Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 9 dilemma «favorit»inin hansı təhlil həlli olduğunu təsbit etmək üçün bu problemlər silsiləsinin alt qatına nüfuz edilməlidir. 2) «Dil tipi» anlayışı nəyi ehtiva edir, hansı kriterilər toplusu (və həmin kriterilər hansı kontekstdə götürüldükdə) bu anlayışın təsbiti mümkündür? Bu qrup problemlər linqvistik tipologiya nəzəriyyə- lərinin iki əsri əhatə edən tarixində ən müxtəlif cərəyan və məktəb nümayəndələrinin müvafiq istiqamətli əsərlərində səsləndirilən əksər sualların ortaya çıxmasını şərtləndirmiş birbaşa və ya dolayı təkanverici faktorlar hesab edilə bilər. Belə ki, kriteri ixtiyariliyi, «qarışıq tip» amili, termin qaışıqlığı və s. bu kimi məsələlər, əslində, «dil tipi» anlayışının dəqiq və birmənalı təsbitinin mövcud olmamasından qaynaqlanan problemlər «aysberq»inin görünən tərəfləridir. 3)Aparıcı tipoloji təmayül və dilin struktur mexanizm- ləri arasında bərabərlik işarəsi qoymaq mümkündürmü? Aparıcı tipoloji təmayül və qrammatik (tipoloji) determinantanı eyniləşdirmək olarmı? Bu sualların daha öncə səsləndirilmiş olan və irəlidə nəzərdən keçiriləcək problemlərin çoxrəngli spektrinin mərkəzini, «nüvə»sini təşkil etdiyini söyləsək, yəqin ki, yanılmarıq. Belə ki, bir çox məsələlərin obyektiv və birmənalı çözümü, məhz, bu silsilə sualların dil sistemi reallıqlarına adekvat şəkildə cavablandırıla bilməsindən birbaşa asılıdır. Bu və ya digər tipoloji xarakteristikaya malik mexanizmin heç vəchlə dil sisteminə müvafiq səciyyəli tipoloji «kimlik» vəsiqəsi qazandıra bilməyəcə- yini önə sürən tədqiqatçıların (məs: həmin araşdırıcılara görə, aqlütinativ mexanizm mövcuddur, lakin bu, Гамкрелидзе Т. Лингвистическая типология и праязыковая реконструк- ция http://www.philology.ru/linguistics1/gamkrelidze-88.htm вя с. Azərbaycan Milli Kitabxanası 10 «aqlütinativ dillər» haqqında danışmağa imkan tanımır) 1 mülahizələri fonunda «determinanta» 2 anlayışı az qala öz aktuallığını itirdiyi halda, tipoloji determinantanın mücərrəd dominativ və implikativ element və mexanizm- lərin məcmusu qismində nəzərdən keçirilməsi 3 aqlütinativ- lik, flektivlik anlayışlarında spesifik (tipoloji) və universal mexanizmlər məcmusu olması anlamına gəlir ki, bu da yeni spektr sualların meydana çıxmasını şərtləndirmiş olur. Digər tərəfdən tipoloji determinantanın nəyi və ya nələri ehtiva etməsinin adekvat şəkildə müəyyənləşməməsi şəraitində qeyri – determinativ element və mexanizmlərin çəkisinin, onların müvafiq tipoloji xarakteristikalı dil sisteminə nüfuz edə bilmə sərhəddinin təsbiti işi, demək olar ki, mümkünsüz olur. 4) Tipoloji modifikasiya nədir? Onun meydana gəlməsini şərtləndirən dildaxili və dilxarici faktorlar hansılardır? Daha öncə səsləndirilən suallarla üzvü şəkildə bağlı olan bu problemlər silsiləsinə çözüm gətirilməsi üçün dil strukturunun sabit və ya dəyişkən olması ilə bağlı məsələyə aydınlıq gətirilməsi qaçınılmazdır. Belə ki, yetərincə problematik olan və haqqında ən müxtəlif fikir və 1 Холодович А.А. Из истории японской лингвистики. Агглютинативная теория и проблема родственных связей японского языка // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка, 1941, №1. 2 бах: Мельников Г.П.Детерминанта - ведущая грамматическая тенден- ция языка // Фонетика, фонология, грамматика (в честь 70-летия А.А.Ре- форматского). - М., 1971. http://philologos.narod.ru/melnikov/determ.htm; Мельников Г.А.Языковая стратификация и классификация языков / Единицы различных уровней грамматического строя языков и их взаимодействие. М., 1969. 3 бах: Панфилов К. Стадиальная типологическая классификация языков: опыт построения http://www.erlang.com.ru/euskara/?linguistics-stadial ; Панфилов К. Основы контенсивной типологии http://www.erlang.com.ru/euskara/? linguistics-contensive Azərbaycan Milli Kitabxanası 11 mülahizələr irəli sürülən 1 bu məsələyə aydınlıq gətiril- məməsi (və ya ən azından, adekvat hesab edilən müəllif münasibətinin bildirilməməsi) şəraitində dil sistemindəki tipoloji metamorfozların meydana gəlmə səbəb və şəraitinin təsbiti qeyri – mümkündür. Struktur təkamülünün müvafiq xarakterli modifikasiyaların meydana gəlməsindəki birbaşa və dolayı iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi dil sistemindəki tipoloji sapma faktlarının xarakter və çəki göstəricilərinin şəkil dəyişmələrinin mahiyyətinin aşkarlanmasında müstəsna rol oynaya bilər. 5) Tipoloji modifikasiyaların real nəticəsi kimi meydana çıxan tipoloji sapma faktlarının determinantaya münasibəti necə ola bilər? Bu elementlərin çəkisinin artma və ya azalma tendensiyaları hansı faktorlardan asılıdır və həmin tendensiyaları və eləcə də sapma elementlərinin xarakter dəyişikliklərini (məs: təcridi quruluş elementlərinin azalması fonunda iltisaqi elementlərin artmasını) və determinantaya nüfuz etmə səviyyə və imkanlarının proqnozlaşdırmaq mümkündürmü? Əksər hallarda, daha öncəki tədqiqatlarımızdan 2 da məlum olduğu kimi, sapma faktları tipoloji araşdırmaların diqqətindən kənarda qalırdı. Bu qəbildən elementlərin heç də monotipoloji olmayan dil sistemində yer alması faktını etiraf edən (və monoqrafiya çərçivəsində araşdırmaya cəlb edilmiş) çox sayda tədqiqatın 3 mövcudluğuna rəğmən, 1 мяс: Серебренников Б.А. О материалистическом подходе к явлениям языка. М., 1983; Бабайев А. Дилчилийя эириш.Б., 1992; с. 442-443. 2 Щажыйева А.Й. Дил системиндя типолоъи сапмалар (аглцтинатив диллярдя флектив тямайцллц елементляр). нам…дисс. Б., 2006.; Щажыйева А.Й. Аглцтинатив диллярдя дахили флексийа вя фузийа. Б., 2007, 3 мяс: Ярцева В.Н. «Языковой тип» среди сопредельных понятий / Теоретические основы классификации языков мира. М.,1980; Жирмунская М.А. Типологическая классификация языков / Лингвис- тический энциклопедический словарь. М., 1990; Шарадзенидзе Т.С. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|