Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
92
olanlar daha çox daxili həyat və məhəlli məsələlər haqqında qısa materiallar verirdilər; üçüncü qrup qəzetlər isə Məclisin qanunlarını hökumətin və yerli hakimiyyət orqanlarının qərarlarını, ticarət elanlarını dərc edirdilər. Əyalət mətbuatı haqqında hazırlanmış arayışdan məlum olur ki, Sovet İttifaqının müxtəlif hərbi, siyasi, diplomatik və xüsusi xidmət orqanları əyalət mətbuatını təhlil etməklə Türkiyənin daxili sosial-siyasi vəziyyətini öyrənməyə cəhd göstərirlər. Sovet orqanlarının araşdırmalarından aydın olur ki, əyalətlərdə də öz siyasi sifəti olan qəzetlər nəşr olunurdu. Buna misal olaraq İzmirdə çıxan "Anadolu" və "Yeni Asır"qəzetlərini göstərmək olar. Sovetlər üçün müharibənin ən ağır vaxtlarında, Alman təbliğatının bu gün-sabah SSRİ-nin çökəcəyi barədə məlumatları bütün dünyaya yaydığı zaman "Yeni Asır" soyuqqanlıqla yazırdı ki, Sovet İttifaqının alman hücumuna qarşı durmağa həmişə imkanı olub və bundan sonra da olacaqdır. "Anadolu" və "Yeni Asır" demək olar ki, hər gün öz səhifələrində Sovet İttifaqından və müharibədən bir neçə şəkil nəşr edirdi. Sovet məlumatlarını isə həmin qəzetin daha oxunaqlı yerlərində verməyə çalışırdılar. Hətta arayışda qeyd edilirdi ki,bütövlükdə türk mətbuatı son vaxtlar Almaniya üzərinə daha cəsarətlə hücuma keçməyə, Hitleri lağa qoymağa, almanların vəziyyətinə ironik münasibət bəsləməyə başlamışlar. Eyni zamanda əlavə edilirdi ki, artıq alman məlumatları üçün ayrıca başlıq verilmir, Almaniya informasiya orqanlarının yaydığı şəkillər türk mətbuatında demək olar ki, nəşr edilmirdi. Sovet-Alman əməkdaşlığı dövründə antisovet mövqedən çıxış edən və Adanada nəşr edilən "Türk Sözü" qəzeti də 1942-ci ilin payızından artıq Sovetlərə rəğbət bəsləməyə başlamışdı. Bu münasibət qəzetin Sovet məlumatlarını və foto materiallarını daha cəlbedici başlıqlarla və daha münasib yerdə verməsində hiss edilirdi. Sovet tərəfi bunu Qırmızı Ordunun son böyük qələbələri ilə izah etməyə çalışırdı. Əyalətdə çıxan "Türk Eli" qəzeti də antialman mövqeyinə görə Sovetlərin diqqətini cəlb etmişdi. Qəzetin materiallarından Sovet İttifaqına, İngiltərə və ABŞ-a rəğbət açıq-aydın hiss edilirdi. "Türk Eli" Sovetlərə açıq rəğbətini ifadə edərək yazırdı ki, almanlar başlanğıcda bir sıra uğurlar qazansalar da,onlar qələbədən çox uzaqdırlar. Sovet İttifaqı Almaniya hücumunu dəf etmək gücündə və qüdrətindədir (53). Eyni zamanda Türkiyənin paytaxt və əyalət qəzetlərinin təhlili belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, Almaniyanın müharibədə məğlubiyyətini arzulayan türk ictimaiyyəti Sovetlərin güclənməsinə də birmənalı yanaşmır və bu güclənmənin Türkiyəyə qarşı yönələcəyindən ehtiyatlanırdı. Belə ehtiyatlanma üçün isə yetərincə əsaslar var idi. Zaqafqaziya cəbhəsində ordu qruplaşmalarının gücləndırilməsi, fon Papenə qəsdlə bağlı məhkəmə prosesinin SSRİ üçün doğurduğu uğursuz nəticələr, Sovet mətbuatında Türkiyə əleyhinə yazıların çoxalması, gizli yazışmalarda müharibəyə qatılmaq üçün Türkiyəyə
93
təzyiqlər göstərilməsinin intensiv xarakter alması və s. bunun açıq təzahürləri idi. Qeyd etmək lazımdır ki, xarici ölkələrin mətbuat səhifələrində də Türkiyə ilə bağlı yazılar gedirdi. Tanınmış Amerika jurnalisti Henri Tevlor "Rides Daycest" jurnalının noyabr nömrəsində "Türkiyə heç vaxt ox ölkələrinə birləşməyəcək" adlı maraqlı bir yazı ilə çıxış etmişdi. Türkiyənin Baş naziri Ş.Saracoğlunun "Biz milli azadlıq uğrunda vuruşmağa hazırıq və hazır olacağıq" sözləri məqalədə epiqraf kimi verilmişdi. Henri Teylor Türkiyə səfərindən sonra yazdığı məqalədə qeyd edirdi ki, Türkiyənin "ox" ölkələrinə birləşməsi mümkünsüzdür. Türkiyə onun ən böyük arzusu kimi ya müharibədən kənarda olacaq, ya da Almaniya ilə vuruşacaqdır. Bunun səbəbini Teylor türklərin, xüsusilə mövcud hökumətin almanları yaxşı tanıması ilə izah edirdi. O yazırdı: "Prezident İsmət İnönü, Baş nazir Ş.Saracoğlu, Türkiyə Baş qərargahının rəisi marşal Fevzi Çakmak böyük Kamal Atatürkün ardıcılları olduğundan, Almaniyanın Türkiyəyə məsuliyyətsiz münasibətini yaxşı xatırlayırlar. Ankaradakı Alman səfiri fon Papenin fəaliyyətinə toxunan H.Teylor qeyd edirdi ki, hücum etməmək haqda Sovet-Alman müqaviləsi dövründə o, Hitlerin göstərişi ilə Rusiyanın arxasında fəaliyyət göstərərək faşist təminatı altında Rusiyanı Dardanelldən uzaqlaşdırmağa yönəlmiş Alman-Türk ittifaq müqaviləsinə nail olmalı idi. Lakin o buna nail ola bilmədi. Hitler Stalinə hücum etməklə İngiltərəni Rusiyanın müttəfiqi etdiyi zaman Britaniya artıq Türkiyənin müttəfiqi idi. Türk ordusunun hazırlıq vəziyyətinə toxunan H.Teylor qeyd edirdi ki, türklər güclü millətdirlər. Onlar dünyada ən yaxşı təbii döyüşçülərdir. Onlarda çox gözəl hərbi ruh vardır. İndi Türkiyənin nizami ordusunun sayı əsasən Batumun qarşısında yerləşən 750.000 nizami döyüşçüdən ibarətdir. Almanlar cənubi Qafqaza doğru irəliləməyə başlayanda türklər öz ordusunu Bolqarıstan sərhədlərindən götürüb burada 700 millik bir məsafədə yerləşdirdilər. Bu ordu yaxşı təlim görüb və yaxşı təchiz edilib. Bundan əlavə, 150 000 minlik təlim görmüş partizan hissələri vardır. H.Teylorla söhbətində Baş nazir Ş.Saracoğlu bildirmişdi ki, nəyin bahasına olursa-olsun milli müstəqilliyə nail olmaq Türkiyə xarici sıyasətinin əsas prinsipi olaraq qalır. Bu siyasətdə heç bir dəyişiklik olmayacaq (54). H.Teylorun məqaləsi Sovetlər üçün xüsusi maraq kəsb etdiyindən həmin məqalə SSRİ Xarici İşlər Komissarlığında rus dilinə tərcümə edilmişdi. 1942-ci ildə aparılan gizli yazışmalarda müttəfiq ölkələrin dövlət başçıları belə qənaətə gəlmişdilər ki, 1943-cü ilin yazında Türkiyənin müharibəyə girməsi üçün mümkün olan hər şeyi etmək lazımdır. 1943-cü ilin yanvar ayının 19-da ingilis və amerikanların Kasablanka konfransında qərara alınmışdı ki, cənub cinahından Almaniyaya zərbə endirmək
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|