Marketinq strategiyası və
rə
qabə
tli mövqeləş
dirmə
177
Şə
kil 5.6 Üstünlük matrisi.
Matrisin dalan sektoru üstünlük əldə etmə üsullarının kifayət etmədiyi,
həcmdən potensial üstünlüyün kiçik olduğu bazarlara uyğun gəlir. Deməli,
belə strateji qrupa daxil olan kompaniyalar öz kommersiya fəaliyyətini
kütləvi istehlak malları ticarətinə anoloji olaraq aparırlar. Burada nisbətən
mürəkkəb məhsullar təqdim oluna bilər, misal üçün, stolüstü kompüter-
lərin istehsalı və satışı sahəsində, texnologiya yaxşı məlumdur, texnoloji
təkmilləşdirməyə baxmayaraq, məhsulun dizaynı oxşardır və bütün
iştirakçılar eyni bir təchizat mənbəyindən istifadə edirlər. Həm iri, həm də
R
O
A
R
O
A
Fraqmentləşdirilmiş
xtisaslaşdırılmış
Dalanlı
Həcmli
R
O
A
RO
A
Ç
ox
A
z
Ü
st
ün
lü
k
əl
də
e
tm
əy
in
ü
su
ll
ar
m
iq
da
rı
Kiçik
Böyük
Ölçüdə
n potensial üstünlük
Qrem Huley, Con Sonders, Naycel Pirsi
178
kiçik istehsalçılar xarici təchizatçıların xidmətlərinə müraciət edirlər,
istehlakçılar isə tamamilə bir məhsulu digəri ilə müqayisə edə bilirlər.
BM kompaniyasın PS2 təklifi kimi bazarı təbəqələşdirmək cəhdləri
uğursuzluqla nəticələnmişdir. Buna görə də rəqiblər, əsas etibarilə, səmə-
rəli istehsal və bölüşdürmə əsasında rəqabət aparmağa məcburdurlar.
Təbəqələşdirmək üçün əlverişli imkanların əvvəlki kimi az, lakin,
həcmdən potensial üstünlüyü əhəmiyyətli olan bazarlar
hə
cmli sektorda
təqdim olunub. Belə situasiyalar stolüstü kompüterlər üçün bəzi periferiy
qurğular bazarları üçün xarakterikdir. Xüsusən də printerlər istehsalı
sahəsində Canon, Hewlett-Packard və BM kompaniyaları liderliyə
yüksəliblər. Bunun səbəbi printer istehsalçılarının tələbatları ilə mexaniki
çap bloklarının kütləvi istehsal arasında fərqlərin aradan qalxmasıdır.
Mikrokompüterlər istehsalı sahəsində istehsal prosesi dəqiq müəyyənləş-
dirilmiş qaydada standart komponentlərin yığılmasından ibarətdir. Prin-
terlərə gəldikdə isə hər bir istehlakçıya məlumdur ki: kağızların verilməsi
və çap probleminin bir çox həlli üsulları mövcuddur. Məhz elə bu xüsu-
siyyət, sonda, bir neçə ən nüfuzlu təchizatçının istehsal miqyası artı-
mından qənaət əldə edə biləcəyi sahənin formalaşmasına gətirib çıxartdı.
Belə bazarların olduğu təqdirdə həcmin artırılması və miqyas artımından
qənaət uğrunda mübarizə həlledici olacaqdır. Hakim kompaniya xərclərin
azaldılmasından əldə etdiyi üstünlüklə müəyyən vaxt ərzində öz liderlik
mövqeyini qoruya biləcək. Lakin daima, yeni texnologiyanın meydana
gəlməsi ilə xərclərin azaldılmasıından üstünlüyün heçə yenmə təhlükəsi
var. Hewlett-Packard kompaniyası bu yolla istehsalçılar qrupunda
liderlərdən birinə çevrilə və yenicə yaranan lazer printerləri bazarında
sahə standartını təcəssüm etdirə bildi.
xtisaslaşmış bazarlar, müəyyən bazarlarda fəaliyyət göstərən
kompaniyaların fəaliyyət miqyasdından gəlirliliyi ilə fərqləndiyi vaxt
formalaşır. Bu, mikrokompüterlər üçün proqram təminatı ilə məşğul olan
təchizatçılar arasında adi haldır. Proqram təminatı ümumi bazarı daxilində
hər birinin öz lideri olduğu aydın seçilən sektorlar var. Həmçinin o da
məlumdur ki, bazarın liderləri tanınmalarından və etibarlı hesab edildiklə-
rindən öz məhsullarına daha yüksək qiymət qiya bilərlər. Misal üçün,
Microsoft Office
ofis üçün birləşmiş proqram təminatı sektorunda əsas
rəqiblərinə nisbətən yüksək qiymətlər təyin edərək öz hökmranlığını
sürətlə təsbit edir. Atari oyun sektorunda qiymətləri diktə etmək üçün o
qədərdə geniş imkanlara malik deyil, ancaq, bu kompaniyanın sahədə
hökmranlığı, onun öz bazar seqmenti daxilində həcm üstünlüyündən
uğurla istifadə etdiyini göstərir. Nəticədə, biz, ixtisaslaşdırılmış bazarlarda
situasiyanı əks etdirən qrafikdə ayrı-ayrı kompaniyaların inkişafına uyğun
gələn bir neçə təcrübə əyrisini görürürk. xtisaslaşdırılmış bazarlarda, ən
uğurlu kompaniyalar, iki seqmentin birində üstünlük əldə edə bilən
kompaniyalar olacaqdır. Proqram təminatı bazarında bu o deməkdir ki, li-
Marketinq strategiyası və
rə
qabə
tli mövqeləş
dirmə
179
derlik yeni nəsil məhsul yaradan kompaniyalara məxsus olacaq: belə ki,
Microsoft
kompaniyası Windows əməliyyat sistemini buraxaraq və bu-
nunla da BM PC-ni onunla rəqib Apple Mac kimi istehlakçılar üçün
ə
lverişli edərək lider oldu.
Bazar tələbatının dalanlı, həcmli və ya ixtisaslaşmış bazarlarda
olduğu kimi aydın müəyyənləşdirilməməsi fraqmentləşdirilmiş bazar-
ların meydana gəlməsinə səbəb olur. Kompüterlər üçün əlavə qurğular
bazarının bəzi hissəsi fraqmentləşdirilmiş struktura malikdir. Printerlərə
tələbdən fərqli olaraq plotterlərdən istifadə edən mütəxəssislər böyük
tələblər irəli sürürlər, rəngin və yüksək ixtiyarın verilməsi imkanı isə
istehsalçılar qarşısında müxtəlif diferensiasiyalaşdırılmış məhsullar bura-
xılışı üçün qeyri-məhdud perspektivlər yaradır. Anoloji qaydada, mü-
hasibat uçotunun aparılması üçün proqram təminatı təchizatı sferasında bir
çox alternativ spesifikasiyalar var və buna görə də bazarın bir sektorunda
müxtəlif qiymətlərlə satılan müxtəlif məhsulların olması mümkündür.
Belə fraqmentləşdirmə şəraitində uğur, məhsulun konkret spesifikasi-
yasına tələbatın olduğu bazar oyuğunun axtarılmasından asılıdır. Çətin ki,
bir oyuqda artım üçün kifayət qədər imkan olsun və buna görə də, inkişaf
etmək istəyən kompaniyanın uğuru, güman ki, onun, miqyasın artımından
qənaət əldə etməyə imkan verəcək müəyyən ümumiliyiə malik bir neçə
oyuq tutmasından asılı olacaq.
5.7
NƏ
T CƏ
Təşkilatın işlədiyi sahəvi və ya rəqabətli ətraf mühitin sistematik təhlili
dörd əsas komponentdən ibarətdir: 1) sahə rəqabətini hərəkətə gətirən beş
gücün təhlili (mövcud iştirakçılar arasında rəqabət, yeni iştirakçılar və
ə
vəzedicilər tərəfindən təhlükə, istehlakçının və təchizatçının bazar
nüfuzu); 2) kompaniyanın, bazarda ümumilikdə bütün rəqiblərə qarşı
deyil, konkret rəqiblərə qarşı mübarizə aparmasına imkan verən strateji
qrupların müəyyən edilməsi; 3) kompaniyanın strateji qrupları tərəfindən
tutulmuş subbazarlarda mövcud ola bilən, miqyas artımı ilə şərtlənmiş
qənaətin və rəqabət mühitinin müxtəlif növlərinin olmasının qəbul edil-
məsi; 4) bazarlarda qeyri-sabitliyin qiymətləndirilməsi. Bu amillərin
təsirini başa düşərək kompaniya, ayrı-ayrı bazar seqmentlərində aparılan
ə
n çox ehtimal edilən rəqabət növünü təyin edə və ona uğur gətirə biləcək
strategiya növünü seçə bilər. Qeyri-sabitliyin təhlili nəticəsində, həm də,
müəsissənin lazımi istiqaməti və nə dərəcədə sahibkarlıq səyləri və məh-
dudlaşdırılmış idarəetmə metodlarının əlaqələndirilməsinin müəssisənin
idarə edilməsinə yararlı ola biləcəyi haqqında nəticələr çıxarmaq olar.
Bazarın seqmentləşdirilməsinin kompaniyaya öz resurslarını müəyyən
alıcı tələbatını ödəmək üçün istiqamətləndirməyə imkan verdiyi kimi,
sahənin təhlili, ayrı-ayrı rəqib qruplarından qorunmaq üçün müdafiə