Microsoft Word Kosmik geologiyan?n ?saslar?

106 
 
7.2. Distansion zondlama materiallarının geoloji  
xəritələmədə tətbiq xüsusiyyətləri 
 
MDB-də regional geoloji tədqiqatlar 1:1000 000 - 1:500 000, 1:200 000 - 
1:100 000 miqyaslarında aparılır. Bunlar aparılan işlərin üsullarından və alınmış 
kartoqrafik məhsullardan asılı olaraq, aşağıdakılara: kosmofotogeoloji xəritələ-
mə; aerofotogeoloji xəritələmə; qrup və ayrı-ayrı planşetlər üzrə planalma; iş-
lənmiş sahələrin əlavə geoloji öyrənilməsi; dərinlik geoloji xəritələmə; geoloji-
mineragenik xəritələmə; yüksək dərinlikli və dərin quyuların qazılacaq sahələ-
rinin öyrənilməsinə  bölünür. 
Tədqiqatlar kompleksində geoloji distansion üsulların roluna görə yuxarı-
da göstərilən iş növlərini üç qrupa bölmək olar. Birinci qrupa - kosmo-aero-
fotogeoloji xəritələməni aid etmək olar, çünki xəritədə göstərilən əksər geoloji 
məlumatlar distansion üsullarla alınmışdır.  İkinci qrupa- dərinlik geoloji xə-
ritələmədən başqa, bütün digər işlər aiddir. Bu işlərdə deşifrələmənin məlu-
matları digər geolojitədqiqat üsullarının məlumatları ilə birlikdə istifadə edilir. 
Üçüncü qrupa isə  dərinlik geoloji xəritəalma aiddir. Bu zaman dis-tansion 
zondlama məlumatları geoloji məlumatlar almaq üçün əlavə üsul kimi istifadə 
olunur. 
Kosmofotogeoloji xəritəalma, qısa zamanda və az əmək sərfi ilə geniş 
sahələrin geoloji quruluş xüsusiyyətlərini qiymətləndirməyə imkan verir. 
Kosmofotogeoloji xəritə sərbəst geoloji sənəddir. O, yer qabığı quruluşu 
və faydalı qazıntıların yerləşmə qanunauyğunluqlarının aşkar edilməsi; geoloji 
məzmunlu xəritələrin dəqiqləşdirilməsi və yeniləşdirilməsi; tarixigeoloji, re-
gional tektonik, geodinamik və digər tərtibatlarda tətbiqi xarakter daşıyan 
məsələlərin həlli; geolojikəşfiyyat işlərinin planlaşdırılması və s. üçün əsas kimi 
istifadə edilə bilər. 
DZÜ (distansion zondlama üsulu) nəinki xüsusi xəritələrin, hətta ənənəvi 
geoloji məzmunlu xəritələrin tərtibində də tətbiq edilir. Buna görə keçmiş SSRİ 
Geologiya Nazirliyinin mütəxəssisləri tərəfindən uyğun metodik göstərişlər 
işlənib hazırlanmışdır. 
Kosmofotogeoloji  xəritələr - 1:1000 000 (əsasən platformaların plitə 
kompleksli rayonları üçün) və 1:500 000 (qırışıqlıq zonalar və platforma 
qalxanları üçün) miqyasında tərtib edilir; daha iri miqyaslı  xəritələr də  tərtib 
etmək mümkündür. Kosmofotogeoloji xəritəalma obyektləri  əsasən rayonun 
tipindən asılı olaraq, 150-500 min km
2
  sahəsi olan vahid geostruktur element 
və ya bu elementin iri bir hissəsi ola bilər. Bu məqsədlər üçün əsas material 
kimi, “Kosmik” peyklərdən alınmış şəkillər və onların vasitəsilə tərtib edilmiş 
kosmofotoxəritələr istifadə edilir (xəritələmənin miqyasına uyğun). Icmal 
deşifrələmə üçün MSU-M, MSU-S skaner təsvirləri və KATE- 140 kamerası ilə 
alınmış fotoşəkillər məsləhət görülür. 

---

107 
 
İlkin kameral işləri dövründə  xəritənin maketi hazırlanır və deşifrələmə 
materiallarının yerüstü yoxlanılma planı işlənilir. 
Çöl işlərində aydın olmayan geoloji və mineragenik əhəmiyyətə malik 
obyektlər və deşifrələmənin etalon obyektləri öyrənilməlidir. Bundan əlavə, 
əvvəlcədən məlum olan geolojigeofiziki məlumatlarla, deşifrələmənin kəskin 
fərqlənən sahələri yoxlanılır. Kosmogeoloji xəritələrdə  məlum geoloji tərkibli 
xətti və dairəvi  əmələgəlmələrlə yanaşı (yer səthinə  çıxmış  və basdırılmış 
qırılmalar və kütlələr) naməlum geoloji obyektlər də göstərilir. 
Ortamiqyaslı (1:200 000) aerofotogeoloji xəritələmə, cavan qırıntı çökün-
tülərilə örtülmüş, sadə geoloji quruluşlu sahələrdə aparılır. 
1: 50 000 miqyaslı  aerofotogeoloji xəritələmə  əsas iş növüdür. Burada 
lokal və  dəqiq generalizasiya səviyyəli kosmik şəkillərin köməyi ilə rayonun 
geoloji quruluşunun ümumi qanunauyğunluqları dəqiqləşdirilir,daha iri geoloji 
elementlərin qarşılıqlı  əlaqəsi aydınlaşdırlır və nisbətən yüksək taksonomik 
dərəcəli geostruktur formalar daxilində  tədqiq edilən sahələrin vəziyyəti təyin 
edilir. 
Qrup və ayrı-ayrı planşetlər üzrə planalma və  əvvəlcədən öyrənilmiş 
sahələrin geologiyasının yenidən öyrənilməsinin davam etdirilməsi regional 
geoloji tədqiqatların əsas növləridir. 
Hazırkı dövrdə geoloji planalma zamanı kosmik şəkillərin məqsədli de-
şifrələnməsi mütləqdir. 
Kosmik  şəkillərin analizi – regionun ümumi strukturunda öyrənilən 
sahənin vəziyyətinin təyininə, həmin rayonun həm daxilində, həm də 
xaricindəki iri zonaların və strukturların ayrılmasına və izlənilməsinə,  əsas 
strukturmaddi komplekslərin struktur mərtəbələrinin və yarımmərtəbələrinin 
xəritələnməsinə imkan yaradır. Sahələrin  əlavə geoloji öyrənilməsi zamanı 
DZM- lokal geoloji obyektlərin qarşılıqlı münasibətləri haqqında və faydalı 
qazıntılar, perspektiv sahələrin daha inamlı proqnozu haqqında tam məlumat 
verir. 
mineragenik xəritələmə- müxtəlif mineral əmələgətirən (filiz nəzarət 
edən) amillərin, faydalı qazıntıların yerləşmə qanunauyğunluqlarını təyin etmək 
və perspektiv obyektləri ayırmaq üçün axtarış  əlamətlərinin xəritələnməsi və 
öyrənilməsi məqsədi daşıyır.  Əslində burada DZM, prinsipcə yeni geoloji və 
axtarış məlumat mənbəyi kimi başqa materiallarla birlikdə istifadə edilir. 
1:500 000 miqyaslı geolojimineragenik planalma zamanı proqnoz obyekti 
yeni filiz düyünləri və zonaları, iri filiz sahələri; 1:200 000 miqyasda isə filiz 
sahələri və istisna kimi onların ölçülərinə bərabər olan yataqlar və məntəqələr 
olur. DZM-lə  əvvəlcədən filizə  nəzarət edən və ya ona aid obyektlər aşkar 
edilir. Proqnozlaşdırılacaq faydalı qazıntı növlərinin yerləşməsini təyin edən 
strukturgeoloji elementlərin və obyektlərin təyinatında və  həmçinin filizləş-
mənin kosmik təsvirlərin rəngçalar həndəsi xüsusiyyətləri ilə  əlaqəsinin aşkar 

---