Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 22 anlayışının kökündən yanlışlığını ortaya qoymuş və əsas dörd tipin fərqləndirilməsini məqbul hesab edən məlum «humboldian kvadra» nəzərdə tutulduğundan,həmin etiraz- ların yanlış ünvanlı olacağını düşünürük. Bu baxımdan, Humboldt təsnifatının ənənələrini davam etdirən müasir tipoloji klassifikasiyanın dil strukturunun «poli- tipolojiliyindən» (yəni, dil strukturunun birdən artıq tipoloji mexanizmin ortaya qoyduğu vasitələr üzərində nəşət tapmasından – A.H.) çıxış edərək, onun (tipoloji klas- sifikasiyanın) dildə «bu və ya digər tipin hansı səviyyədə təmsil olunmasının» təsbiti əsasında «tipoloji xarakteristikasının kəmiyyət interpretasiyasını» verdiyini önə sürən A.B. Dolqopolski və M.A.Jurinskayanın 1 (kursiv bizimdir – A.H.) qənaəti ilə (müəyyən dəqiqləşdirmə ilə) razılaşmaq mümkündür. Belə ki, dil strukturunda təmsil olunan fərqli tipoloji təmayül elementlərinin, heç olmasa, ən təxmini «kəmiyyət interpretasiyası» olmadan,dilin adekvat tipoloji «kimlik» göstəricisini təsbit etmək olmaz. Lakin həmin interpretasiya təxminən eyni terminoloji annotasiya ilə təqdim olunmuş C.Qrinberq tipologiyasının model olaraq qəbulu anlamına gələ bilməz. Belə ki,alimin E.Sepirin qradual tipologiyasına istinadən hazırladığı və bəzi tədqiqatçılar tərəfindən «tipoloji-xarakteroloji indeksasiyanın kvantitativ metodikası» 2 və ya «kvantitativ(kəmiyyət) morfoloji tipologiya» 3 (kursiv bi- zimdir – A.H.) qismində səciyyələndirilən klassifikasiya mexanizmi, irəlidə (təsnifat kriterilərinin seçimi ilə bağlı problemin dəyərləndirilməsi çərçivəsində) izləyəcəyimiz 1 Долгопольский А. Б., Журинская М. А. Типологическая классификация http://www.booksite.ru 2 Гринберг Дж . http://archive.libfl.ru/win/service/grinberg.html 3 Долгопольский А. Б., Журинская М. А. Типологическая классифика- ция http://www.booksite.ru Azərbaycan Milli Kitabxanası 23 kimi,bəzi uyğunsuzluqlardan xali olmamaqla bərabər, təsnifat sistematizasiyasına qarşı qoyulan əsas tələbə yətərincə cavab vermir. Söhbət aparıcı struktur özəlliklə- rinə görə (yəni daxili nizamlanma mexanizminə görə), verilən obyektlərin (yəni dillərin) «ideal statusunda dəyərləndirilən model və ya tip çərçivəsində qruplaşdırıl- ması»ndan 1 gedir. Doğrudur, C.Qrinberqin tipoloji indeksasiya modelinin istinad etdiyi çoxcəhətli (və ya çoxrakurslu) tipologiyada dil strukturunda yer alan ayrı-ayrı təmayüllərin bu və ya digər səviyyədə təmsil olunmasından çıxış edilir və burada «dilin» demək olar ki, amorf» və ya «yüksək səviyyədə aqlütinativ» 2 ola biləcəyi nəzərdən qaçırılmır. Bununla belə, kriteri seçimindəki yayğınlıq Sepir-Qrinberq tipologiyasının işləkliyini çətinləşdirmişdir. Təsadüfi deyil ki, öz təsnifatının təkmilləşdirilməsi üzərində uzun zaman çalışmalar aparmış Sepir bu klassifikasiyanın beşinci redaktə variantında, V.P.Danilenkonun bildirdiyi kimi, Humboldt təsnifatının prinsiplərinə qayıtmışdır 3 . Maraqlıdır ki, Sepir təsnifatının ifrat liberalizmi fonunda, ilk baxışdan, onun (Sepir tipologiyasının) dil təkamülü ideyasını və hətta üstün tipoloji quruluş anlayışını ortaya atmış A.Şleyxer tipologiyasından bəhrələnməsi fikri nə qədər paradoksal görünsə də, bəzi tədqiqatçılar Amerika dilçisinin təqdim etdiyi çoxrakurslu tipoloji təsnifatdakı bəzi fikirlərin (konkret olaraq, «tipoloji sürüşkənliyin») öz ilkin başlanğıcını, məhz, (Sepirin ciddi tənqidinə məruz 1 Огурцов А.П.,Юдин Э.Г.Типология. // Большоя Советская Энцикло- педия http://bse.sci-lib.com 2 Журинская М.А. Морфологическая классификация языков. http://www. cultinfo.ru/ 3 Даниленко В.П Общая типология языков в концепции Э.Сепира www.islu.ru/danilenko/articles/sepirtipol.htm Azərbaycan Milli Kitabxanası 24 qalmış) «natur-tipologiya»dan götürdüyünü önə sürürlər 1 . Əslində, Sepirin «sürüşkən» tipoloji təsnifatı ilə bəzi tədqiqatçılar tərəfindən (aparılan paralellik kontekstində bir qədər qəribə görünsə də, hətta Sepirin özü tərəfindən 2 ) bir çox halda «yeriyən» adlandırılan Şleyxer təsnifatı arasında ideoloji paralellik aparmaq, zənnimizcə, o qədər də mümkün deyil. Belə ki, tədqiqatımız boyu görəcəyimiz kimi, burada fərqli səpkili «stadial transformasiyalar»dan söhbət gedir. Strukturalistlərin dil strukturunun daxili təşkilatlanma- sının tədqiqinə daha çox özən göstərmələri tamamilə anlaşılan olduğundan, təkcə Amerika strukturalistlərinin deyil, onların Praqalı həmfikirlərinin də oxşar təsnifat standartlarından çıxış etməsi, heç şübhəsiz ki, məntiqəmüvafiq görünür. Praqa funksionalistləri də okeanın o tayındakı həmkarları kimi fərqli tipoloji təmayüllərin dil strukturunda təmsil olunma səviyyələrinin aşkarlanmasını, demək olar ki, tipologiyanın əsas vəzifəsi hesab edirdilər. 3 Lakin bu dilçilik məktəbinin ümumən sərgilədiyi xa- rakteroloji dəyərləndirmə platformunda müəyyən fərqli nüanslar da yox deyildir. Belə ki, V.Mateziusun xaraktero- loji tipologiyası aparıcı tipoloji təmayülün təsbitinə xüsusi özən göstərmədiyi halda, digər Praqa funksionalisti V.Skaliçkanın tipoloji dəyərləndirmələrində tipoloji xarakteristikası təqdim olunan dilin əsas (tipoloji) «kim- 1 бу щагда бах: Сусов И.П. История языкознания http://www.gumer. info/bibliotek_Buks/Culture/Sysov_Jazukoznzn/_Index.php 2 бах:Даниленко В.П Общая типология языков в концепции Э.Сепира www.islu.ru/danilenko/articles/sepirtipol.htm 3 бах: Скаличка В. К вопросу о типологии // Вопросы языкознания, 1966, №4, стр. 22-30.; Скаличка В. О современном состоянии типологии / Новое в лингвистике. Выпуск III. М., 1963, стр.19-35; Даниленко В.М. Лингвистическая характерология в концепции В.Матезиуса // Вопросы языкознания, 1986, № 4, стр. 120-128. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|