4
Qısaltmalar
GBQT İB – Gender Bərabərliyi və Qadın Təşəbbüsləri İctimai Birliyi
BMT – Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
QHT – Qeyri-Hökumət Təşkilatları
BƏT – Beynəlxalq Əmək Təşkilatı
MİM – Minilliyin İnkişaf Məqsədləri
KİV – Kütləvi İnformasiya Vasitələri
KİT – Kommunikasiya İnformasiya Texnologiyaları
MİİH – Milli İnsan İnkişafı Hesabatları
5
Giriş
Azərbaycan ictimaiyyətində müasir qadının mövqeyi - milli ən-ənələrin uzun tarixi dövr
ərzində formalaşması və bir-birinə sıx birləşərək şüurda möhkəmlənmiş sosial məişət
normalarının nəticəsidir. Qadınların mövqeyinə iqtisadi, siyasi, mədəni, sosial, etnik faktorlar,
dini ehkamlar, elmi teoriyalar və məişət normaları təsir edir. Vəsait mənbələrindən istifadə və
onlara nəzarət, iqtisadi imkanlar, hakimiyyət səlahiyyətləri və siyasətdə iştiraketmə
məsələlərində qadınlar və kişilər arasında böyük bir məsafə vardır. Bir çox başqa ölkələrdə
olduğu kimi, Azərbaycanda da de-jure və de-fakto bərabərliyi arasındakı böyük fərq açıq-aşkar
görünməkdədir. Ölkə konstitusiyasına görə cinci mənsubiyyət baxımından ayrı-seçkiliyə qadağa
qoyulmasına baxmayaraq, qadınlar mütamadi olaraq ciddi hüquq pozuntuları ilə qarşılaşırlar.
2008-ci ildə keçirilmiş Beynəlxalq İqtisadi Forumun nəticələrinə əsasən Azərbaycan qadın və
kişilərin hüquq bərabərliyinin səviyyəsinə görə dünya ölkələri sırasında 61-ci yeri tutur
1
. Ötən
illərdəki göstəricilərə görə ölkəmiz iki pillə yuxarıda qərar tutmuşdu. Əslində təhsil və səhiyyə
sahələrində qadın və kişilər arasında olan qeyri-bərabərlik tamamilə aradan götürülmüşdür, lakin
bərabər siyasi və iqtisadi hüquq normalarının əldə edilməsi məsələlərində olan dəyişikliklər çox
ləng sürətlə inkişaf edir.
Azərbaycanda gender bərabərliyinin bərqərar edilməsi üzrə olan milli mexanizmin inkişafı
minillikdə qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq kimi qlobal çərçivədə həyata keçirilir. Donor və
partnyor ölkələrin insan inkişafının yaxşılaşdırılması, yoxsulluğun aradan qaldırılması və qlobal
inkişafa nail olmaq məqsədilə qadınların hüquq və imkanlarının genişləndirilməsi kimi
öhdəliklər və prinsiplərini özündə cəmləşdirən “Minilliyin Deklorasiyası”nın qəbul edilməsindən
sonra gender bərabərliyi üçün yeni arxitektura-sxem işlənərək hazırlanmışdır. İntensiv
lobbiləşmə, məlumatlandırılmanın artırılması, kütləvi informasiya vasitələrində işıqlandırılma və
vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının sözsüz aktivləşməsi nəticəsində bütün dünyada gender
bərabərliyinə böyük diqqət göstərilir. Azərbaycan hökuməti müvafiq gender siyasəti və gender
bərabərliyi sahəsində beynəlxalq normalara uyğun olaraq inkişaf proqramlarının işlənərək
hazırlanmasının və gerçəkləşdirlməsinin təmin olunmasını öhdəlik kimi qəbul etmişdir.
Beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən donor ölkələrin hökumət nümayəndələri, vətəndaş
cəmiyyətlərinin üzvləri ilə gender bərabərliyinin bərqərar edilməsini izləmək üçün üç indikator
müəyyən edilmişdir:
1.
Gender inkişafının və onun gerçəkləşdirilməsinin milli planlaşdırılmasında vətəndaş
cəmiyyətinin və qadın qruplarının sistematik iştirakını təmin edən institusional
strukturların monitorinqi.
1
www.gender-az.org/
forum/xəbərlər/2010
6
2.
Qadınların spesifik ehtiyaclarını (qadınlara qarşı zorakılıq, QİÇS və s.) ödəmək
üçün yönəldilmiş tədbirlərin dövlət\donor təşkilatları tərəfindən maliyyələşmə faizi.
3.
Proqramlı yanaşmada gender bərabərliyinin tətbiq edilməsi sahəsində hökumət və
donorların potensialının artırılmasının inkişafı sistemi üçün ayrılmış və ölkə
xaricindən cəlb edilmiş vəsaitlərin faizi
2
.
Bu indikatorlar Gender Bərabərliyi və Qadın Təşəbbüsləri İctimai Birliyi (GBQT İB)
tərəfindən hazırlanmış və gender bərabərliyinin bərqərar olunmasında vətəndaş cəmiyyətinə
kömək strategiyasının əsasını təşkil edir. İlkin mərhələdə gender bərabərliyi üzrə milli
mexanizmin təsirinin monitorinqi həyata keçirilir. İctimai Birlik ikinci mərhələdə gender
bərabərliyinin bərqərar olunması üçün xarici və daxili kömək prosedurlarının effektivliyinin
artırılmasının monitorinqini planlaşdırır.
Gender Bərabərliyi və Qadın Təşəbbüsləri İctimai Birliyi (GBQT İB) gender bərabərliyinin
vətəndaş monitorinqinin strategiyasını işləyərək hazırlamışdır.
Gender bərabərliyinin vətəndaş monitorinqinin strategiyası
Qadınlara qarşı zorakılığın aradan qaldırılmasına yönəldilmiş siyasətə ictimaiyyətin
təsirinin effektiv üsullarının
təyin edilməsi;
Gender bərabərliyi üzrə milli mexanizmin bölgə və sahə strukturları ilə vətəndaş
cəmiyyətinin qadın sektoru arasındakı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə səy
göstərmək;
Qadın problemləri ilə məşğul olan QHT və bölgələrdəki hakimiyyət strukturu
arasındakı qarşılıqlı fəaliyyət prinsiplərini yaxşılaşdırmaq;
Bölgələrdə yaşayan gəncləri də cəlb etməklə qadın hüquqları, cinsi ayrı-seçkiliklə
mübarizə və gender bərabərliyinin əldə olunması üzrə ekspertlər şəbəkəsinin
yaradılmasına yardım etmək;
İnsan hüquqlarının, demokratiyanın və gender ədalətliliyinin dəyərlərini müdafiə
edərək onların ictimai şüura yol tapmasına çalışmaq;
Respublikadakı siyasi və sosial sahələrdə gender bərabərliyinin prinsiplərinin
möhkəmləndirilməsi;
Azərbaycanda gender bərabərliyi üzrə Milli mexanizm: inkişaf mərhələləri
Gender bərabərliyinin təmin olunmasının milli mexanizminin yaradılması bir neçə
mərhələdən ibarət olmuşdur.
2
www.un.org.kg/index2.php?option=com_resource&task...no...