99
T
əyin
etm
ə
Maqnit
sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsir
istiqamətini əlverişli
üsulla təyin edə
bilmir
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsir
istiqamətini əlverişli
üsulla az səhvə yol
verməklə təyin edir.
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsir
istiqamətini əlverişli
üsulla
qismən doğru
təyin edir.
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsir isti-
qamətini əlverişli
üsulla dəqiq təyin
edir.
T
ətbiq
et
m
ə
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsirini
təcrübədə müəllimin
köməyi ilə yoxlayır.
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsirini
təcrübədə kiçik
xətalara yol verməklə
yoxlayır.
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsirini
təcrübədə
qismən
müstəqil yoxlayır.
Maqnit sahəsinin
hərəkətdə olan yüklü
zərrəciklərə təsirini
təcrübədə tam
yoxlayır.
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur.
Ev tapşırığı. Lorens qüvvəsinin yüklü zərrəciyin sürətindən asılılıq qrafikini qurun.
Dərs 36/
MƏSƏLƏ HƏLLİ
Burada çalışma 2.6-dakı tapşırıqlar həll oluna bilər:
1. Verilir
Çevirmə
Həlli
Hesablanması
B=10 mTl
∙
e=1,6
∙
F
L
– ?
10
Tl
F
L
=
F
L
=1,6
∙ 10
∙ 10
∙ 4 ∙ 10
=
6,4 ∙ 10
.
2. Cavab: “+” yük sağa, “–“ yük şəkil müstəvisində şaquli aşağı.
3. Cavab: sürət vektoru ilə induksiya vektorları arasındakı bucaq 0° olduğundan sin0°=0 dır.
Yükə Lorens qüvvəsi təsir etmir.
4.Yüklər hərəkət trayektoriyalarını dəyişmir.
5. Verilir
Çevirmə
Həlli
Hesablanması
B=1,6 mTl
, ∙
e=1,6
∙
F
L
– ?
1,6
∙
10
-3
Tl
F
L
=
F
L
=1,6
∙ 10
∙ 1,6 ∙ 10
∙ 5,6 ∙ 10 ∙
7,168 ∙ 10
.
100
Dərs 37/Mövzu:
ELEKTROMAQNİT İNDUKSİYA HADİSƏSİ
Dərsə fəndaxili inteqrasiya yaratmaqla başlamaq olar: cərəyanlı naqillər arasında maqnit
qarşılıqlı təsiri nümayiş olunur, Ersted təcrübəsi və maqnit sahəsinin mənşəyi haqqında
Amper fərziyyəsinə aid müsahibə aparılır. Şagirdlərin cavabları əsasında aşağıdakı cədvəl
tərtib edilir:
Təcrübə
Təcrübədən alınan nəticələr
Ersted
təcrübəsi
Amper fərziyyəsi
Tədqiqat sualı öz-özünə formalaşır.
Tədqiqat sualı:
“
Elektrik cərəyanı maqnit sahəsi yaradırsa, maqnit sahəsi də elektrik
cərəyanı yarada bilərmi?”
Şagirdləri qruplara ayrılırlar və onlara dərslikdə verilən “Sarğacda elektrik cərəyanı yara-
dan nədir?” araşdırmasını icra etmək tapşırığı verilir. Şagirdlər elektrik dövrəsinin sxemini iş
vərəqində çəkir və təcrübəni dərslikdə göstərilən ardıcıllıqla icra edirlər.
Nəticənin müzaki-
rəsi dərslikdə verilən suallar əsasında aparıla bilər.
Diferensial təlim. Dərsdə bütün araşdırmaların icrasının yerinə yetirilməsi məcbur deyil-
dir. Təlim nəticələri zəif olan və sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlərin aktiv iştirakını
təmin etmək üçün müəllim bu araşdırmalar arasında seçim edə bilər.
Qruplara nəzəri materialı oxuyub təqdimat hazırlamaq tapşırılır. Şagirdlər işlədikcə müəllim
qruplara yaxınlaşır və məsləhətləri ilə onları lazımi istiqamətə yonləndirməlidir. Müəllimin
məsləhət və tövsiyələri mövzunun çox mühüm elmi-metodik əhəmiyyət
kəsb etməsindən
irəli gəlir. Belə ki, Faradeyin təcrübi faktlar əsasında aşkar etdiyi elektromaqnit induksiyası
hadisəsinin keyfiyyətcə öyrənilməsi, bu hadisənin fiziki əsaslarının açılması, şagirdlərdə
vahid elektromaqnit sahəsi haqqında düzgün təsəvvürlər formalaşdıracaqdır.
Mövzunun mənimsənilməsində müəllim iki mühüm elmi-metodik məqsədi nəzərə almalıdır:
1. Elektromaqnit induksiyası hadisəsinin təbiətini aşkar etmək – bu hadisədə elektrik və
maqnit sahələri arasında qarşılıqlı əlaqənin mövcudluğunu aşkar etmək deməkdir. 2. Elektro-
maqnit induksiyası hadisəsinə aid aparılan təcrübələrin kifayət qədər sadə və bəsit xarakterli
olmasına baxmayaraq, maqnit sahəsində hərəkət edən qapalı konturda və maqnit sahəsinin
dəyişməsi ilə tərpənməz naqildə induksiya cərəyanlarının yaranmasını əks etdirən
bu təcrü-
bələrin ekvivalentliyi – fundamental eksperimental faktlardır. Bu fakt belə bir qanunauyğun-
luğu təsdiq edir ki, verilən hesablama sistemi daxilində elektromaqnit kəmiyyətlərin ölçül-
məsi ilə bu sistemin sükunətdə və ya düzxətli bərabərsürətli hərəkətdə olduğunu müəyyən
etmək olmur.
Xatırladaq ki, induksiya cərəyanının iki müxtəlif üsulla yaranmasının
fiziki mexanizmi
aşağıdakı kimi izah olunur:
Maqnit sahəsində hərəkət edən naqildə induksiya cərəyanının yaranması – maqnit sahəsi ilə
əlaqədar olan hesablama sistemində naqildə hərəkət edən yüklü zərrəciklərə Lorens
Alt
STANDARTLAR
1.1.4. Elektromaqnit (maqnit,işıq), atom və nüvə hadisələrinin
qanunauyğunluqlarına dair topladığı məlumatları şərh edir.
2.2.1. Təbiətdəki əlaqəli sistemlərdə elektromaqnit və nüvə qarşılıqlı
təsirinin rolunu izah edir.
3.1.1. Elektromaqnit (maqnit və işıq), atom
və nüvə hadisələrinə uyğun
cihazlardan istifadə edir.
Təlim
NƏTİCƏLƏRİ
Maqnit sahəsinin dəyişməsi nəticəsində elektrik cərəyanının yaranması –
elektromaqnit induksiya hadisəsinin mexanizmini izah edir.
Elektromaqnit induksiya hadisəsinin baş verməsini sadə təcrübələrlə
nümayiş edir.