Microsoft Word fiz-9 mv az capa docx

99 
 
T
əyin
etm
ə 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsir 
istiqamətini əlverişli 
üsulla təyin edə 
bilmir 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsir 
istiqamətini əlverişli 
üsulla az səhvə yol 
verməklə təyin edir. 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsir 
istiqamətini əlverişli 
üsulla qismən doğru 
təyin edir. 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsir isti-
qamətini əlverişli 
üsulla dəqiq təyin 
edir. 
T
ətbiq
et
m
ə 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsirini 
təcrübədə müəllimin 
köməyi ilə yoxlayır. 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsirini 
təcrübədə kiçik 
xətalara yol verməklə 
yoxlayır. 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsirini 
təcrübədə  qismən 
müstəqil  yoxlayır. 
Maqnit sahəsinin 
hərəkətdə olan yüklü 
zərrəciklərə təsirini 
təcrübədə tam 
yoxlayır. 
 
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur. 
Ev tapşırığı. Lorens qüvvəsinin yüklü zərrəciyin sürətindən asılılıq qrafikini qurun. 
 
 
Dərs 36/ 
MƏSƏLƏ HƏLLİ 
Burada çalışma 2.6-dakı tapşırıqlar həll oluna bilər: 
 
1. Verilir 
Çevirmə 
Həlli 
Hesablanması 
B=10 mTl 

∙
 
e=1,6
∙
 
F
L 
– ? 
10 Tl 
 
F
L
=

 
 
F
L
=1,6
∙ 10
∙ 10
∙ 4 ∙ 10
  
= 
6,4 ∙ 10
. 
2. Cavab:  “+” yük sağa, “–“ yük şəkil müstəvisində şaquli aşağı. 
3. Cavab: sürət vektoru ilə induksiya vektorları arasındakı bucaq 0° olduğundan sin0°=0 dır.  
Yükə Lorens qüvvəsi təsir etmir. 
4.Yüklər hərəkət trayektoriyalarını dəyişmir. 
 
5. Verilir 
Çevirmə 
Həlli 
Hesablanması 
B=1,6 mTl 
, ∙
 
e=1,6
∙
 
 
F
L 
– ? 
1,6
∙10
-3
 Tl 
 
F
L
=
 
 
F
L
=1,6
∙ 10
∙ 1,6 ∙ 10
∙ 5,6 ∙ 10 ∙
7,168 ∙ 10
. 
 
 
 

---

100 
 
Dərs 37/Mövzu:
 ELEKTROMAQNİT İNDUKSİYA HADİSƏSİ 
Dərsə  fəndaxili inteqrasiya yaratmaqla başlamaq olar: cərəyanlı naqillər arasında maqnit 
qarşılıqlı  təsiri nümayiş olunur, Ersted təcrübəsi və maqnit sahəsinin mənşəyi haqqında 
Amper fərziyyəsinə aid müsahibə aparılır.  Şagirdlərin cavabları  əsasında aşağıdakı  cədvəl 
tərtib edilir: 
Təcrübə 
Təcrübədən alınan nəticələr 
Ersted təcrübəsi  
Amper fərziyyəsi  
Tədqiqat sualı öz-özünə formalaşır. 
Tədqiqat sualı:
  “Elektrik cərəyanı maqnit sahəsi yaradırsa, maqnit sahəsi də elektrik 
cərəyanı yarada bilərmi?” 
Şagirdləri qruplara ayrılırlar və onlara dərslikdə verilən “Sarğacda elektrik cərəyanı yara-
dan nədir?” araşdırmasını icra etmək tapşırığı verilir. Şagirdlər elektrik dövrəsinin sxemini iş 
vərəqində çəkir və təcrübəni dərslikdə göstərilən ardıcıllıqla icra edirlər. Nəticənin müzaki-
rəsi dərslikdə verilən suallar əsasında aparıla bilər. 
Diferensial təlim. Dərsdə bütün araşdırmaların icrasının yerinə yetirilməsi məcbur deyil-
dir. Təlim nəticələri zəif olan və sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlərin aktiv iştirakını 
təmin etmək üçün müəllim bu araşdırmalar arasında seçim edə bilər. 
Qruplara nəzəri materialı oxuyub təqdimat hazırlamaq tapşırılır. Şagirdlər işlədikcə müəllim 
qruplara yaxınlaşır və məsləhətləri ilə onları lazımi istiqamətə yonləndirməlidir. Müəllimin 
məsləhət və tövsiyələri mövzunun çox mühüm elmi-metodik  əhəmiyyət kəsb etməsindən 
irəli gəlir. Belə ki, Faradeyin təcrübi faktlar əsasında aşkar etdiyi elektromaqnit induksiyası 
hadisəsinin keyfiyyətcə öyrənilməsi, bu hadisənin fiziki əsaslarının açılması,  şagirdlərdə 
vahid elektromaqnit sahəsi haqqında düzgün təsəvvürlər formalaşdıracaqdır.  
Mövzunun mənimsənilməsində müəllim iki mühüm elmi-metodik məqsədi nəzərə almalıdır: 
1. Elektromaqnit induksiyası hadisəsinin təbiətini aşkar etmək – bu hadisədə elektrik və 
maqnit sahələri arasında qarşılıqlı əlaqənin mövcudluğunu aşkar etmək deməkdir. 2. Elektro-
maqnit induksiyası hadisəsinə aid aparılan təcrübələrin kifayət qədər sadə və bəsit xarakterli 
olmasına baxmayaraq, maqnit sahəsində  hərəkət edən qapalı konturda və maqnit sahəsinin 
dəyişməsi ilə tərpənməz naqildə induksiya cərəyanlarının yaranmasını əks etdirən bu təcrü-
bələrin ekvivalentliyi – fundamental eksperimental faktlardır. Bu fakt belə bir qanunauyğun-
luğu təsdiq edir ki, verilən hesablama sistemi daxilində elektromaqnit kəmiyyətlərin ölçül-
məsi ilə bu sistemin sükunətdə  və ya düzxətli bərabərsürətli hərəkətdə olduğunu müəyyən 
etmək olmur.  
Xatırladaq ki, induksiya cərəyanının iki müxtəlif üsulla yaranmasının fiziki mexanizmi 
aşağıdakı kimi izah olunur: 
 Maqnit sahəsində hərəkət edən naqildə induksiya cərəyanının yaranması – maqnit sahəsi ilə 
əlaqədar olan hesablama sistemində naqildə  hərəkət edən yüklü zərrəciklərə Lorens 
Alt 
STANDARTLAR 
1.1.4. Elektromaqnit (maqnit,işıq), atom və nüvə hadisələrinin 
qanunauyğunluqlarına dair topladığı məlumatları şərh edir. 
2.2.1. Təbiətdəki əlaqəli sistemlərdə elektromaqnit və nüvə qarşılıqlı 
təsirinin rolunu izah edir.  
3.1.1. Elektromaqnit (maqnit və işıq), atom və nüvə hadisələrinə uyğun 
cihazlardan istifadə edir. 
Təlim  
NƏTİCƏLƏRİ 
 Maqnit sahəsinin dəyişməsi nəticəsində elektrik cərəyanının yaranması –
elektromaqnit induksiya hadisəsinin mexanizmini izah edir. 
 Elektromaqnit induksiya hadisəsinin baş verməsini sadə təcrübələrlə 
nümayiş edir. 

---