Microsoft Word hc ssri turkiye
Yüklə 4,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
96
mənafeyinə cavab verir və İngiltərə Türkiyənin bitərəfliyinin səbəblərini başa düşür. Çörçill Stalinə yazırdı ki, Türkiyə İngiltərə və Rusiyaya yaxındır və mümkündür ki, 1943-cü ilin sonunda, ola bilsin ki, daha tez müharibəyə daxil olsun. Eyni zamanda Çörçill bildirirdi ki, türklər SSRİ tərəfindən hər hansı dostluq hərəkətinə eyni qaydada cavab verəcəklər. Lakin bu təklifə Stalinin cavabı çox sərt oldu. O yazırdı: Mən hesab edirəm ki, Türkiyəyə münasibətdə bizim tərəfimizdən istər sovet-alman müharibəsinin başlanmasına bir neçə ay qalmış, istərsə də bu müharibə başlanandan sonra dostluq xarakteri Britaniya hökumətinə məlum olan bir sıra bəyanatların verilməsini xatırlatmaq yerinə düşərdi.Türklər görünür almanların qəzəblənməsindən ehtiyat edərək bu addımlara reaksiya verməyiblər. Bir tərəfdən, Türkiyə SSRİ ilə dostluq və bitərəflik haqqında müqavilə ilə və Böyük Britaniya ilə təcavüzə müqavimət göstərmək üçün qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə ilə bağlıdır . Digər tərəfdən o, Almaniya ilə dostluq haqqında müqavilə ilə bağlıdır. Mənə məlum deyil ki, Türkiyə SSRİ və Britaniya qarşısındakı öhdəliklərini Almaniya qarşısındakı öhdəlikləri ilə birlikdə yerinə yetirməyi necə düşünür. Bununla belə, əgər türklər SSRİ ilə öz münasibətlərini daha dostcasına və sıx etmək istəyirlərsə, qoy bunu elan etsinlər. Sovet İttifaqı bu halda türklərin qarşısına çıxmağa hazırdır (62). Bu yazışmaların nəticəsi kimi Türkiyə siyasi dairələri Sovetlərlə münasibətləri yaxşılaşdırmaq istiqamətində bir sıra addımlar atdılar. Bundan əlavə, 1943-cü ilin yazından başlayaraq, Türkiyə hökuməti Balkanlarda diplomatik fəallığını bir qədər artırdı. 1943-cü ilin 9 martında Ankarada yeni hökumət təşkil edildikdən sonra bu fəallıq daha artıq hiss edilirdi. Sovetlər mart ayının 9-da Ş.Saracoğlunun təşkil etdiyi yeni hökumət kabineti, xüsusən Kabinetə daxil edilmiş yeni nazirlərlə ciddi şəkildə maraqlanırdı. Ankaradakı Sovet səfirliyinin birinci katibi A.Jeqalovanın Moskvaya göndərdiyi gizli arayışda göstərilirdi ki, hökumətdə dəyişiklik ancaq ikinci dərəcəli dörd nazirliyi əhatə etmişdir. Yeni təyin olunmuş ədliyyə, iqtisadiyyat, ticarət, gömrük nazirləri Xalq Cümhuriyyətçi Partiyada iş təcrübəsi qazanmış gənclərdən ibarətdir. Türk ictimaiyyətinin fikrincə yeni təyin edilmiş gömrük naziri Suat Hayri Ürqüplü, ticarət naziri Celal Sait Siren, iqtisadiyyat naziri Ali Fuat Simnen, ədliyyə naziri Ali Riza Türel son illərdə partiya aparatında işlədikləri zaman geniş populyarlıq qazandırlarından hətta, onları "partiyanın sevimliləri" adlandırırdılar. Sovet səfirliyinin əməkdaşı əlavə edirdi ki, onların siyasi görüşləri hələlik bizə aydın deyil, lakin qeyd etmək olar ki, yeni nazirlər İsmət İnönü v Ş.Saracoglunun iradəsinin kor-koranə icraçıları olacaqlar. Prezident və baş nazirin fikrincə, gənc partiya kadrları içərisindən rəhbər iş üçün seçilmiş yeni nazirlər bacarıqlı adamlar idi. Səfirliyin birinci katibi A.Jeqalova
97
Moskvaya bildirirdi ki, ingilislər və amerikalılar kabinetin tərkibində baş verən dəyişikliklərdən razı qalıblar.O, ictimai işlər naziri Ali Fuat Cebesoyun yollar naziri vəzifəsinə keçirilməsinə xüsusi əhəmiyyət verirdi. Bu dəyişikliyi Jeqalova Cebesoyun ictimai işlər naziri vəzifəsində özünü yaxşı göstərməsi, ingilis- amerikan hərbi yüklərinin daşınmasına hazırlıqla bağlı Türkiyə nəqliyyatının işinin yaxşılaşdırılmasının hökumətin əsas vəzifələrindən birinə çevrilməsi ilə izah edirdi. Eyni zamanda o, əlavə edirdi ki, bu, yaxın zamanlarda əsgəri-hərbi daşımaların mümkünlüyü ilə də bağlı ola bilər (63). Hökumət kabinetində baş verən dəyişikliklərlə bağlı Sovet səfiri S.Vinoqradov 22 aprel 1943-cü ildə SSRİ Xarici İşlər Komissarlığının Orta Şərq Şöbəsinin müdiri S.Kavtaradzeyə göndərdiyi gizli məlumatda hökumətə daxil edilmiş dörd yeni nazirin hər birini ayrılıqda xarakterizə edirdi. O, yazırdı: İndi ancaq onu demək olar ki, Türk mətbuatı və ictimai xadimləri bütün bu dörd naziri praktiki işdə və partiya işində özünü yaxşı göstərmiş Türkiyədə, Atatürkün tərbiyə etdiyi yeni gəncliyin nümayəndələri kimi qiymətləndirirlər. S.Vinoqradovun məlumatına görə, gömrük naziri S.H.Ürqüplü yüksək bir ailədən çıxmış, ilk təhsilini İstanbulda almış, əvvəlcə Nişantaşda ingilis məktəbini, sonra isə Qalatasarayda litseyi bitirmiş və İstanbul Universitetinin hüquq fakültəsindən məzun olmuşdur. Ürqüplü bir müddət İstanbulda müxtəlif məhkəmələrdə çalışmış, 1939-cü ildə isə altıncı çağırış Böyük Millət Məclisinə millət vəkili seçilmişdi. Ticarət naziri Celal Sait Siren Adanada doğulmuş, mülki məmur hazırlayan məktəbi bitirmiş, Parisdə maliyyə məsələləri ilə bağlı ixtisasartırma kursu keçmiş, Ədliyyə Nazirliyində müxtəlif rəhbər vəzifələrdə işləmişdi. İzmitdə və Boluda Xalq Cümhuriyyətçi partiyasının müfəttişi kimi çalışmış, altıncı çağırış Böyük Millət Məclisinə deputat seçilmişdi. İqtisadiyyat naziri Ali Fuat Sirmenə gəldikdə isə, S.Vinoqradovun məlumatına görə, o, İstanbulda doğulmuş, Ali poçt-rabitə məktəbini, İstanbul və Roma Universitetlərinin hüquq fakültələrini bitirmişdi. Fuat Sirmen Roma Universitetində hüquq doktoru rütbəsini almışdı. Maliyyə nazırliyində müxtəlif vəzifələrdə çalışdıqdan və Ankara prokurorluğuna dörd il rəhbərlik etdikdən sonra beşinci və altıncı çağırışlarda Məclisdə millət vəkili olmuşdu. Ədliyyə naziri Ali Riza Türel Salonikdə doğulmuş, Fuat Sirmenlə birlikdə İstanbulda Ali poçt-rabitə məktəbini və İstanbul Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmişdi. Eyni zamanda Türel dörd il Parisdə hüquq təhsilini davam etdirmiş, 1928-ci ildə Türkiyəyə döndükdən sonra hüquq mühafizə orqanlarında müxtəlif vəzifələrdə çalışmış, 1935-ci ildə beşinci çağırış, 1939-cu ildə altıncı çağırış Böyük Millət Məclisinə deputat seçilmişdi.Türel Xalq Respublikaçı Partiyanın Baş katibliyinin üzvü idi (64). 43-cü ilin martında Kabinetdə dəyişikliklərdən sonra türk hökuməti Sovetlərlə münasibətləri yaxşılaşdırmaq istiqamətində bir sıra addımlar
Yüklə 4,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|