Microsoft Word içindekiler doc
Yüklə 2,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Minahanım Esedli 68 Demeli, Ahund Yusifin Türkiye ile elakelerinin esasında heyriyye ve maarif cemiyyetleri durmuştur. Bu gedişlerde diger meksedlerle yanaşı, Ahund Yusifin publisitik fealiyyeti de ehemiyyetli yer tutmakdadır. 1905-ci ilden etibaren Azerbaycan türkleri hem ferdi olarak, hem de cemiyyetler halında Türkiye ile münasibetler kurmuşlar. Onlar Azerbaycan halkının sosial ve medeni bahımdan inkişafında Osmanlı dövletinden yardımlar istemiş, tehsil ve din sahelerinde Türkiyeden bezi telebler etmişler. Bakı Müslüman Heyriyye Cemiyyetinin kuruluşunun ilk illerinde, Osmanlı padişahı ve hökumeti ile elakeler kurmak üçün cehdler edilmişdir. Bu meksedle cemiyyetin üzvü, müellimlikle yanaşı, hem de Bakıda çıhan “Teze Heyat” kezetinin yazarı olan Ahund Yusif Talıbzade 1907-ci ilin temmuzunda İnstanbula gönderilmişdir. A. Y. Talıbzade özü ile Bakı Müslüman Heyriyye Cemiyyeti İdaresinin möhürü ve Heyriyye Cemiyyeti ve Neşri Maarif Cemiyyetinin reisi – Hacı Zeynalabdin Tağıyevin imzası olan bir vekaletname aparmışdır. Türkiye Cümhuriyyeti “Başbakanlık Osmanlı Arhivi”nde mühafize olunan tarihi senedlere istinaden, tedkikatçı Betül Aslan bu mövzuda çoh geniş bilgiler verir. 3 Onun tekdimatında sözügeden vekaletname hakkında tam melumat alırık: “Vekaletname Bu ahır vahtlarda Rusiyada sakin otuz milyon Müslüman Cemaeti arasında terekki ve teali meyyali görünmekdedir. Ancak bizlerin müntezem mekteblerimiz ve kütubi-elmiye ve fenniye ve tedrisiyyelerimiz lüzumi derecesinde mövcud bulunmadığından hilafeti-celilei uzmanın sayei-maarif vayesinde yaşayan müslümanlarla bir kat daha elake ve rabite kesb etmek meksediyle Cemiyyeti İslamiyye ezalarından, Ulumi Arabiyye Müderrisi ve Mektebi İdadi Müellimi Ahund Yusif Talıbzade Efendi teatii efkar ve vesateti lazımede bulunmak meksediyle merkezi hilafeti uzma olan Dersaadete irsal olundu. Dersaadet memurin-i aidesi terefinden kendisine müavinet-i lazimede bulunulmasını biz Rusiya Müslümanları istirham ederiz. Mühür Bakı MüslümanCemiyyet-i Heyriyye İdaresi Neşr-i Maarif ve Umur-ı Heyriyye Cemiyyet-i İslamiyye Reisi General Hacı Zeynalabidin Tağıyev” Betül Aslanın haklı olarak yazdığı kimi 4 , bu vekaletnamede maraklı olan teref yalnız Azerbaycan müslümanları üçün deyil, Rusiyada yaşayan 30 milyon müslüman üçün yardım teleb edilmesidir. Heyriyye Cemiyyeti terefinden verilmiş bu vekaletname ile İstanbula gelen Talıbzade Yusif Efendi, Sedaret mekamına 31 iyul 1323 (19 avkust 1907) tarihinde tekdim etdiyi (Başbakanlık Osmanlı Arhivinde mühafize olunan) yazıda, özünün Heyriyye Cemiyyetinin idare işlerinde vezife daşıdığını, ülema bir aileden geldiyini, Rüs yüksek okulundan mezun olduğunu, Zeynalabidin Tağıyevin, Rusiyada bezi kandırılmış, ağılsız müslümanların hilafet mekamı ve Osmanlı padişahı hakkında yapdıkları kerezkerane neşriyyata cavab vererek, onları tesirsiz burahmak, müslüman ehalini menen ve dinen hilafet mekamına daha küvvetli olarak bağlamak ve onları aydınlatmak üçün neşr etdiyi günlük “Teze Heyat” kezetinde (1907 – 1908-ci iller arasında Bakıda çıhan edebi, siyasi, iktisadi türk kezetinin mesul müdiri ve baş yazarı Haşım bey Vezirov olmuştur – M. E.) yazarlık yapdığını bildirdikden sonra, Bakıda İslam Heyriyye Cemiyyetinin kurucusu ve başkanı olan Hacı Zeynalabdin Tağıyevin tekib etmeye çalışdığı hetti hereketi, ana hetleriyle bu şekilde bildirmişdir: 3 Betül Aslan, age. 4 Betül Aslan, age., s. 64. Ahund Yusif Ziya Talibzadenin Türkiyedeki Dini, Siyasi ve Herbi Fealiyyetleri (1906-1918) 69 “1. İndiye keder Kafkaz Türkleri yazışmalarında hep farscanı kullanmışlar. Bundan sonra farscanın yerine ana dilimiz olan Türkcenin kullanılması ve gelişdirilmesi. 2. Bilumum mekteb kitablaramızın Osmanlı türkcesi ile yazılması. 3.Mekteblerimizin prokramının Osmanlı Maarif prokramına göre yapılması. 4. Merkezi İdaresi Bolkarıstanın Varna şeheri ile İranın Urmiye şeherlerinde bulunan “Ermeni- Amerikan ve Ermeni-Proteston Komitei Muzırrasının Kafkaz ve Azerbaycan türklerini Hilafet mekamına bağlılıkdan ve mükeddes kaye olan Islam ittihadından uzaklaşdırmak üçün erebce, türkce, farsca ve kürdceye vakif olan ermeniler terefinden Kafkaza zererli neşriyyatlar sohulmakdadır. Bunları bir an önce tesirsiz hala getirmek ve Kafkaz müslümanlarını etkilemerini önlemek üçün karşı neşriyyatda bulunulması. 5. İrana, Misire ve Avropaya ferarilik edib, oralarda tutunamayarak Kafkaza dönmek isteyenlere izin verilmemesi. 6. Mekteb müdirleri ve öyretmenlerin Osmanlı Hökumetinin de uyğun görmesi ile İstanbuldan tedarük edilmesi. 7. Dini kitabların tefsirleri, peyğemberimizin hedisleri, ehlaki kitablar ve bu konulardakı yararlı tamimlerin yayınlanması” 5 Y. Z. Talıbzade Bakı Müslüman Heyriyye Cemiyyetinin ve onun sedri H. Z. Tağıyevin heyata keçirmeye çalışdığı esas meseleleri bu şekilde açıkladıkdan sonra Kurani Kerimin Hacı terefinden hazırlatdırılmış üç cildlik türkce tefsirini, onun (H. Z. Tağıyevin) yazdığı bir mektubla birlikde, Osmanlı Dövletinin Padişahı ve müslümanların helifesi olan II Ebdülhemide verilmek üçün Sedaret mekamına tekdim etmişdir. H. Z. Tağıyev terefinden Osmanlı Padişahı Sultan II Ebdülhemide A. Y. Talıbzade vasitesile gönderilen hemin mektubun metni beledir: “Atabe-i felek-mertebe-i cenab-ı zillullahi azamiye Veli-ni met-i cihan efendimiz hazretleri! Bu ana keder Rusya Devletinin taht-i hükümetinde bulunan biz otuz milyon Türk Müslümanlarının beyninde Türk lisanında Kuran-ı Şerifin tefsiri bulunmadığından ekseriyyetle onun mezamin-i alieysinden istifade-yab olamıyorduk. Lihaza bu ahır vakitlerde saye-i hilafetvaye-i cenab-ı zillullahi azamilerinde Bakü ülemasından vilayet kadısı kulları vasıtasıyla Kelamullah-ı Şerifi Türk lisanında tefsir etdirüb tab ve neşrine muvaffak oldum. Ahd-i meali-vefd-i cenab-ı padişahilerinde hasıl olan işbu muvaffakiyyet-i kemteranenin şükranesi yolunda huzur-ı celil-i şehriyarilerine mahza arz-ı fariza-i ubudiyyete vesile olmak üzre mezkur tefsir-i şerifden huzur-ı bahirun-nur-ı hilafet-penahilerine bir takım takdim ettim. Eltaf-ı aliye ve merahim-i mütealiye-i hazret-i hilafet – Penahilerinden kabülünü istirham ederim. Ol babda ve katibe-i ahvalde emrü ferman veli-nimet-i cihan halife-i bil-hakk ve padişah-her-dem-muvaffak efendimiz hazretlerinindir. Mühür Bakü Müslüman Cemiyyeti Hayriye İdaresi Neşri Maarif ve Umur-ı Hayriyye Cemiyyet-i İslamiyye Reisi General Hacı Zeynalabidin Tagiyef Kulları 25 Şehr-i Cumad-el-üla 1325 Şehir Bakü” 6 5 Betül Aslan, age., s. 64, 65. 6 Betül Aslan, age., s. 65-66. Yüklə 2,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|