Microsoft Word history of east theatre
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.000-dən artıq
- 8 musiqi alətilə
- IV FƏSİL İRAN TETRI
- _____________ Milli Kitabxana _____________ 174
_____________Milli Kitabxana_____________ 171 repertuarda 1.000-dən artıq pyes var. Bunlardan təqribən 400- 500-ü səhnədə oynanılan pyeslər siyahısına aiddir və yalnız 150-si mütəmadi şəkildə repertuarda görünür. Adətən pyeslərin adları 2, 3, 4 sözdən ibarət olur. Sözlərin sayına görə janrları müəyyənləşdirmək mümkündür. “Kün-süy” janrı iki, “Er- xuan” və “Sipi” üç, “Qoa-siyən” 4 sözlə bildirilir. Repertuarın bütün pyesləri üç qrupa bölünür: tarixi pyeslər, fantastik pyeslər və psixoloji pyeslər. Çində tamaşaların qonqla başlaması qaydadır. Əvvəlcə maska geymiş bir aktyor səhnə önünə gəlib məhsuldarlıq tanrısına dua edir, onun şəninə şeirlər oxuyur. Bundan sonra birinci pyes oynanılır. İlk pyeslər adətən zəif olur və onları ortabab aktyorlar ifa edirlər. Çində, mümkün ki, seyrçilər tamaşaçı salonunu haradasa bir neçə saata doldursunlar. Bu, normal haldır. Çünki orada hər bir seyrçi öz sevimli aktyoruna baxmağa, zövq aldığı bədii mətni dinləməyə gəlir. Hər aktyorun tamaşada cəmi bir rol oynaması qanundur və müstəsna hallara yol verilmir. Sonuncu pyesdən sonra iki oğlan uşağı səhnəyə çıxıb baş əyir və tamaşanın qurtardığını bildirirlər. Şimal və cənub üslubları arasında ən geniş yayılmış tamaşalar “Adamsız şəhərin hiyləgərliyi”, “Tut bağlarında atılmış oğul”, “İlin altıncı ayı qar”, “Qəzəbli pələngin kəndi”, “Qızıl dağın məbədgahı”, “Dəmir əjdəhanın dağı”, “Balaca çoban şagirdi”, “Şao-xua-şan dağı”nı götürmək olar. Birinci üç pyesdə qəhrəman adi vətəndaşdır. Digər üç pyes hərbi mövzudadır. Axırıncı iki pyes isə məişət mövzusundadır. Bundan əlavə “Məşhur həkimin təşrif buyurması”, “Yeni il”, “Əlində çıraq tutmuş kor” kimi komediyalar da çinlilərin sevdiyi pyeslər silsiləsindəndir. Çin klassik teatrının repertuarı da son dərəcə rəngarəngdir. Lakin bu rəngarənglik içində ikicə pyes ultra klassik pyeslər _____________Milli Kitabxana_____________ 172 sanılır: “Ud” və “Qərb fligeli”. Onları yalnız Çin teatrının elitası oxuyur. Və nəhayət, Çin teatrında orkestr 8 musiqi alətilə təmsil edilir. Bunlar Çin kanonudur, tütəkdir, aypara şəkilli simli musiqi alətidir, digər simli çalğı alətləridir, bambuk çubuqlardır, neydir, fleyta və təbildir. Çin teatrında hər bir ritm simvolik bildiricidir və aktyor ariyaları ifa edərkən sənətin elə yüksək bir zirvəsinə ucalmalıdır ki, burada obrazın emosional ovqatının cövhərini görükdürməyi bacarsın. _____________Milli Kitabxana_____________ 173 IV FƏSİL İRAN TETRI Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin ənənəvi teatr formalarının estetikası və poetikası arasında son dərəcə böyük oxşarlıq mövcuddur. Sanki onalrın hamısının kökü, mənşəyi, cövhəri birdir. Həqiqətən, İran qissəxanı ilə türk məddahı və ərəb hakkavatisi elə bil ki, bir-birilərinin güzgüvari əksidirlər. Bu müstəvidən baxanda aydınlaşır ki, mövləvi qardaşlığına mənsub dərvişlərin Türkiyədə teatral tərzdə icra edilən zikrləri fars mədəniyyəti üçün də xarakterik olub. Türklərin “Qaragöz” kölgə teatrı Misir “Xəyal əz-zill” kölgə teatrının kiçik qardaşıdır. Fars kukla oyunlarının təbiətini istər “Qaragöz” kölgə teatrında, istərsə də bir sıra qonşu xalqların meydan tamaşalarında aşkarlamaq mümkündür. Təziyələr və onların kontekstində oynanılan şəbih tamaşaları islam dünyasının bütün şiə məmləkətlərindən ötrü xarakterik bir mədəniyyət hadisəsidir. Yeni dərsliyin bu bölmələrində Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin mədəniy-yəti üçün teatrın universal sayıla biləcək təzahür formalarının tarixi və poetikası çözüləcək. Əlbəttə ki, Yaxın və Orta Şərq ölkələrində teatrın təzahür formaları arasındakı oxşarlığı şərtləndirən ən güclü faktorlardan biri islam olmuşdur. Doğrudan da, adamda hərdən elə təəssürat yaranır ki, islam dünyasının hər yerində teatrın tarixi eynidir, təzahür formaları identikdir. _____________Milli Kitabxana_____________ 174 1. Nağılçı Qədim dövrlərdən etibarən İran mədəniyyəti öz teatrallığı və təmtərağı ilə fərqlənib. Hətta tarixdən belə bir fakt da məlumdur ki, Makedoniyalı İskəndər m.ö. 334-331 illərdə Əhəmənilər dövlətini süquta uğratdıqdan sonra Persopol şəhərində tamaşaya baxmışdır. Lakin təəssüf ki, bu tamaşanın xarakteri, təbiəti barəsində bizim heç bir xəbərimiz yoxdur. Hərçənd ki, məhz Əhəmənilər dövründə Bisütun yazıları, Təxti-Cəmşid abidələri, Avesta hekayətləri qədim İran mədəniyyətinin incilərinə çevrilmişdir. Aydın məsələdir ki, zərdüştlik, onun dini kitabəsi “Avesta” mətnlərinin dili, poetik quruluşu, pafosu əski zamanlarda İran ərazisində jest, poza və davranışlara ciddi təsir göstərmişdir. Avesta hekayətləri, zərdüşt kahinlərinin oxuduqları sakral mətnlər, dualar, keçirdikləri ayinlər İranda nağılçılıq sənətinin inkişafına təkan verən ilk elementlər kimi qiymətləndirilə bilər. Orta əsrlərdə isə nağılçılıq sənətinin gəlişməsindən ötrü İran mədəniyyəti zonasında daha münbit şərait yaranır. Bu, bir neçə mühüm faktorla əlaqədardır. Öncəsi İran məmləkətinin artıq Orta çağların başlanğıc məqamında asanlıqla islamiləşməsidir. İslam isə öz strukturuna görə Muhamməd peygəmbərin monoloqları kimi tərtiblənmişdir. Bu Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|