmiş, bu səbəbdən də Firdövsiyi-Sani təxəllüsünü qəbul etmişdir. “Şahnameyi- Nadiri” əsərinə ön sözün müəllifi Əhməd Süheyli Xansari yazır ki, Nadir şah öz varlığını təsdiq edəndən etibarən (1728-ci il) apardığı müharibələr zamanı Məhəmmədəli onun döyüşləri zamanı daima yanında olmuş, bu döyüşkən sərkərdə tərəfindən qayğı ilə əhatə olunmuş, Nadirin fəthləri zamanı baş vermiş hadisələri nəzmə çəkmiş, “Şahnamə”ni ona həsr etmişdir. Onun əksər vaqiə, cəng və fəthlərini qələmə almışdır. Lakin heç bir XVIII əsr təzkirə müəllifi, o cümlədən Azər, Valeh Dağıstani, sonralar müasiri olduqları Nəvvab, Əxtər, Fazil xan Gorusi, Əbdürrəzzaq bəy Dünbuli, şaha yaxın olan, onun yanında olan və fəthlərini qələmə alan şöhrətli şairi yad etməmişlər. Bu, bəlkə də böyük sərkərdəyə qarşı qısqanclıqdan yaranmışdır. Bu səbəbdən onun həyat və yaradı- cılığını araşdırmaq mümkün olmamışdır. Əldə edilən məlumatı isə onun beytlərindən öyrənmişlər. Məhəmmədəli məddah şair olmamışdır, özünün dediyindən bu qənaətə gəlmək olar ki, qənaətcil olmuş, heç kəsə əl açmamış, çörəyini həmişə Allah yetirmişdir. Heç kəsdən mərhəmət gözləməmiş, heç kəsin də boynuna minnət qoymamışdır. Molla Məhəmmədəli Nadir şaha həsr etdiyi “Şahnameyi-Nadiri” əsərini Nizami Gəncəvinin “İskəndərnamə” əsəri vəznində yazmışdır və dastandakı hər beyt böyük mütəfəkkirin “Saqina- mə”lərini xatırladır. Burada Nadirin əksər müharibələrində baş verən hadisələrdən bəhs olunur və qazandığı qələbələri tərənnüm edilir. Kitaba ön söz yazmış Əhməd Süheyli göstərir ki, şübhəsiz onun Firdovsiyi-Sani kimi tanın- masına səbəb heç də təbinin qüdrətindən deyil, Firdovsi nəslindən olmasıdır. Nizamidən sonra
ƏLYAZMALAR YANMIR 7
№ 1, 2016
mütəqarib bəhrində yazılan əksər məsnəvilər Hatifi və Qasimi şeirindən aşağı səviyyədə olmuşdur. Molla Məhəmmədəli isə yazır:
Kəlam-e Nezami fəramuş kərd.
Şübhəsiz ki, bu sözləri haqlı, ədalətli hesab etmək olmaz və təvazökarlıqdan kənardır. Bunun- la belə mənzumədə qeyri-kamil, zəif beytlər olsa da, Məhəmmədəli Firdovsi-Saninin “Şahnamə”si- ni faydasız əsər hesab etmək ədalətsizlik olardı. Çünki o, ən azı gördüklərini, real hadisələri qələmə almış, Nadirin döyüşlərinin şahidi olmuşdur. Əsər Nadir şahın hərbi yürüşləri, keçdiyi döyüş yolu barədə ətraflı məlumat əldə etməyə imkan verir. Kitab nəşrə hazırlanarkən, deyildiyi kimi, mövcud iki nüsxədən istifadə olunmuşdur. Birinci nüsxə “Kitabxaneyi-milliyi-Məlik”də saxlanılır, h.q. 1213-cü (1798-99) ildə, o qədər də gözəl olmayan şikəstə xəttilə köçürülmüşdür. Ölçüsü: 29,4x20,2. 2-ci nüsxə nəsx xəttilə 1260-cı (1844) ildə Əli Əşrəf tərəfindən Urmiya bəylərbəyisi Yəhya xanın sifarişi ilə yazılmış, Hac Hüseyn Ağa Naxçıvaniyə məxsusdur. Ölçüsü 13,5x21,5. Əsər bu iki nüsxəyə əsasən təshih edilmiş və çap olunmuş, 5310 beytdən ibarətdir. Şairin başqa bir əsərinə təsadüf edilməmişdir.
1. Firdovsi Əbülqasim. Şahnamə 2 cilddə. Cild 1. Azərbaycan dilinə tərcüməsi və müqəddi- mə M.M.Əlizadənindir. tərtib və çapa təqdim edəni: f.e.n. Əlizadə Lalə Məmməd Mübariz qızı. Bakı: “Nurlar”, 2005, 992s, şək-li. 2. Məhəmmədəli Tusi Frdovsiyi-Sani. Şahnameye Nadiri. Be təshih və ehtimami-Əhməd Sü- heyli Xansari. Tehran, “Taban”, 1339/1960, 241s., fars dilində. 3. Vamberi Herman. Əmir Teymur. Bakı, Orucov qardaşlarının elektrik mətbəəsi, 1916, 159s., (ərəb əl.).
Тахира Гасанзаде Произведение Мухаммадали Туси Фирдовсийи-Сани «Шахнамейе-Надири» РЕЗЮМЕ
Великий поэт и мастер слова Востока, Абульгасим Фирдовси Туси известен своим эпи- ческим произведением «Шахнаме». Многие поэты, в том числе, Низами Гянджеви, Амир Хосров Дехлеви, Алишир Навои, Абдуррахман Джами и другие, вдохновившись этим произ- ведением, создали героические дастаны. В статье повествуется о произведении «Шахнамейе-Надири» представителя рода вели- кого Фирдовси, известного под псевдонимом Фирдовсийи-Сани-Мухаммедали Туси, посвя- щенном Надир шах Афшару. Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|