Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 12 onların mahiyyəti və meydana gəlməsini şərtləndirən dildaxili və dilxarici amillərin rolunun dəyərləndirilməsinə həsr olunmuş əsərlərin sayının məhdud olduğunu diqqətdən qaçırmaq olmaz. Obyektivlik naminə onu demək də lazımdır ki, türkologiya 1 və monqolşünaslıqda 2 , habelə digər xüsusi dilçilik sahələrində bəzi ayrı-ayrı dil faktların mahiyyətinin dəyərləndirilməsi kontekstində belə komplesk yanaşmalı dəyərli tədqiqatlara şahid olmaq mümkün olsa da, həmin təhlillərin digər araşdırmanın tərkib hissəsini təşkil etməsindən, eləcə də, yalnız bir və ya bir qrup dil faktı və ya prosesini əhatə edən lokal dəyərləndirməni Грамматические категории и морфологические типы языков / Типо- логия грамматических категорий. Мещаниновские чтения. М., 1975 вя с. 1 мяс: Боровков А.К. Агглютинация и флексия в тюркских языках / Памяти академика Л.Щербы (1880-1944), Л., 1951; Кононов А.Н. О фузии в тюркских языках // Структура и история тюркских языков. М., 1971; Кононов А.Н. О природе тюркской агглютинации // Вопросы языкознания, 1976, № 4; Черкасский М.А. Тюркский вокализм и сингармонизм. М., 1965; Щажыйев Т.И. Тцрк дилляриндя сюзцн морфолоъи инкишафы / Тцрк дилляринин лексик-морфолоъи гурулушу. Б., 1981; Жялилов Ф.А. Азярбайжан дилинин морфонолоэийасы. Б., 1988; Йусифов М.И. Оьуз групу тцрк дилляринин мцгайисяли фонетикасы. Б,, 1984; Мирзялийева М. Тцрк дилляриндя флексийа // Тядгигляр, 1999, № 3 вя с. 2 мяс: Котвич В. Исследование по алтайским языкам. М., 1962, Владимирцов Б.Я. Сравнительная грамматика монгольского письменно- го языка и халхаского наречия. Введение и фонетика. Л., 1929; Санжеев Г.Д. Сравнительная грамматика монгольских языков. М., 1953; Рамстедт Г.И. Введение в алтайское языкознание. М., 1957; Горцевская В.А. О флексии и словосложении в эвенкийском языке / Доклады и сообщения. (Института языкознания АН СССР) XI Том. М.-Л., 1958; Бертагаев Т.А. Морфологическая структура слова в монголь- ских языках (О фузии, символизации, аналитизме, внутренней флексии, сингармонизме и многозначности аффиксов). М., 1969; Пюрбаев Г.Ц. Функциональное чередование звуков в монгольских языках // Вопросы языкознания, 1971, №3 вя с. Azərbaycan Milli Kitabxanası 13 ehtiva etməsindən və ya məhdud həcmli təhlil təcrübəsini əhatə etməsindən dolayı, burada qlobal anlamda dil sistemini əhatə edə biləcək və tipoloji modifikasiyaların mahiyyətininə tam mənası ilə işıq sala biləcək nəzəri ümumiləşdirmələrin aparıldığını söyləmək çətindir. Bununla belə, məhz, həmin qəbildən ilkin faktitiv dəyərləndirmələrin mövcudluğu sonrakı nəsil tədqiqatçıların nəzəri dəyərləndirmələrə köklənmiş araşdırmalarının ideya – material bazasını təşkil etməsi və sözügedən dəyərləndirmələr sayəsində aşkarlanan bir çox müddəaların ortaya çıxmaması şəraitində tipoloji modifikasiyalarla bağlı sonrakı mərhələ nəzəri təhlillərin aparılmasının qeyri – mümkünlüyü etiraf edilməlidir. Sözsüz ki, hər hansı bir monoqrafiyanın həcm imkanları yuxarıda sadalanan geniş spektrli problemlərin ətraflı təhlil və köklü şəkildə həll konsepsiyasını təklif edə bilməz. Bununla belə, biz, oxucuların mühakiməsinə təqdim olunan bu araşdırmada, linqvistik tipologiyada tipoloji modifikasiya probleminin həllini mümkün edə biləcək əsas baza istiqamətləri təsbit etməyə çalışacaq, sözügedən məsələnin altyapısını təşkil edən problemlər silsiləsini tələb olunan ardıcıllıqla çözməyə çalışacağıq. Həmin məqsədin gerçəkləşməsi üçün problemin sırf linqvistik tipologiya çərçivəsində təklif olunan həll variantlarının müqayisə və təhlili ilə kifayətlənməyərək bu geniş spektrli məsələlər toplusunun ayrı – ayrı məqamlarının psixolinqvistik, sosiolinqvistik müstəvidə dəyərləndirməsinə də yer verəcəyik. Bu məqsəddən irəli gələn konkret vəzifələrə gəlincə, linqvistik tipologiyanın antinomiyalararası təlim kimi təhlili çərçivəsində linqvistik tipologiyanın taksonomik təsnifatlandırmanı, sistematizasiyanı və ya xarakteroloji təsvir mexanizmini təcəssüm etdirməsinin aydınlaşdırıl- Azərbaycan Milli Kitabxanası 14 ması; tipoloji araşdırmaların obyektivliyinə xələl gətirən amillərdən biri olan terminoloji qarışıqlığın səbəblərinin dəqiqləşdirilməsi və bu məsələyə müəyyən çözüm gətiril- məsi; linqvistik tipologiyanın metod, fənn və ya təsnifatlan- dırma sistemini təcəssüm etdirməsi ilə bağlı problematik sualın cavablandırılması; sinxronik – diaxronik tipologiya qarşılaşdırılmasındakı «qüvvələr nisbəti»nin müəyyənləşdirilməsi və tipoloji araşdırmalar zamanı üstün- lüyün bu təhlil konsepsiyalarından hansı birinə verilmə- sinin məqsədəuyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi; çərçi- vəsində genealoji və tipoloji araşdırmaların ortaq problemi olan «əzəli» və «sonradan qazanılan» tipoloji xarakteristika dilemmasının adekvat şəkildə dəyərləndirilməsi ilə bağlı məsələlərin araşdırılması monoqrafiyanın hədəf aldığı əsas məqsəddən doğan vəzifələr sırasında yer alır. Habelə, dil strukturundakı dominant və resessiv elementlər bölgüsünün hansı əsasa söykənməsinin təsbiti və ümumilikdə, qrammatik determinanta anlayışının nələri ehtiva etməsinin müəyyənləşdrilməsi; tipoloji təsnifat kriterilərinin qeyri – dəqiqliyinin yol açdığı fəsadların təhlili; bölgü kriterilərinin tətbiqi zamanı ayrılıqda götürülmüş yarus, yoxsa bütövlükdə sistem yanaşmasından çıxış edilməli olduğunun aydınlaşdırılması; etalon – dil anlayışının nələri ehtiva etdiyinin və təsnifat kriterilərinin seçimi zamanı bu «dil qəlibi»nin nə kimi rol oynaya biləcəyinin müəyyənləş- dirilməsi də araşdırnan yerinə yetirməli olduğu vəzifələr sırasında yer alır. Dil sisteminin təkamülünü şərtləndirən intralinqvistik və ekstralinqvistik amillərinin təhlili kontekstində struktur təkamül ideyasınının «vulqar – sosial» interpretasiyasının obyektiv dil reallıqları aspek- tində dəyərləndirilməsi, ekstralinqvistik faktorların siste- min tipoloji «dualizasiya» qazanmasındakı mümkün rolunun aşkarlanması, həmçinin bu qəbildən (ekstra- Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|