Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 31 məqsədilə, məsələni terminoloji müstəvidən kənarlaşdır- madan, yalnız morfoloji təsnifat zəminində qeyri-dəqiqliyi və yayğın semantikası ilə seçilən bir neçə termini nəzərdən keçirək. Məs: «amorf dillər» istilahı. Müasir dilçilik ədəbiyyat- larında hələ də öz işləkliyini itirməmiş 1 bu termin, ilk dəfə V.Humboldtun haqlı etirazına səbəb olmuş 2 , daha sonralar bir çox sinoloq və eləcə də tipoloqların tənqidinə məruz qalmışdır 3 . Belə ki, sonuncular çin və digər kök quruluşlu dillərin bu istilahda təqdim olunduğu kimi (a – «morf»), morfoloji inventardan məhrum olması fikrini məqbul saymırlar. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, tipoloji təsnifatın banisinin qəti etirazına baxmayaraq, sonrakı nəsil tipoloqlar arasında Humboldtun bu sahədəki şəksiz elmi nüfuzunu gözardı edərək «amorf» istilahına yaşam hüququ tanıyan tədqiqatçılar da oldu. Belə ki, XX rus-sovet linqvistik tipologiyasının ən önəmli simalarından biri olan P.S.Kuznetsov «bəzi dilçilərin formadan məhrum dillərin, ümumiyyətlə, möv- cud olmadığını önə sürərək, «amorf» terminini uğursuz istilah hesab etməsini» doğru yanaşma hesab etmir və «sözlərin formal olaraq heç bir dəyişikliyə məruz qalma- dığı… dillərin, əslində, «amorf dillər» qismində səciyyə- ləndirilməsinin «tam qanuni olduğunu» bildirmişdir 4 . Doğrudur, ilk baxışdan nə qədər paradoksal görünsə də, çin qrammatistlərinin özləri, bu termindən istifadədən imtina etməmişlər. Lakin «Çin ənənəvi elmində qram- 1 мяс: Вердийева З., Аьайева Ф., Адилов М. Дилчилик проблемляри. I щисся, Б.,1982, с.72. 2 Реформатский А.А. Введение в языкознание. М., 1947, стр. 148. 3 Драгунов А.А. Исследования по грамматике современного китайского языка, т.1, М.-Л., 1952. 4 Кузнецев П.С. Морфологическая классификация языков. М., 1954, стр.15-16. Azərbaycan Milli Kitabxanası 32 matikanın yeri»ni dəyərləndirmiş Tan Aoşuanın qey- dlərindən bəlli olduğu kimi, burada, «amorfluq» istilahına «daxili fleksiyanın qeyri-mövcudluğu» (?! – A.H.) anlamının ifadəsi üçün müraciət edilir 1 . Başqa sözlə, həmin semantik tutumdan yol alaraq, daxili fleksiya kimi qrammatik vasitədən yararlanmayan bütün dilləri (o cümlədən, iltisaqi quruluşlu türk, monqol, fin-uqor və s. dilləri də) «amorf» olaraq səciyyələndirmək mümkündür. Göründüyü kimi, burada termin yaradıcılığı üçün ən arzuolunmaz və qeyri- məqbul durumlardan biri – istilah polisemiyası vəziyyəti yaranmış olur. Ümumiyyətlə, burada bir qədər haşiyəyə çıxaraq qeyd edək ki, iltisaqi dillərdəki flektiv təbiətli (və ya ən azından flektiv təmayüllü) elementlərin adekvat tipoloji xarakteristika qazanmasına maneçilik törədən ən başlıca əngəllərdən biri – morfonoloji tədqiqatlardakı «avrosen- trik» münasibət; başqa sözlə, sözügedən dillərdəki ten- densiyaların hind-Avropa morfonologiya standartlarından dəyərləndirilməsidir. 2 Bu mənada «şərq dilçiliyi təcrü- bəsi»ndən çıxış edərək «hind-Avropa dillərinin müəyyən göstəricilərinə istiqamətlənmiş terminlərin şərq dillərinin tədqiqi və təsviri prosesində istifadəsinin bir çox hallarda təhrif edilmiş mənzərənin canlandırılmasına rəvac verdiyini» önə sürən görkəmli sinoloq alim N.V.Solntse- vanın 3 fikirləri ilə razılaşmamaq çətindir. «Tipologiya və 1 Тань Аошуан Место грамматики в традиционной науке Китая // Филологические науки. 1991, № 5, стр. 69. 2 Бу щагда даща ятрафлы бах: Чурганова В.Г. О предмете и понятиях фономорфологии // Известия АН СССР. Серия Литературы и Языка, 1967, Том XXVI, вып. 4, с.363-373; щямчинин: Щажыйева А.Й. Дил систе- миндя типолоъи сапмалар (аглцтинатив диллярдя флектив тямайцллц елемент- ляр).нам.дисс.2006, с. 14-28; Щажыйева А.Й.Аглцтинатив диллярдя дахили флексийа вя фузийа. Б.,2007, с.16-55, 271-278. 3 Солнцева Н.В. Проблемы типологии изолирующих языков. М., 1985, Azərbaycan Milli Kitabxanası 33 təsviri dilçiliyin məqsədləri»ni dəyərləndirən tədqiqatında sonuncunun (təsviri dilçiliyin) dilin ümumi nəzəriyyəsini «ağır terminoloji varisliyi»ndən əziyyət çəkdiyini və «linqvistikanın terminoloji aparatının (və eləcə də onun arxasında duran anlayışların) olduqca uğursuz işlənib hazırlandığını» bildirmiş A.Y.Kibrik, məhz, təsviri linqvistikanın bu sahədə əsaslı dönüş yarada biləcəyini qeyd etmişdir 1 . Bu mənada, tipoloji dəyişikliklərin adekvat dəyərləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən növbəti istilahın, məhz, təsviri linqvistika sahəsində meydana çıxması heç də təsadüfi sayıla bilməz. «Fleksiya» istilahı E.Sepirin təklif etdiyi və real dil materiallarına əsaslanan «daxili və xarici fleksiya» anla- yışları fərqliliyi əks etdirən bölgüdən sonra, heç şübhəsiz ki,yeni semantik çalar kəsb etməyə başlamışdır. Belə ki, fleksiya deyildikdə bu istilahın işlənmə yerinə uyğun olaraq, ya ümumilikdə, (heç bir «daxili» - «xarici» para- metrlərə görə bölgü aparılmadan) flektiv mexanizm təza- hürləri nəzərdə tutulur, ya da sırf kökdaxili səs əvəz- lənməsinə işarə edilir. Maraqlıdır ki, təsnifat kriterilərinin qeyri-dəqiqliyi və ya sadəcə, müəllif interpretasiyasındakı nəhayətsiz ixti- yarilik bəzən bu istilahın, hətta, tamamilə fərqli tipoloji təmayül özəlliyinə xas elementlərə tətbiq edilməsinə də yol açırdı. Məs: C.Yul bir çox tədqiqatçılara görə, 2 ingilis dilindəki iltisaqi mexanizm təzahürləri kimi dəyərləndirilən -‘s ; - ing; -est; -er və s. bu kimi şəkilçiləri fleksiya (daha стр.11. 1 Кибрик А.Е. Типология и задачи описательной лингвистики / Лингвистическая типология. М., 1985, стр.78. 2 Бу щагда даща ятрафлы бах: Воронцова Г.Н. Очерки по грамматике ан- глийского языка. М.,1960; Лайонз Дж. Введение в теоретическую линг- вистику. К., 1978. вя с. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|