Microsoft Word history of east theatre
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Naqqal, abdal, şahnaməxan, qissəxan, əfsanəxan
- “şahnaməxan”
- “əfsanəxan”
- Yaxın və Orta Şərq məmləkətlərinin teatr dünyasında nağılçı özünü monotamaşaların virtouz ifaçısı kimi tanıtdırır.
_____________Milli Kitabxana_____________ 175 mənada islam mədəniyyəti monoloqlar mədəniyyətidir. Nağılçının teatrı isə islam dünyası- nın sözə, kitaba, Kəbəyə söykənən konsentrik modelinin təkrarıdır. Odur ki, müsəlman aləmində nağılçı sənətinin məxsusi inkişafı tamamilə qanunauyğun haldır. Yaxın və Orta Şərqin teatr mədəniyyətinin əsas funksional elementi nağılçıdır. İranda isə nağılçı müxtəlifliyi hər hansı bir islam məmləkətilə müqayisədə daha artıqdır. Naqqal, abdal, şahnaməxan, qissəxan, əfsanəxan İranda mövcud olmuş nağılçıların növləridir. Fars mədəniyyəti şəbəkəsində nağılçı sənətinin inkişafını stimullaşdıran başlıca səbəblərdən biri də, heç şübhəsiz ki, Şərq klassik poeziyasının öndəri Firdousinin “Şahnamə” əsəri sayılmalıdır. Təsadüfi deyil ki, İranın nağılçılar sistemində onun yaratdığı 60 min beytlik monumental bir əsərdən az sonra xüsusi “şahnaməxan”lar peyda olurlar. Fars mədəniyyətində “Şahnamə” sujetini nəql edən, danışan oxuyan nağılçılara “şahnaməxan”lar deyilir. “Naqqal” sözü fars dilindən tərcümədə elə nağıl söyləyən, nəqledən kimi mənalandırılır. Qissə- xan “Şahnamə”dən ayrı-ayrı hissələri danışan nağılçıdır. Hekayətlər, rəvayətlər söyləyən nağılçıya İranda “əfsanəxan” adı verilib. İran nağılçılarını əsasən iki tip üzrə qruplaşdırmaq olar: meydan və qəlyanaltı nağılçıları. Onların arasında, nəql etmə üslubunda, manerasında bir sıra oxşar və fərqli cəhətlər mövcuddur. Bu _____________Milli Kitabxana_____________ 176 fərqləri aktuallaşdıran ilkin şərt nağılçıların öz çıxış- ları üçün seçdikləri məkanların stukturudur. Təbii ki, bazar meydanı ilə qəlyanaltı öz strukturuna və atmosferinə görə eyni tipli məkanlar deyil. Açıq səma altında danışmaq, nitq söyləmək, fikri bəyan eləmək, başqasının diqqətini özündə saxlamaq, əlbəttə ki, bunları qapalı bir məkanda icra etməkdən fərqlidir. Bazar meydanında nağılçıların çıxışının qayəsini alver müəyyənləşdirir. Nağılçılar çalışırlar ki, həmişə gur alver gedən yerə yaxın olsunlar. Alıcıların diqqətini cəlb etməkdən ötrü də nağılçı yaxşı vasitədir. Təsadüfi deyil ki, Orta çağlarda tacirlər, alverçilər bazar meydanlarında öz dükanlarının, mallarının yanında haradasa nağılçı prototipi olan “münadi”lər saxlardılar. Bu münadilər aktyor kimi cilddən cildə düşüb müxtəlif quşların, heyvanların səsini yamsılaya bilərdilər. Onlar satılan, bazara çıxarılan malın yanında durub reklamçı funksiyasını yerinə yetirirdilər. Bunun üçün münadilər ilk növbədə yüksək səs registrinə malik olmalı idilər. Çünki açıq havada danışıb fikri dürüst çatdırmaq yüksək natiqlik məharəti tələb edir. Əgər bazar meydanlarında əhvalat danışan nağılçı öz yaradıcılığında tam sərbəst idisə, qəlyanaltıda o, sahibkarla imzaladığı sazişin şərtlərindən asılı olurdu. Mümkün idi ki, bir nağılçı bir qəlyanaltıda bir həftə, bir ay və ya beş ay işləsin. Bu zaman sahibkar nağılçıdan müştəriləri qəlyanaltıya və ya qəhvəxanaya toplayan vasitə kimi bəhrələnirdi. _____________Milli Kitabxana_____________ 177 Onda nağılçı da məcburiyyət qarşısında qalıb öz repertuarını bütünlükdə tələbata uyğunlaşdırırdı. An- caq bu məqamda qəti şəkildə vurğulanmalıdır ki, Yaxın və Orta Şərq məmləkətlərinin türk, ərəb, fars, yəhudi sakinləri həmişə nağıllara məftun olub gəziblər. Bu adamlar nağıla qulaq asmağı özlərinin bir nömrəli əyləncəsi biliblər. Müsəlman Şərqində dəfələrlə eşitdiyi nağılı bir daha nağılçının ifasında dinləmək heç kimdən ötrü problem deyildi, heç kimi bezdirmirdi. Çünki insan psixologiyasının gözəl biliciləri olan nağılçılar öz sənətlərinin sehrilə dinləyiciləri bir növ caduya, hipnoza salırdılar. İlk növbədə ona görə ki, nağılçı və seyrçi münasibətləri canlı əlaqələr, aktiv enerji mübadiləsi üzərində qurulurdu. Tarixdən faktlar məlumdur ki, bəzən dinləyicilər nağılçını süjetin faciəvi, qəmli finalını dəyişməyə vadar edirdilər. O da mahir bir improvizator kimi bundan heç çətinlik çəkmirdi. Nədən ki, nağılçı sənəti özünün hər bir təzahüründə improvizəyə söykənir. Nağılçılar islam dünyasının, zəmanələrinin ən istedadlı aktyorları olublar. Şərq aləmində onlar deklomasiya və vokal sənətinin əsl peşəkar ustadlarıdır. Nağılçıların natiqlik məharəti də, yamsılamaq, təqlid etmək bacarığı da daima yüksək qiymətləndirilib. Bazar meydanlarında çıxış edən nağılçılar əksərən seansı ayaq üstə aparırdılar; qəlyanaltılarda və ya qəhvəxanalarda onlar qarşılarına rəhil qoyub ya _____________Milli Kitabxana_____________ 178 yerdə, ya da palazla örtülmüş taxt (sandıq) üzərində məskunlaşırdılar. Lakin bu nağılçılar seans boyunca istədikləri hərəkəti edə bilərdilər; onların davranışı, rəftarı heç nə ilə məhdudlaşdırılmırdı. Bəzən qissəxanlar da bazar içrə yerə palaz sərib, üstünə taxt qoyub oturur və nağılı bu kürsüdən danışırdılar. Ancaq bu, nadir hallarda olurdu. Çünki bazar meydanlarında özünə yer bulmuş nağılçılar, adətən, çomaqdan, süpürgədən və baş yaylığından istifadə edirdilər: süpürgədən at və musiqi aləti, çomaqdan silah qismində yararlanırdılar. Baş yaylığı isə haqqında söhbət gedən personajın peşəsini göstərməkdən ötrü idi. Qəlyanaltı nağılçıları isə belə vasitələrə əl atmırdılar. Onlar üçün səs, ritmika, təlqin daha böyük önəm kəsb edirdi. Yaxın və Orta Şərq məmləkətlərinin teatr dünyasında nağılçı özünü monotamaşaların virtouz ifaçısı kimi tanıtdırır. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|