Microsoft Word Esas metin 1-82. doc

 

7 

Timour Muhidine, Türk kısa öykü geleneğinde, Sait Faik’ten sonra ikinci bir 

ayracı, 1968 ve 1969 yıllarında başlayan yeni bir yönelimle açar (“Timour Muhidine 

ile Öykü Edebiyatımız Üstüne” 77). Sait Faik’in ölüm tarihi olan 1954’ten 1968’lere 

kadar Muhidine’nin “1954 Kuşağı” diye adlandırdığı bir grup yazar, Kafka’yı 

tanımış ve büyük ölçüde varoluşçuluğun etkisi altında kalmışlardır.  Hulki Aktunç, 

Selim İleri ve Nedim Gürsel’in adının geçtiği bu yeni “68-69 Kuşağı” ise, bir önceki 

döneme göre “daha realist, fakat aynı zamanda şiirsel” oluşları ile Sait Faik’e daha 

yakındırlar (78).  Onlar da “İstanbul’a, azınlıklara, marjinal kişiliklere, küskünlere, 

göçmenlere, çocuklara, yani Sait Faik’in çok sevdiği kişiliklere yönelmişlerdir”.  

Feridun Andaç da 1960’lardan günümüze Sait Faik çizgisinde gördüğü bu isimlerin 

yanına Adalet Ağaoğlu, Selçuk Baran, Füruzan, Necati Güngör, Tomris Uyar gibi 

yazarları ekliyor (Yazınsal Gerçekçiliğin Boyutları 35).  Bu değerlendirmeden yola 

çıkarak Muhidine’in bahsettiği yenilikçi eğilime, aynı dönemlerde adını duyurmaya 

başlayan Tomris Uyar’ı da katmamız mümkün olabilir. 

Feridun Andaç, “1960’tan 2000 Yılına Öykücülüğümüze Genel Bakış” 

başlıklı yazısında, 1960’lı yılları toplumsal yaşamımızda yarattığı değişim nedeniyle 

özellikle önemli bulduğunu söyler.  Ona göre, “edebiyatın bu süreçte aldığı yol, 

dünyada, özellikle de ülkemizdeki toplumsal değişim dinamiklerinin yansımalarıyla 

biçimlenmiştir” (10).  Andaç, bu dönemde yeni arayışların ön plana çıktığını söyler;  

1950’lerdeki “köy-kent edebiyatı” tartışması yerine “toplumsal gerçekçi”, “sosyalist 

gerçekçi”, “toplumcu edebiyat”, “bunalım edebiyatı”, “bireyci edebiyat” gibi 

kavramların daha çok gündemde olduğunu belirtir (11).  Andaç’ın saptaması kayda 

değerdir.  Ona göre, “1950’lerde başlayan ‘yenilikçi’ anlayış, giderek, bu süreçte 

modernleşme düşüncesinin ekseninde gelişen yaşam biçimlerinin yansılarını öyküye 

taşımıştır”.  Andaç, 1960-1970 arasını “yeni açılımlar/yapılanma dönemi”, 1970-

---

 

8 

1980’li yılları “yeniden oluşum dönemi” ve 1980-1990’ları “yenileşme dönemi” 

olarak ayırır.  Bu çalışmanın merkeze aldığı Tomris Uyar’ın öykü serüveni bütün bu 

zaman dilimlerini kapsamaktadır.  Modernleşen bir ulusun modern bir öykücüsüdür 

o.  Tomris Uyar’ın öykülerini anlamak açısından modernleşmeden neyi 

kastettiğimizi açmak bu aşamada gerekli gözükmektedir. 

 

C. Modernlik Üzerine 

 

Henri Lefebvre, Modern Dünyada Gündelik Hayat adlı kitabında “zamanın 

ruhunun iki yüzü” olarak “birbirine bağlı ve birbiriyle ilişkili iki olgular kümesi 

gösteri[r]: gündeliklik ve modernlik” (30).  Yazara göre, “gündeliklik ve modernlik, 

karşılıklı olarak birbirini belirtir ve gizleri meşrulaştırır ve telafi eder” (31).  

Hermann Broch’un ifadesiyle, “dönemin evrensel gündelik hayatı modernliğin arka 

yüzüdür (alıntılayan Lefebvre 31).  Burada “modernlik” kavramından anlaşılması 

gereken, “yeni olan ve yeniliğin işaretini taşıyan şey”lerdir.  “Parlaklık, paradoks, 

teknik ve dünyevilik tarafından damgalanmış olan[ın]” gösterisidir (31).  Modern 

olan, Lefebvre’e göre, “gözüpektir (öyle görünür), geçicidir, kendini ilan eden ve 

kendini alkışlatan maceradır”.  Modernliğin bütün bu yansımalarının hayat bulduğu 

yer aslında çok basitmiş gibi görünen gündelik hayatın ta kendisidir.  Lefebvre için 

gündeliklik, modern bir toplumu anlamak için başvurabileceğimiz önemli bir 

“ipucu”dur (35).  “Sanayileşmeye anlam veren [. . . .] kentsel hayat” ise bu ipucunun 

yakalanacağı asıl mekân olarak kabul edilir.  Modern Dünyada Gündelik Hayat’ın 

yazarı, gündelik hayatın doğru dürüst değerlendirilmesi ile insanlığın kurtuluşunun 

gerçekleşeceğine inanır.  Çünkü “dilin toplumsal baskıyı örtmekteki işlevi, tüketim 

ideolojisinin yarattığı yanılsamalar, iktidar aygıtları tarafından uygulanan terör ancak 

gündelik hayat içinden anlaşılabilir ve belki de böylelikle “başkaldırmak” mümkün 

olabilir” (arka kapak yazısından). 

---

 

9 

Modernliğin şiirselliği öldürdüğü söyleniyor.  Charles Taylor, Modernliğin 

Sıkıntıları adlı kitabında dünyanın büyüsünün çözüldüğünden bahsediyor (12). 

Taylor’a göre, “modern dünyanın en büyük kazanımı” gibi gözüken “bireycilik” 

anlayışı, beraberinde, bireye, “önemli bir şeyleri kaybettiği kaygısını” da getiriyor 

(11).  Yani “insanlar artık kendilerini büyük bir düzenin parçası olarak 

hissede[miyorlar]”.  Çünkü Alexis Tocqueville’e göre demokratik eşitlik bireyi 

kendine döndürüyor ve “en sonunda onu tamamen kendi yüreğinin yalnızlığına 

kapama tehdidi” (alıntılayan Taylor 12) ile başbaşa bırakıyor.  Henri Lefebvre’e göre 

ise bu “rahatsızlığın temelleri” modernliğin getirdikleriyle bize dayatılmaya çalışılan 

yeni tüketim araçlarıyla ilgilidir: “bu toplumun amacı, hedefi, resmî meşruiyeti, 

tatmindir”(83).  Tüketmekle bir türlü tatmine ulaşamayan modern çağın insanı “dev 

bir boşlukla karşılaşmaya mahkumdur” bu yüzden.  Lefebvre der ki: “İlkesel olarak 

genelleşen tatmine ‘değerler’in, fikirlerin, felsefenin, sanatın, kültürün genelleşmiş 

bir krizi eşlik eder” ve böylelikle anlam kaybolur (84). 

Henri Lefebvre’in dikkatimizi çektiği gibi, modern çağın gündelik hayatını 

şekillendiren bu hoşnutsuzluk hâli, bu yüzyılın birçok başyapıtına ilham vermiştir 

(84).  Gündelik hayatın sıkıntıları, “açıkça ya da dolaylı olarak” bu edebiyat 

yapıtlarında dile getirilmiştir.  Lefebvre’e göre, bazı yazarlar “sadist (veya mazoşist) 

bir titizlikle gündelikliği betimliyorlar veya karalıyorlar.  Diğerleri, bu bariz tatmini 

kışkırtan ve resmen onaylayan düzenekleri sökerek, tatminin içinde kaybolan trajiği 

yeniden oluşturmaya yöneliyorlar” (84). 

 

“1960’tan 2000 Yılına Öykücülüğümüze Genel Bakış” başlıklı yazısında 

Feridun Andaç, 1960’lı yılları değişen ve modernleşen Türkiye ve Türk edebiyatı 

açısından önemli bir dönemeç sayıyordu.  Andaç’ın saptamasıyla 

---