Microsoft Word fiz-9 mv az capa docx

54 
 
 
Təklif olunan cədvəl və sxemlər. Şagirdlərin təlim nəticələ-
rini yüksəltmək məqsədilə üç mühitin – metallar, mayelər və 
qazların elektrik keçiriciliyinin mexanizminin Venn diaqra-
mında müqayisə olunması tövsiyə edilir: 
 
Elektron resurslar: 
1. sputtr.com  
2. “Fizika multimedia”, III disk. 
 
Qiymətləndirmə.  Aşağıdakı meyarlar əsasında təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini 
müəyyən etmək olar.  
M-lar 
I 
səviyyə 
II 
səviyyə 
III 
səviyyə 
IV 
səviyyə 
İzahe
tm
ə 
Qazların elektrik ke-
çiriciliyinin mexaniz-
mini müəllimin kö-
məyi ilə izah edir. 
Qazların elektrik ke-
çiriciliyinin mexaniz-
mini kiçik qüsurlara 
yol verməklə izah 
edir. 
Qazların elektrik ke-
çiriciliyinin mexaniz-
mini qismən doğru  
izah edir. 
Qazların elektrik ke-
çiriciliyinin mexaniz-
mini düzgün izah 
edir. 
T
ətbiq
et
m
ə 
Qeyri- müstəqil qaz 
boşalmasını sadə təc-
rübələrlə yoxlamaqda 
çətinlik çəkir. 
Qeyri- müstəqil qaz 
boşalmasını sadə 
təcrübələrlə az səhvə 
yol verməklə 
yoxlayır. 
Qeyri- müstəqil qaz 
boşalmasını sadə 
təcrübələrlə əsasən 
yoxlayır. 
Qeyri- müstəqil qaz 
boşalmasını sadə 
təcrübələrlə düzgün 
yoxlayır. 
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur. 
 
Dərs 10/Mövzu: 
MÜSTƏQİL QAZ BOŞALMASI VƏ ONUN NÖVLƏRİ 
Maraqoyatma mərhələsini dərslikdə verilən mətn və suallar (A bloku) əsasında qurmaq olar. 
Dərsi daha maraqlı etmək üçün belə bir “Beyin həmləsi”ndən istifadə etmək olar: aşağıda 
müxtəlif cisim və texniki qurğunun şəkilləri təsvir edilmişdir. Sinfə müraciət olunur: 
 Sizcə, bu qurğuların hansında qazların elektrik keçiriciliyi hadisəsi öz tətbiqini tapmışdır? 
Alt 
STANDARTLAR 
2.1.3. Maddəni quruluşuna və xassələrinə görə təsnif edir. 
3.1.1. Elektromaqnit (maqnit və işıq), atom və nüvə hadisələrinə uyğun 
cihazlardan istifadə edir. 
Təlim  
NƏTİCƏLƏRİ 
 Müstəqil qaz boşalmasının fiziki mexanizmini şərh edir. 
 Müstəqil qaz boşalmasını sadə təcrübələrlə yoxlayır. 
 Müstəqil qaz boşalmasının növlərini təsnif edir. 
Şəkil 1 

---

55 
 
 
Lövhədə aşağıdakı cədvəl qurulur və müzakirənin nəticələri ora qeyd edilir.  
Cisim və texniki qurğu 
Qaz boşalması tətbiq 
olunurmu (bəli/xeyr)? 
Nə üçün? 
Fərziyyəniz 
Avtomobil 
 
 
Termometr  
 
Gündüz lampası 
 
 
Reklam borusu 
 
 
Samovar 
 
 
Proyektor  
 
Elektrik qaynağı 
 
 
Doğru cavablar:  
1. İş prinsipi qığılcım boşalmasına əsaslanan şam işləməsə, yanacaq alovlanmaz və avtomo-
bil yerindən tərpənməz. 
2. Termometrin işi  qaz boşalmasına əsaslanmır. 
3. Gündüz lampası və reklam borularının iş prinsipi qaz boşalmasına əsaslanır. 
4. Samovar kömürlə işləyir. 
5. Proyeksiya aparatının lampasının işi qaz boşalmasına əsaslanır. 
6. Elektrik qaynağı qaz boşalmasından ibarətdir.  
Daha sonra ikinci şəkil qalereyası nümayiş etdirilir: 
 Hansı atmosfer hadisəsi qazların elektrik keçiriciliyinin təzahürüdür? 
 
 
 

---

56 
 
Lövhədə ikinci cədvəl qurulur və müzakirənin nəticələri ora qeyd edilir.  
Atmosfer hadisəsi Qaz 
boşalması tətbiq 
olunurmu (bəli/xeyr)? 
Nə üçün? 
Fərziyyəniz 
Şimşək 
 
 
Göyqurşağı 
 
 
Qütb parıltısı 
 
 
Tornado  
 
İti ucluqların gecə 
işıldaması 
 
 
 
Bir-biri ilə əlaqədar olan iki tədqiqat sualı formalaşdırılır:  
Tədqiqat sualları:  

 
Qaz boşalması xarici təsir olmadan baş verə bilərmi?  
 Qaz boşalması harada tətbiq olunur və onun hansı təzahür formaları var? 
İkinci mərhələdə “Alovsuz qaz boşalması” araşdırması icra olunur. Burada aparılan təcrübə 
yüksək gərginlik çeviricisi vasitəsilə həyata keçirildiyindən o, müəllim tərəfindən (bir neçə 
şagird cəlb olunmaqla)  icra olunmalıdır. 
Araşdırmanın nəticəsi dərslikdə verilən suallar əsasında müzakirə olunur, cavablar aşağıdakı 
cədvəldə sistemləşdirilə bilər:  
S.s Araşdırmanın mərhələləri Nəticə 
1 
Havası çıxarılmayan borunun elektrodları arasında güclü elektrik 
sahəsi yaratdıqda nə üçün orada qaz boşalması baş vermədi? 
 
2 
Borudakı hava seyrəldikcə elektrodlar arasındakı mühitdə  nə 
müşahidə etdiniz? 
 
3 
Xarici ionizatorun təsiri olmadan boruda qaz boşalmasının 
yaranma səbəbi nədir? 
 
 
Nəzəri materialın mənimsənilməsində aşağıdakı müddəalar öz əksini tapmalıdır: 
 Müstəqil qaz boşalması. 
 Müstəqil boşalmanın başvermə mexanizmi– zərbə ionlaşması. 
 Müstəqil boşalmanın növləri: alovsuz boşalma, qığılcım boşalması, qövs boşalması, tac 
boşalma. 
 Plazma. 
Tövsiyə. 1. Müstəqil boşalmanın mexanizmi zərbə 
ionlaşmasına  əsaslandığından  şagirdlərin bu prosesi aydın 
təsəvvür etmələrinə çalışmaq lazımdır.Yaxşı olar ki, zərbə 
ionlaşması bir elektronun nümunəsində izah edilsin: qeyd 
olunur ki, güclü elektrik sahəsində anoda doğru sürətlənən 
elektron qarşısına çıxan ilk atomla qarşılıqlı  təsirə  məruz 
qalır. Bu zaman elektron öz enerjisinin böyük hissəsini atoma 
verərək onu ionlaşdırır. Nəticədə atomdan bir elektron qopur 
və o, müsbət iona çevrilir.Beləliklə, bir yüklü zərrəcik əvəzinə 
üç yüklü zərrəcik yaranır – iki elektron və bir müsbət ion (şəkil 
1). Bu iki elektron da güclü elektrik sahəsində hərəkət edərək 
iki atomu ionlaşdırır, nəticədə  daha iki elektron və iki müsbət 
ion yaranır (bax: şəkil 1). Elektronların sonrakı  hərəkəti və 
 
Şəkil 1 

---