Microsoft Word fiz-9 mv az capa docx

184 
 
M-lar 
I 
səviyyə 
II 
səviyyə 
III 
səviyyə 
IV 
səviyyə 
Şə
rhetm
ə 
Zərrəciklər sisteminin 
kütləsi ilə enerjisi 
arasındakı mütəna-
siblik qanununu 
çətinliklə şərh edir. 
Zərrəciklər sisteminin 
kütləsi ilə enerjisi 
arasındakı mütəna-
siblik qanununu 
dərindən anlamadan 
şərh edir. 
Zərrəciklər sisteminin 
kütləsi ilə enerjisi 
arasındakı mütəna-
siblik qanununu 
qismən doğru şərh 
edir. 
Zərrəciklər sisteminin 
kütləsi ilə enerjisi 
arasındakı mütəna-
siblik qanununu 
ətraflı və doğru şərh 
edir. 
Mü
əyy
ənetm ə 
Atom-nüvə hadisələ-
rində bəzi fiziki kə-
miyyətlər arasındakı 
qarşılıqlı münasibət-
ləri müəllimin köməyi 
ilə müəyyən edir. 
Atom-nüvə hadisə-
lərində bəzi fiziki 
kəmiyyətlər arasın-
dakı qarşılıqlı mü-
nasibətlərin az his-
səsini müəyyən edir. 
Atom-nüvə hadisə-
lərində bəzi fiziki 
kəmiyyətlər arasın-
dakı qarşılıqlı mü-
nasibətləri əsasən 
doğru  müəyyən edir. 
Atom-nüvə hadisə-
lərində bəzi fiziki 
kəmiyyətlər arasın-
dakı qarşılıqlı mü-
nasibətləri doğru mü-
əyyən edir. 
 
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur. 
Ev tapşırığı. Dərsə aid aşağıdakı mövzuda təqdimat hazırlamaq:  
Təqdimat. “Albert Eynşteyn XX əsrin dahi alimidir”. 
 
 
Dərs 87/ 
MƏSƏLƏ HƏLLİ 
Burada çalışma 4.4-dəki tapşırıqlar həll oluna bilər: 
1. Cavab: 
1
6,0221367 ∙ 10
. . . olduğundan 
9,11 ∙ 10
9,11 ∙ 10
1
∙ 6,0221367 ∙ 10
. . .  
54,861665 ∙ 10
. . .
0,0005486  . . . 
1,67 ∙ 10
, ∙
∙ 6,0221367 ∙ 10
. . .
1,056968  . . .  
 
2. Verilir 
Həlli 
, 
, ∙
, 
∙
. 
?
 
Hesablanması 
∙
∙
, ∙
∙
∙
∙
∙
, ∙
. 
3.Verilir Həlli 
,
ü ,
. 
? 
2
, 
2  
Hesablanması 
,
→
,
ü
 →
,
ü
, 
,
ü
,
ü . 

---

185 
 
4. Cavab: 
;  . 
5.Verilir Həlli 
∆
. . .
,
∙
, 
,
∙
. 
∆
? 
Zərrəciklər sisteminin kütləsini 1a.k.v. qədər 
dəyişdikdə onun daxili enerjisi 931,5 MeV dəyişir. 
Sistemin kütləsini 25 a.k.v. qədər dəyişdikdə isə onun 
daxili enerjisi 
 
∆
25 ∙ 931,5
 dəyişər. 
Hesablanması 
∆
∙
, 
,
. 
Cavab: Zərrəciklər sisteminin kütləsini 25 a.k.v. qədər dəyişdikdə onun daxili enerjisi 
,   MeV dəyişir.  
 
6. Cavab: 
→ 3 ∙
2 ∙
. 
 
 
Dərs 88/Mövzu: 
NÜVƏNİN RABİTƏ ENERJİSİ.  
KÜTLƏ DEFEKTİ 
 
Mövzu məzmunca bir qədər çətin mənimsənilən və mənimsənilməsi çox vaxt tələb edən 
olduğundan maraqoyatma dərsliyin A blokunda verilən qısa müsahibə ilə həyata keçirmək 
məqsədəuyğundur. Dərslikdəki suallara əlavə olaraq şagirdlərə belə bir məzəli sual da ver-
mək olar:  
– 3 litrlik balona 4 litr süd doldurmaq olarmı, bəs 2,9 litr necə? 
Şagirdlərin fərziyyələri dinlənilir və tədqiqat sualı formalaşdırılır. 
Tədqiqat sualı
:
  “Nüvənin kütləsi onu təşkil edən zərrəciklərin kütlələri cəmindən fərqli 
ola bilərmi?”  
Şagirdlər qruplaşdırılır və B blokunda verilən “Nüvənin kütləsini təyin edək” araşdırma-
sı icra olunur. Araşdırma modelləşdirilmiş nüvə və onu təşkil edən “zərrəciklərin” kütlələri-
nin təyini və müqayisəsindən ibarətdir. Təbii ki, şagirdlər həvəslə təcrübəni icra edir və aş-
karlayırlar ki, “nüvənin” kütləsi “protonlar” ilə “neytronların” kütlələri cəminə bərabərdir.  
Sonrakı mərhələdə qruplar nəzəri materialın “fəal oxunuşunu” həyata keçirir. Bu zaman ha-
zırlanan təqdimatlarda aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət yetirmək tövsiyə olunur: 
–  Nüvənin kütləsi onu təşkil edən nuklonların (proton və neytronların) kütlələri cəmindən 
həmişə kiçikdir:
. 
– Nuklonların kütlələri cəmi ilə  həmin nuklonlardan ibarət nüvənin kütləsi arasındakı  fərq  
kütlə defekti adlanır: 
∆
.    
–  Nuklonlardan nüvə  əmələ  gələn zaman onun kütləsi nuklonlar arasındakı qarşılıqlı  təsir  
enerjisinin rabitə enerjisi (
) qədər azalır: 
∆
∆
.    
– Nüvənin bir nuklonuna düşən rabitə enerjisi xüsusi rabitə enerjisi adlanır:  
Alt 
STANDARTLAR 
1.1.1. Elektromaqnit (maqnit, işıq) atom və nüvə hadisələrini və onların 
başvermə səbəblərini şərh edir. 
2.2.1. Təbiətdəki əlaqəli sistemlərdə elektromaqnit və nüvə qarşılıqlı 
təsirinin rolunu izah edir.  
Təlim  
NƏTİCƏLƏRİ 
 “Kütlə defekti” anlayışını şərh edir. 
 Nüvəni sərbəst nuklonlara ayırmaq üçün lazım olan minimal enerjini –
rabitə enerjisini hesablayır. 
 Nüvənin xüsusi rabitə enerjisinin fiziki mahiyyətini izah edir. 

---

186 
 

.
 
– xüsusi rabitə enerjisinin nuklonların sayından asılılıq qrarfiki. 
 
 
Yaradıcı tətbiqetmə mərhələsində şagird qruplarına  D blokunda verilən tapşırıq müəllimin 
yardımı ilə yerinə yetirilir. 
Məsələ: 
 nüvəsinin kütlə defektini və rabitə enerjisini hesablayın. 
Həlli:
∆
, 
∙ 931,5
. 
∆
2 ∙ 1,0072765
2 ∙ 1,008665
4,002603 . . .  
2,014553
2,01733
4,002603 . . .
0,02928 . . . 
0,02928 ∙ 931,5
27,27432
. 
Elektron resurslar: 
1. https://www.youtube.com/watch?v=mBdVK4cqiFs 
2. https://www.youtube.com/watch?v=S4bWMhdz5yE 
Qiymətləndirmə.  Aşağıdakı meyarlar əsasında təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini 
müəyyən etmək olar.  
M-lar 
I 
səviyyə 
II 
səviyyə 
III 
səviyyə 
IV 
səviyyə 
Şərh- 
etmə 
“Kütlə defekti” anla-
yışını şərh edir, lakin 
səhvlərə yol verir. 
“Kütlə defekti” anla-
yışını çətinliklə, lakin 
sərbəst şərh edir. 
“Kütlə defekti” anla-
yışını qismən doğru 
şərh edir. 
“Kütlə defekti” anla-
yışını tam doğru  
şərh edir. 
Hesablama 
Nüvəni sərbəst nuk-
lonlara ayırmaq üçün 
lazım olan minimal 
enerjini –rabitə ener-
jisini hesablamaqda 
çətinlik çəkir. 
Nüvəni sərbəst nuk-
lonlara ayırmaq üçün 
lazım olan minimal 
enerjini –rabitə ener-
jisini çətinliklə he-
sablayır. 
Nüvəni sərbəst nuk-
lonlara ayırmaq üçün 
lazım olan minimal 
enerjini –rabitə ener-
jisini əsasən doğru 
hesablayır. 
Nüvəni sərbəst nuk-
lonlara ayırmaq üçün 
lazım olan minimal 
enerjini –rabitə ener-
jisini düzgün hesab-
layır. 
İzahe
tm
ə 
Nüvənin xüsusi rabitə 
enerjisinin fiziki ma-
hiyyətini səhv izah 
edir. 
Nüvənin xüsusi rabitə 
enerjisinin fiziki ma-
hiyyətini çətinliklə 
izah edir. 
Nüvənin xüsusi rabitə 
enerjisinin fiziki ma-
hiyyətini qismən 
doğru izah edir. 
Nüvənin xüsusi ra-
bitə enerjisinin fiziki 
mahiyyətini ətraflı 
izah edir. 
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur. 
 
 

---