Microsoft Word Mahmudova S. docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ağır metalların konsentrasiya əmsalı həmin elementin tədqiq olunan obyektdəki miqdarının litosferdəki fon miqdarına olan nisbətinə görə müəyyən edilir. Tədqiq etdiyimiz ərazidəağır metalların konsentrasiya əmsalı həmin ərazidə və litosferdə olan elementlərin miqdarının nisbətindən asılıdır. Çöküntülərdə konsentrasiya əmsalı aşağıdakı kimidir:Civə 400-5000, gümüş 50-300, kadmium 100-2000, mis15-300, molibden, vanadium, sürmə, sink, nikel və xrom 10-80-dir. [8] Metallurgiya istehsalı zamanı yaranan tozlarda elementlərin konsentrasiyası torpaqlara nisbətən civədə 5 x 10³, kadmium və sürmədə (2-5) x 10³ qurğuşun, sink, bismut və arsendə n x 10¹² dəfə çox ola bilər. Urbanizasiya müşahidə olunan ərazilərdə ikinci böyük çirklənmə mənbəyi kommunal məişət tullantıları sayılır. Böyük şə hərlərdə il ərzində adambaşına 0.3 ton məişət tullantıları və 0.3 ton kanalizasiya çöküntüsü düşür. Kommunal-məişət tullantılarına şəhərtəmizləmə qurğularının çöküntüləri də aiddir.Tullantılar çox vaxt yerində, yaxud şəhər ətrafına daşınaraq yandırılır.Həmin tullantıların tərkibində (yanandan sonra) ağır metalların konsentrasiyası sənaye tullantılarından geri qalmır. Yanmış tullantılarda qurğuşunun, sürmənin, kadmiumun, bismutun, gümüşün konsentrasiyası litosferdə olandan 100 dəfələrlə, toz isə 1000 dəfələrlə çoxdur
toz Zn 68 350 Sn 720 1200 Pb 100 600 Sb 180 192 Ag 300 1500 Cd 172 1843
Ə traf mühitin ağır metallarla çirklənməsində energetikanın payı olduqca çoxdur, çünki enerjinin istehsalı üçün kömür və mazutdan istifadə olunur. Nəqliyyat - ətraf mühiti qurğuşun, sink, kobalt və benzopirenlə çirkləndirmə mənbəyidir.Nəqliyyatdan çıxan işlənmiş qazlar il ərzində 260 min ton qurğuşun ixrac edir.Qurğuşun torpaq mühitində ən güclü çirkləndirici maddələrdən biri hesab olunur.Bu onunla əlaqədardır ki, canlı orqanizmlər, xüsusilə insan orqanizmi qurğuşunun kiçik dozasına belə güclü reaksiya verir. Kömür külünün tərkibində litosferlə müqayisədə bor 16dəfə, molibden, arsen 6dəfə, qurğuşun, volfram, barium, sink,mis 1.5-2 dəfə çoxdur. Təcrübələrlə müəyyən olunmuşdur ki, mazutu istilik enerji stansiyalarında istifadə etdikdə vanadium və nikellə çirklənmə ehtimalı çoxalır. [6] Alınan məlumatların analizi göstərir ki, ağır metalların konsentrasiyası enerji tullantılarından azdır, ancaq ətraf mühitə vurduğu ziyana görə birinci yerdədir.
Kömür külündə ağır metalların konsentrasiya əmsalı
Mn 0,9 Ni 0,7 Zn 1,7 As 5,5 Mo 6 Sn 1,6 Sb 10 W 1,5 Pb 2,2
Torpağı çirkləndirən mənbələrdən biri də kənd təsərrüfatında istifadə olunan aqrokimyəvi maddələrdir. Mineral gübrələr, zəhərli maddələr, boy stimulyatorlarıhər
il planlı və məqsədyönlü şəkildə tətbiq edilir. Bu preparatların istifadəsi ildən-ilə çoxalır.Normadan artıq tətbiq edildikdə bitkilərə, heyvanlara, ətraf mühitə toksiki təsir edir. Məhsulda külli miqdarda toksiki qalıq toplanır ki, bu da insansağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bundan başqa yağış suyula yuyularaq sərbəst hala keçir və yeraltı sularla birlikdə ciddi ekoloji problemlərin yaranmasına gətirib çıxarır. [12] Fosfor gübrəsinin istehsalı zamanı onun tullantıları istehsal olunan gübrədən 3 dəfə çoxdur. Fosfat xammalı-apatit və fosforitlər qarışıq elementlərlə zəngindir. Fosforitlərə nisbətən apatitlərdə nadir elementlər mövcudluğu 3-8 dəfə litosferdə olduğundan çoxdur. Apatitlərdə stronsiumun, ftorun miqdarı 50 dəfə, fosforitlərdə isə florun, qurğuşunun, misin, uranın, stronsiumun miqdarı 30 dəfə litosferdə olduğundan çoxdur. Bitki mühafizəsində istifadə olunan kimyəvi preparatların tərkibi civə, arsen, qurğuşun, ftor, bor, mis, bismut birləşmələrindən ibarətdir. Bu elementlərin torpağı çirkləndirməsini sadə misalla göstərmək olar. Üzüm bağlarında mis tərkibli preparatlardan istifadə etdikdə mövsüm ərzində torpağa 6-8 min ton mis çökür. Toksiki tullantıları xarakterinə görə kütləvi və qeyri-kütləvi olmaqla 2 yerə bölürlər. Kütləvi tullantılar ətraf mühitin sanitar-gigiyenik göstəricilərini kəskin dəyişdiyinə görə onları xüsusi nəzarətdə saxlamaq lazımdır. Qəza zamanı qeyri- kütləvi tullantılar kütləviyə çevrilə bilər. Tullantıları onlara nəzarət imkanı baxımından iki qrupa bölünür: 1. Təşkil olunmuş yaxud razılaşdırılmış toksiki tullantılar - atmosferə, su hövzələrinə və torpağa xüsusi qurğuların (borular, kompressorlar, təmizləyici vasitələr, yanma peçləri və s) köməkliyi ilə daxil olur. Bu tullantılar müxtəlif dərəcədə zəhərli olduğu üçün adətən ərazi üzrə yol verilən həddi (YVH) müəyyən olunur.
2. Təşkil olunmamış toksiki tullantılar - elə tullantılardır ki, onları zərərsizləşdirmək və yaxud neytrallaşdırmaq qeyri-mümkün olur. Məsələn, aparat və qurğularda nasazlıq ucbatından meydana gələn və yaxud kanalizasiya sistemlərində axan məhlulların səthindən və xüsusi tullantılardan buxarlanan maddə miqdarı bu tullantılara aiddir. Bu tullantıların törənməsi istehsalat səbəbləri ilə əlaqədardır.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|