Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. Dünyanın ərzaq istehsalı v ə əhali artımının qar şılıqlı əlaq əl əndirilm əsi.
23
təsərrüfatın kapitalist ukladının əsası kimi çıxış edirdi. Genezis nöqteyi - nəzərindən bir - biri ilə sıx bağlılıqda olan iki prosesin vəhdətinə söykənirdi: - istehsal prosesinin (sadə əmək kooperasiyası çərçivəsində) ayrı - ayrı əmək ə məliyyatlarına parçalanması; - müxtəlif sənət və peşələr üzrə ixtisaslaşmış işçilərin emalatxana çərçivəsində bir araya gətirilməsi. Sənaye çevrilişi mahiyyət etibarilə elmi - texniki inqilab xarakteri daşımışdır. Elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsi (XVII - XVIII əsrlər) sənayedə manufakturadan fabrikə - iri maşınlı sənayeyə keçidin əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış etmişdir. Sənaye çevrilişi ilk dəfə ngiltərədə (XVIII əsrin sonu) baş vermişdir. Sənaye çevrilişi real məzmunlu bazar iqtisadiyyatının formalaşması prosesini başa çatdırdı. Sənaye inqilabı “istehsal” iqtisadiyyatının inkişaf prosesində çox güclü təkan oldu. Bütövlükdə, Qərbi Avropada sənayeləşmə prosesi ilkin olaraq yüngül sənayenin iri maşınlı bazaya keçirilməsindən başlanmışdır. Belə ki, yüngül sənaye üçün daha az avans olunmuş kapitala ehtiyac duyulur. Digər tərəfdən, kapitalın dövriyyəsi sürətlənir. XX əsrin 70 - ci illərindən etibarən “istehsal” iqtisadiyyatından “yeni iqtisadiyyatın-xidmət iqtisadiyyatı”na keçid formalaşma təmayülləri açıq - aydın şə kildə müşahidə edilirdi. “Köhnə industrial qaydalar” informasiya texnologiyaları ilə cücərməyə başlayan “yeni iqtisadiyyatla” əvəz olunurdu. Xidmət sferası, elm, təhsil real sektoru (kənd təsərrüfatı, sənaye) üstələməyə başlayır, istehsal prosesində elmi biliklərdən istifadə intensiv xarakter alırdı. Artıq 1970 - ci illərin əvvəllərindən bəşəriyyətin yeni dövrə qədəm qoyduğu açıq-aydın şəkildə dərk edilməyə başlamışdı. Cəmiyyətin istehsalla bağlı (maddiyyat anlamında) problemləri öz aktuallığını itirmiş, biliklərin toplanması, sistemləşdirilməsi və yayılması ilə bağlı olan müxtəlif xidmətlər ön plana çıxmışdı. Eyni zamanda, elmi - exniki inqilabın məntiqi nəticəsi kimi elm əsas məhsuldar qüvvəyə, inkişafın və təhlükəsizliyin başlıca amilinə çevrilmişdi.
24
nformasiya və elmi biliklər istehsal resursuna çevrilir. Elmi araşdırmalar iqtisadiyyatın əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış etməyə başlayır. Əsas dəyərlər sırasında təhsil səviyyəsi, peşəkarlıq və kreativlik ön mövqelərə sahiblənir.
əlaqələndirilməsi.
Hər il 16 oktyabr bütün dünyada “Ümumdünya Ərzaq Günü” kimi qeyd edilir. “Ümumdünya Ərzaq Günü” 1979 - cu ildə BMT - nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) konfransında elan edilmişdir. Günün elan edilməsində əsas məqsəd əhalinin dünya ərzaq problemləri barədə məlumatlandırılması, aclıq və
yoxsulluqla mübarizədə həmrəyliyin gücləndirilməsidir. 16 oktyabr tarixi həm də BMT - nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının yaranma günüdür. BMT - nin Baş Assambleyası 1980 - ci ildə qəbul etdiyi xüsusi qətnamə ilə (№ A/RES/35/70) Ümumdünya Ərzaq Gününün hər il keçirilməsini alqışlamışdır. [33] Hər il fərqli mövzulara və problemlərə toxunan “Ümumdünya Ərzaq Günü”nün bu ilki mövzusu “Ərzaq təhlükəsizliyi və qidalanma üçün davamlı ərzaq sistemləri” seçilmişdir. Ərzağın istehsalı və istehlakı prosesinə cəlb olunmuş istənilən proses ərzaq sisteminin bir hissəsi hesab olunur. Bura bitkinin əkilməsi, yığılması, emalı, qablaşdırılması, nəqli, marketinqi, alınması, saxlanması və istehlakı daxildir. Məşğuliyyət, maliyyə, elektrik enerjisi və qidalanma da bu sistemin hissələridir. Dünya əhalisinin sayının 2050 - ci ildə 9,0 milyarda çatması gözlənilir. Hər kəs üçün kifayət qədər qidanın olmasına əmin olmaq üçün ərzaq sistemlərinin vəziyyəti barədə düşünülməsinə ehtiyac vardır. Belə ki, ərzaq sistemlərinin ətraf mühitə təsirinin azaldılması zərurəti yaranmışdır, çünki bu gün ərzaq məhsullarının istehsalı nəticəsində atmosferə çoxlu miqdarda istixana qazları buraxılır, su 25
ehtiyatları sahəsində gərginlik yaradılır. Ərzaq alışı seçimlərinin dünyanın başqa bölgələrində yoxsul fermerlərə necə təsir etdiyi daha dərindən dərk edilməlidir. Zəncirboyu - ərzağın nəqli, saxlanması, super - marketlərdə və evdə ərzaq itkisinin qarşısının alınması yolları öyrənilməlidir. BMT hesablamalarına görə bu gün dünyada milyonlarla insan aclıqdan əziyyət çəkir. Kifayət qədər qidalanmama cəmiyyətə çox baha başa gəlir və müxtəlif formalarda təzahür edir. Dünyada beş yaşından aşağı hər dörd uşaqdan biri aclıqdan əziyyət çəkir. Bu o deməkdir ki, kifayət qədər qidalanmayan 165 milyon uşaq həyat boyu tam fiziki və əqli inkişafdan geri qalacaqdır. Təxminən 2 milyard əhali sağlam həyat üçün zəruri olan vitamin və mineral maddələrin çatışmazlığı ilə üzləşmişdir. [33] Dünya əhalisinin 1,4 milyard nəfəri, o cümlədən, 43 milyon uşaq artıq çəkidən əziyyət çəkir. Bunların üçdə biri piylənməyə düçar olmuş və ürək-damar xəstəlikləri, şəkərli diabet və digər sağlamlıq problemləri ilə üzləşmək riskindədir. Dünya üzrə piylənmənin göstəricisi 1980 - ci ildən bu günədək iki dəfə artıb. Hər il dünyada 2,8 milyon insan artıq çəki və piylənmədən dünyasını dəyişir. Kifayət qədər qidalanmamanın məhsuldarlığın itirilməsi və birbaşa səhiyyə xərcləri baxımından dünya iqtisadiyyatına vurduğu zərər nə az, nə çox qlobal gəlirin 5 faizi həcmində ölçülür ki, bu da illik 3,5 trilyon ABŞ dolları və ya adam başına 500 ABŞ dolları ekvivalentinə bərabərdir. [33] Dünyadan kifayət qədər qidalanmamanın kökünün kəsilməsi çətin məsələdir, lakin qoyulacaq investisiya özünü yüksək səviyyədə doğrultmaq gücündədir. Məsələn, ƏKTT-nin hesablamalarına görə əgər dünya cəmiyyəti mikro qida çatışmazlığının azaldılmasına beş il müddətinə 1,2 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya qoyarsa bunun nəticəsi daha yaxşı sağlamlıq, uşaq ölümü səviyyəsinin azalması və gələcək yüksək mənfəət olacaqdır. Bu, illik qazancın 15,3 milyard ABŞ dolları səviyyəsində olmasına - mənfəət və xərclər nisbətinin demək olar ki, 13-ün 1 nisbətində olmasına gətirib çıxarması deməkdir. Kifayət qədər qidalanmamanın əsas səbəbləri mürəkkəb olmaqla aşağıdakılardan ibarətdir: Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|