Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 41 Q.Ağayanın Azərbaycan dilində topladığı bayatılardan birini mi- sal gətirək. Bu bayatı Tiflisdə olan (Xoçi kilsəsi) qəbir daşından kö- çürülmüşdür: Bir quş çıxdı dərədən, Xəbər aldı dünyadan, Mən ki öləcəydim, Niyə doğdum anadan. (Q. Ağayan, c.1). Q.Ağayan bayatılara o qədər böyük əhəmiyyət verirdi ki, hətta “Hələ bir az da, bir az da” nağılını bayatılarla tamamlamışdı. Bu- nunla da onun yazdığı nağılın ideya və mənasını məhz bayatılar özündə daşıyır. Q.Ağayanın “Arutyun və Manvel” və ya elə həmin “Hələ bir az da, bir az da” nağılı kimi əsərləri ilə tanışlıq da onun Azərbaycan bayatılarından necə geniş istifadə etdiyinə əmin olmağa kifayət edir. O, 1940-cı ildə Yerevan dövlət nəşriyyatı tərəfindən (er- məni dilində) nəşr olunmuş əsərlərində ermənilərin bayatılara “bağ- lılığı”nı və bu nümunələrin geniş yayılmasını belə izah etmişdir: “...Ən çox yayılan bayatılardır... Hər kəs onları bilir. Qoca da, cavan da, qadın da, kişi də... bütün arzu-diləklərini bayatılar vasitəsi ilə ifa- də edə bilirdilər”. Doğrudan da, hörmətli oxucular, görün, Q. Ağayan öz məşhur “Arutyun və Manvel” əsərində “aşıq” məclisini necə təsvir edir. Burada məğlub olmuş Şahlan öz sazını Arutyuna verir və “so- nuncu sevincindən bilmir ki, nə desin: nə isə Koroğludanmı, yoxsa hər hansı bir xalq mahnısınımı oxusun. Birdən onun yadına bayatılar düşür və o oxumağa başlayır.” Buna, necə deyərlər, nə isə əlavə et- mək çətindir. Qeyd edək ki, bayatılardan həm məşhur erməni naşiri P.Proşyan, həm də məşhur dramaturq Q. Sundukyan da geniş istifadə etmişlər. Hələ biz onların aşıq yaradıcılığında istifadə olunmasından danışmırıq. Baxın, bu da P. Proşyandan bir misal. Onun “Sos və Vartiter” (Seç. əsər., I cild, Yerevan, Xaypetrat, 1953, erməni dilində) əsərində bayatılar ruhunda çoxlu rübailər vardır. Burada həmçinin bizim adət və ənənələrin, mərasim və ayinlərin mənimsənilmiş bariz nümunələri ilə də rastlaşırıq. Xahiş edirik, diqqət yetirin, görün, müəllif Ambar- K A M R A N İ M A N O V 42 sumun mərasimini necə təsvir edir: onlar mərhumun adını anır, kə- dərlə bölüşərək, onu ağlayırlar. Sitat gətiririk: “Onlar türkcə üstündə ağlayır, bayatılardan istifadə edir və aram-aram hönkürürlər, digər qadınlar isə öz ah-zarları ilə onları dəstəkləyirlər”. Erməni nasiri in- san qəlbini sakitləşdirən və kədərini söndürən Azərbaycan bayatıları- nın məna dərinliyini məhz bu cür izah edir. Başqa bir yerdə P. Proş- yan göstərir ki, bayatı ifa olunduqda, zurnaçılar və dəfçilər “son də- rəcə cuşa gəlirlər”. Təsadüfi deyil ki, o, “Seçilmiş əsərləri”nin ikinci cildində öz qəhrəmanı usta Simon haqqında yazırdı: “onun qohumları və yaxın- ları işdən sonra, boş vaxtlarında yemək-içmək və şənlənmək, başlı- cası isə onun [Simonun] yüksək notlarda oxuduğu sevimli mahnı və bayatılara qulaq asmaq üçün ora toplaşardılar” (kursiv bizimdir). Növbəti misal isə onun “Quno” povestindəndir: “Səs Nəsir bəyin ça- dırından gəlirdi. Bu, ev sahibinin xanımının səsi idi: Əzizim, ağam gəl, Ölməmişəm, ağam gəl, Boynumda qəm zənciri Qapında dustağam, gəl”. Erməni müəllifləri tərəfindən orijinalda verilən bu Azərbaycan bayatısında öz sevgilisinin həsrətində olan insanın üzücü kədərindən danışılır. Azərbaycan bayatıları o illərdə nəinki erməni nəsr əsərlərinə yol “tapır”, həm də ermənilərin səhnə, dramaturgiya sənətinə daxil olma- ğı “bacarır”. Sundukyanın səhnə personajları da bayatılardan geniş şəkildə istifadə edirlər. Aşağıdakı nümunələr “Pepo” əsərindən (Sun- dukyan, Əsər. tam külliyyatı, cild III, Yerevan, Ermənistan EA-nın nəşriyyatı, 1951, erməni dilində) gətirilmişdir: “Əzizim, naçar ağlama, Gün də keçər, ağlama. Bu qapını tərs bağlayan Sonra Pepo başını tərpədərək, incə səslə: E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 43 Bir gün açar, ağlama. Qaquli isə bayatını tamamlayır: Bir gün açar, ağlama”. Erməni müəlliflərinin orijinalda işlətdiyi Azərbaycan bayatısında belə nağıl edilir ki, sonsuz qəm çəkmək olmaz, gec-tez və ya tez yax- şı günlər gələcək. Düşünürük ki, hər hansı şərhə ehtiyac yoxdur. Daha bir şərhsiz nümunə də gətirək. Bizim bayatılar nəinki qə- dim əlyazmaların səhifələrində saxlanılır, nəinki geniş istifadə olu- nur, onlar həm də bir çox hallarda guya erməni “aşıqları”nın əlyaz- maları kimi tapılırdı. Məsələn, XIX əsrin birinci yarısında yaşamış məşhur erməni xalq şairi Miskin Burcunun əlyazması şeirlər dəftə- rində bayatılar da tapılmışdır. Burada onun şeirləri və öz əli ilə yazı- ya köçürdüyü bayatılarla yanaşı, əksər hissəsi sonralar kiminsə tərə- findən yazıya köçürülmüş müəllifliyi göstərilməyən xeyli bayatılar da saxlanılır. Sonradan buraya köçürülmüş həmin bayatıların əksəriy- yəti XVII əsrdə yaşamış və bu növdə çoxlu əsər nümunələri yaratmış Sarı aşığın bayatıları ilə həddən artıq oxşardır. Deməli, bizim baya- tıların geniş istifadə olunması ənənələri həm əvvəlki illərdə, həm də bu gün çox az istisnalarla, onların erməni folklor nümunəsi kimi “elan olunması” arzusuna çevrilir. Hörmətli oxucular! Yuxarıda söhbət açdığımız bənzərsiz bayatı- lar Azərbaycan aşıq yaradıcılığı və musiqi irsi ilə sıx bağlıdır ki, bunlar da ermənilərin “özününküləşdirilməsi”nə yönəlmiş bütün mümkün təcavüzünə məruz qalır. Bu isə başqa mövzunun söhbətidir. Azərbaycan əqli mülkiyyətinin vicdansızcasına istifadə olunması və mənimsənilməsinin bu və bir çox digər faktları üzərində aşağıda da- yanacağıq. Bu paraqrafı isə parodokslar həddində qeyri-adi fikirlər qurmaqda fövqəladə xüsusiyyətlərə və fenomenal biliyə malik olan məşhur fransız yazıçısı Anatol Fransın gözəl sözləri ilə bitirmək istərdik. Plagiata həsr olunmuş məqalələrinin birində A.Frans belə yazmışdır: “Plagiat axtarışı həmişə düşündüyündən və istədiyindən daha uzaqlara gedir”. Bu fikri biz belə başa düşürük ki, erməni pla- giatının arxasında həmişə torpaqlarımıza olan iddialar görünür... K A M R A N İ M A N O V 44 §6. “..., Mənimsədim”də Azərbaycan rəvayətlərinin mənimsənilməsindən danışılır Hörmətli oxucular! “Gəldim, gördüm,... mənimsədim” mövzu- sunu davam etdiririk və onun “...mənimsədim” hissəsinə riayət edə- rək, istərdik ki, sizi Azərbaycan rəvayətlərinin necə mənimsənilməsi ilə tanış edək. Məlum olduğu kimi, rəvayətlər ən qədim əsrlərin dərinliklərindən gələn bir dastan yaddaşıdır, bu keçmişdir, onsuz bu günün gələcəyi yoxdur. Yəqin, “rəvayət” sözü qədimliyin müjdəçisi kimi son dərəcə heyranedici bir səslənməyə malikdir. Rəvayətlər etnosun həm dərketmə, həm də ibrətamiz xüsusiyyətlər daşıyan nadir folklor nümunələridir. Onlar folkloristikada xüsusi yer tutur və “En- siklopedik lüğət”ə (1985-ci il) əsaslansaq, “rəvayət” termininin mə- nası “tarixi şəxslər, hadisələr, yerlər haqqında nəsildən-nəslə ötürülən məlumatları özündə saxlayan folklor janrı, şifahi hekayə” kimi izah edilir. Hətta hadisənin şahidi tərəfindən ilk dəfə söylənmiş rəvayət də vaxt geçdikcə, təbii şəkildə ötürülərkən xalq dilində olan deyimlərlə ötürülür və sərbəst şərh olunur. Ojeqovun “Rus dilinin izahlı lüğəti”- ndə doğru olaraq, qeyd olunduğu kimi, “olmuş həqiqət haqqında nağıl” na çevrilir. Doğrudan da, 1968-ci ildə buraxılan “Rus dilinin sino- nimlər lüğəti “əfsanə” (leqenda), “mif” (mif), “nağıl” (skazanie), “rəvayət” (predanie) sözlərini birlikdə verir və sinonim hesab edir, ona görə ki, onlar oxşar anlayışları ifadə edir və “mənalarına görə oxşar və eyniyyət təşkil edərək, ancaq incə tonlarına və stilistik çalarlarına görə fərqlənir”. Müəyyən mənada “rəvayət” digər folklor janrı olan “əfsanə” ilə qohumdur, çünki onlar tarixi və əfsanəvi xa- rakterli folklor nümunələri olan “rəvayət”i, “əfsanəni və “dastan”ı özündə birləşdirən daha ümumi anlayışın-nağılın tərkib hissələridir. Bununla belə, “rəvayət”, “əfsanə” və elə “mif” özü də fərqlənir. Tə- sadüfi deyil ki, “Xarici sözlər lüğəti”ndə (Moskva, 1985-ci il) gös- tərilir ki, “əfsanə” (leqenda) sözünün kökü latıncadır və birbaşa mə- nası “oxumaq üçün lazım olandır”. Əfsanə ilkin halda dini-tərbiyəvi mənanı, sonralar isə “qeyri-adi və mötəbər olmayan tarix”i əks etdi- Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|