Microsoft Word maya book 2013 A5 son
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
162 suyu sahildən 500 m-ə qədər uzaqlaşır, sonra bu nəhəng su kütləsi qüvvətlə sahilə çırpılaraq qarşısındakı hər şeyi dağı- dır. Təsəvvür oyanırdı ki, qovulan dalğa 4000 m dərinlikdə baş vermis sualtı zəlzələnin nəticəsində yaranmışdır. Bu Sumatra adası yaxınlığında Birma və İndoneziya plitələrinin tərpənməsindən baş vermişdir. Əslində isə sualtı qayıqla enib baxsaq heç bir tərpəniş olması görünmür. Şri-Lanka adasında çəkilmiş şəkildə əyri-üyrü dəmir yol relslərin olması göstərir ki, bu böyük su kütləsinin sahilə hidravlik qüvvəsi vasitəsilə çırpılması nəticəsində baş vermişdir. Bu zərbə isə Yerə gələn Günəşətrafı «qara dəliyin» proyeksi- yasının Cənub-Şərqi Asiyanın ekvatorial vilayətlərinə düş- məsindən baş verir. 2004-cü ilin 26 dekabrında baş verən zəlzələ bilavasitə Günəşin ləkəəmələgətirən aktivliyi vaxtına düşmüş, həm də ki, bu ayın tam bədrlənmiş vəziyyətinə təsadüf edirdi. Buna oxşar mənzərə 2004-cü ilin yanvar ayının 9-da Sankt-Peterburqda olmuşdur. Günəşətrafı «qara deşiyin» pro- yeksiyası yüksək təzyiq zonası - antisiklon yaratmış və şə- hərdə az rast gəlinən qış subasması baş vermişdir. Nəzəri olaraq belə kataklizmaları əvvəlcədən hesablamaq mümkün deyil. Birincisi ona görə ki, Günəş üzərindəki ləkənin fizi- kasını bilmirik. İkincisi, həm Günəş, həm də Yer fırlanır. Ona görə də hansı ləkənin bilavasitə Yerə istiqamətlənməsini demək çətin olur. Bundan əlavə Yerin peyki olan Ay da Yerin kosmosdakı vəziyyətinə təsir edir. Amma hər halda alimlər Günəşdə ləkəyaradan aktivliyin monitorinqini apara bilirlər. Rusiyada kristalların böyüdülməsi indikatoru yaradılmışdır. Bu cihazın içərisindəki xüsusi məhsul Günəşdəki təzyiqin temperaturun və lazer şüalarının dəyişilməsini hiss edir. 2004-cü il dekabrın 4-də Moskva vaxtilə saat 14 25 -də Günəş səthində birinci partlayış başlayaraq, Yer səthinə 163 doğru yüklənmiş hissəciklərin böyük kütləsi atılır. Bundan 8 dəqiqə sonra Amerika süni peyki GOES rentgen şüalarının zərbəsini qeydə alır. Rentgen şüaları adətən S, M və X adlı üç sinfə bölünür. Hər bir sinif özündən əvvəlkindən 10 dəfə qüvvətli olur. Elə buna görə də dekabrın 5-də rentgen şüalanması şkalanın ən yuxarısına, 9-10 ballara çatmışdır. Belə rentgen şüalarının partlayışı tarixdə çox nadir hal- larda baş verir. Xoşbəxtlikdən partlayış dalğası birbaşa Yer səthinə yönəlməmişdi. Dekabrın 7-də baş vermis ikinci part- layış daha ciddi olmuşdur. Bu zərbə Günəş üzərində 3,5 mil- yard km 2 ərazidə yayılmışdır. Bu ərazi isə Yerin ərazisindən 85 dəfə çoxdur. Bu iki partlayışdan gələn maqnit dalğaları, əgər 2004-cü il dekabrın 10-13-ü arasında olsaydı, onda o dalğalar birbaşa Yerə istiqamətlənmiş olardı. Bu partlayış dalğaların Yer səthinə bir başa istiqamətlənmədiyinə görə bəşəriyyət əziy- yət çəkməmiş, bir neçə süni peyklərdə olan elektron cihaz- ların korlanması ilə nəticələnmişdir. Qüvvətli sunami 1952-ci ilin payızında Kuril adaları və Kamçatkanın şərq sahillərini tutmuşdur. Sualtı zəlzələnin ocağı nisbətən uzaq deyildi (Kuril-Kamçatka dərinliyi ərazisində). Dalğa tezliklə Kuril adalarına və Paramuşir adasına yaxınlaşaraq, ən çox 18 m yüksəkliyə qalxmışdır. Paramuşir adasında peçlər uçmuş, ev əşyaları tökülüb sınmış, insanlar çölə qaçmışlar. Paramuşirdə noyabrın 4-dən 5-nə keçən gecə əhali zəlzələ nəticəsində tələsik oyanaraq evlərdən çölə çıxmışlar. Peçlər, qab-qacaq, ev əşyaları dağılmış və qırılmışlar. Bir neçə dəqiqədən sonra məlumatsız əhali evlərinə dönmüşlər. Amma sunamilər haqda məlumatı olanlar, əsasən balıqçılar dənizin sakit olmasına baxmayaraq, dağlara qalxmışlar. Zəlzələdən 45 dəqiqə sonra okean tərəfdən güclü uğultu 164 eşidildi və bir neçə saniyə sonra Şimali Kurilə böyük sürətlə nəhəng dalğa irəlilədi. Dalğaların ən hündür hissəsi şəhərin mərkəzi hissəsində olmuş və çayın dərəsinə qədər çatmışdır. Bir neçə dəqiqədən sonra dalğa dənizə doğru geri qayıdır və özü ilə dağıtdığı hər şeyi aparmışdır. Boğazın dibi bir neçə yüz metr məsafədə boşalır, sakitlik yaranır. 15-20 dəqiqədən sonra şəhərə daha qüvvətli 10 metr hündürlükdə olan ikinci dalğa gəlir. Bu dalğa daha böyük dağıdıcı qüv- vəyə malik olmuş, bütün tikililəri dağıtmışdır. Dalğanın arxasında yalnız evlərin bünövrəsi görünürdü. Dalğa şəhərdən keçərək, dağın yamacına çatmış, sonra isə geri-çökəkliyə çəkilmişdir. Burada su dövrəsi yaranmış və dövretmədə tikililərin qalıqları və kiçik gəmilər iştirak et- mişlər. Geri çəkilərkən dalğa sahil zonanı arxadan vurmuş- dur. Orada arxada qalmış bir neçə evi də dağıdaraq Kuril körfəzinə dolmuşdur. İkinci dalğadan bir neçə dəqiqə sonra üçüncü daha zəif dalğa gəlir ki, bu da özü ilə sahilə çoxlu qırıntılar gətirir. 1960-cı ildə Çili yaxınlığında baş vermis sunami də dəhşətli olmuşdur. Bu sunami nəticəsində nisbətən az adam ölsə də, əsasən Maulin çayının mənsəbində təqribən 1000-ə yaxın adamın batması güman olunur. Çili sahillərinə bir ne- çə nəhəng dalğa hücum edir. Dənizdə ilk qabarma çox hün- dür olmur. 4-5 m hündürlüyə qalxan dalğa 5 dəqiqə sakit qalır. Sonra isə dalğa geri çəkilir. Geri çəkilmə sürətli ol- maqla bərabər, sovrulan su səsinə oxşar qüvvətli səslə müşahidə olunur. İkinci dalğa 20 dəqiqə sonra sahilə çırpılır. Sürət 5-200 km/s, hündürlük isə 8 m olur. Beləliklə yuxarıda yazılanlarda göründüyü kimi təbiətdə elə təbii fəlakətlər vardır ki, onlar insanların fəaliyyətindən asılı olmayaraq yaranır və bunların qarşısını almaq mümkün olmur, həm də ki, böyük itkilərlə başa gəlir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|