Microsoft Word Mexanizm III. Doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
143 tutuldu. Həmin dövrdə İngiltərənin neft-mədən sənayesində yaranmış kəskin durğunluq cəmi 2 il ərzində aradan qaldırıldı. Norveçdə xüsusi vergilərin səviyyəsi 30-%-ə endirildi və eyni mədənlərə lisenziya haqqı ləğv olundu və bunun sayəsində qısa müddətdə ölkənin neft sənayesində əlavə olaraq xeyli kapital qoyuluşları cəlb olundu. Vergilərin aşağı salınması ABŞ, Çin, Argentina və digər neft hasil edən ölkələrdə də həyata keçirildi. 1985-ci ildən sonra OPEK-in qərarına uyğun olaraq 85%-lik vergi dərəcəsi faktiki nominal olaraq qalmaqdadır. Neft hasil edən ölkələrdə bu dərəcə xeyli aşağı salınmışdır. Məsələn, Nigeriyada neft şirkətinin xərcləri ödənənə qədər vergi dərəcəsi 65% meəyyən edilmiş, İndoneziya isə ümumiyyətlə əvvəldən 85%-lik dərəcədən imtina edərək, 48%-lik dərəcəni tətbiq etmişdir. Hazırda dünaynın bəzi ölkələrində dövlətin xarici podratçının əvəzinə vergi ödəməsi paraktikası tətbiq olunur və bunlar müqavilədə öz əksini tapır. Dövlət bunun əvəzində podratçıdan daha çox öz ölkəsində vergi krediti almaq üçün istifadə edə bilir. Belə sazişlərin bağlanmasına Rumıniya və Əlcəzairin qanunvericiliyində 1992-ci ildən əcazə verilir və son vaxtlar dünyanın bir sıra ölkələrində də müəyyən istisnalarla tətbiq olunmağa başlayır. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzən gəlir vergisinin faktiki dərəcəsi nominal dərəcədən aşağı ola bilər. Bir sıra ölkələr vardır ki, xarici neft şirkətlərinə ağlabatan vergi dərəcələri tətbiq etmək o qədər də asan olmur və yerli hökümət bunun həssaslıqla qarşılamalıdır. Məsələn, çıxardılan neftin müəyyən hissəsini özünə tabe olan və ya «qaz» şirkətlərə sata bilir və bu zaman ümumi gəlir göstəricisini hesablamaq xeyli çətinlik yaradır. Bu dolaşıqlığı aradan qaldırmaq üçün bir çox ölkələrdə «elan olunmuş» və ya «dayaq» qiymətləri sistemi tətbiq edilir. Bundan bağqa, bəzi ölkələrdə xərclərin müxtəlif həcmdə və müxtəlif şərtlərə amortizasiyaya 144 silinməsi kimi kapital aktivləri məsrəfləri ilə bağlı vergi öhdəliklərindən çıxımlar nəzərdə tutulmuşdur. Belə yanaşmalar da faktiki vergi dərəcələrinə təsir edə bilir. Adətən əsas kapital dəyərinin sürətli silinməsinə ancaq o hallarda icazə verilir ki, mənfəətlilik az, risq isə yüksək olsun. Bi qayda olaraq, bəzi ölkələrdə əsas kapitalın dəyərinin formalaşdığı ildə, yaxud daha tez müddətdə silinməsinə baxmayaraq, dəuərin tam silinmə müddəti 6 ildən 10 ilə qədər olur. Yaxın vaxtlaradək bəzi ölkələrdə, məsələn, ABŞ-da kapital aktivləri ilə bağlı vergi çıxımlarını hesablayarkən ona tükənmə güzəştləri əlavə edilirdi. Bu ona görə edilirdi ki, neft və qaz ehtiyatları tükəndikcə, onun dəyəri də aşağı düşür və belə ehtiyatların sahibi buna hər hansı kompensasiya almalıdır. Belə güzəştlər vaxtaşırı dəyişdirilirdi və sonralar onun büdcəyə vergi daxilolmalarına əhəmiyyətli təsiri aşkara çıxarıldıqda azaldılmağa başlamış və tədricən ləğv edilmişdi. Kapital aktivləri xərclərinə aid edilən çıxımlarla bağlı bəzi əlavə üstünlüklər, xüsusən konsessiya əldə edilənədək (yaxud müqavilə bağlananadək), yaxud ölkənin xaricində çəkilən xərclərə aid edilən çıxımlara nəzarət baxımından problemlər yaranır. Buna görə də bir şox ölkələrin höküməti güzəştlər tətbiq edilən xərcləsin müəyyən edilməsinin geniş prosedurlarını işləyib hazırlamışdır. Əlbətdə, burada da ifratçılığa yol vermək olmaz və yüksək dərəcədə diqqətli və konkret olmaq lazımdır. Məsələn, axtarış və istismarla bağlı xərclərdən müxtəlif çıxımlar hesabatları daha da dolaşdıra bilir və neft şirkətlərinin özü də konkret hallarda hansı çıxım növündən istifadə edilməsini müəyyən etməyə xeyli mənasız vaxt sərf etməli olurlar. Buna görə də neftin kəşfiyyatı və istismarı üzrə xərclərə aid olan güzəştlər eyni müəyyən edilməlidir. İstismar xərclərinin düzgün müəyyən edilməsi üzərində dövlət tərəfindən ciddi nəzarət təmin edilməlidir. Neft 145 şirkətlərinin filialları və şöbələri arasında işgüzar əlaqələrlə bağlı problemlərin aradan qaldırılması üçün müxtəlif mexanizmlər mövcuddur: Məsələn, əlavə xərclərin, «ana» və «qız» şirkətlərə göstərilən texniki müəyyən və digər xidmətlərin haqqının yuxarı həddinin müəyyən edilməsi, göndərilən avadanlıq və materiallara qiymət qoyulması və s. Xərclər üzərində nəzaərtinin yaxşılaşdırılması və onun səmərəliliyinin yüksəldilməsi üçün bir-birindən asılı olmayan müxtəlif neft şirkətləri ilə müavilə bağlayarkən, onlardan birinin bütün digər neft şirkətləri qrupunun xərclərini təftiş formasında nəzarət etməsini nəzərdə tutmaq məqsədəuyğundur. Neft emal sahəsində böyük təcrübəyə və xüsusi mütəxəssislərə malik neft şirkətləri belə ixtisaslı təftiş işlərini aparmaqda daha səriştəlidirlər. Respulika höküməti xarici neft şirkətlərinə vergi növləri və onun dərəcəsini müəyyən edərkən çox vacib bir amili nəzərə, almalıdır ki, xarici şirkətlərin əksəriyyəti öz ölkələrində gəlir vergisi ödəməkdə müəyyən güzəştlərə malikdirlər. Yəni onlar bağqa ölkələrdə ödədikləri gəlir vergisində (royaltiyə aidiyyatı yoxdur) müvafiq öz ölkələrində vergi güzəşti ildə edilir. Buna görə də neft şirkətkəri və onların hökümətləri xaricdə (o cümlədən Azərbaycanda) də ölkənin qanunvericilik aktlarında maksimal vergi güzəştləri əldə etməkdə eyni dərəcədə maraqlıdırlar. Bunu nəzərə alaraq respublika höküməti xarici neft şirkətləri ilə belə müqavilələr bağlayarkən həmin ölkələrin müvafiq qanunvericilik aktları haqqında müfəssəl məlumatı olmalı və bunlar istər danışıqların gedişində, istərəs də müqavilələrin bağlanması zamanı ciddi sürətdə nəzərə alınmalıdır. ABŞ-ın neft şirkətləri üçün vergiqoymada güzəştin rolunu aşağıdakı əyani misaldan da görmək olar (mənfəət 100$, vergi dərəcəsi 50% götürülür). Misaldan aşkar göründüyü kimi, vergi güzəşti Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|