23
Gender dezaqreqasiya informasiyasının toplanmasının dəqiq nizama salınmış sisteminin,
onun interpretasiyası və tətbiqi təcrübəsinin yoxluğu gender
analizinin həm müəyyən sahələr,
həm də ümumrespublika səviyyələrində həyata keçirilməsini çətinləşdirir.
Milli mexanizmin nazirliklər üzrə nümayəndələrinin telefon sorğusu sahələr üzrə
strukturların fəaliyyət göstərməsinin birmənalı olmayan panoramasını açıq şəkildə göstərir.
Məsələn, aşağıda göstərilən dövlət strukturları müəyyən informasiya və məlumatları təqdim
etmişlər.
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən bizim təqdim etdiyimiz
elektron sorğuya, gender siyasətinin həyata keçirilməsi nəticəsində hakimiyyət və qərar qəbul
edən orqanlarda qadınların təmsilolunma faizi artmaqdadır cavabı verildi. 31 icra hakimiyyəti
orqanlarında, icra hakimiyyəti başçılarının müavinləri qadınlardır. 14 nəfər qadın Milli Məclisin
üzvüdür, bu isə deputatların ümumi sayının 11%-ni təşkil edir. Vitse-spikerlərdən biri və
parlamentin daimi komitələrinin sədrlərindən biri qadındır. Azərbaycan Konstitusiya
məhkəməsinin sədr müavini, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin sədr
müavini, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədr və onun iki müavinləri,
tələbə qəbulu üzrə Dövlət Komitəsinin sədri, dörd nazir müavinləri, səfir və xarici ölkədə daimi
nümayəndə, Azərbaycan Respublikası və Naxçıvan MR-nın insan hüquqları üzrə səlahiyyətli
nümayəndəsi (Ombudsman) kimi mühüm vəzifələri də qadınlar tutur.
Mərkəzi seçki komissiyasının 16 üzvündən dördü və dairə seçki komissiyalarının 125
sədrindən 3 nəfəri də həmçinin qadındır.
Qadınlar qeyri-kommersiya təşkilatlarında aktivlik nümayiş etdirirlər. Azərbaycanda 90-a
yaxın qadın QHT fəaliyyət göstərir. Amma biz xatırlatmaq istərdik ki, Respublika Prezidentinin
2000-ci il tarixli “Qadınların Dövlət Qulluğuna Cəlb Edilməsi Haqqında” Fərmanınına
baxmayaraq, ölkədə nazir vəzifəsində çalışan qadın yoxdur, rayon və şəhərlərin 80 nəfər icra
hakimiyyəti başçılarının arasında bir nəfər də qadın mövcud deyil.
Dövlət Komitəsində qeyd edildiyi kimi, Gender Bərabərliyi Haqqında Qanun çərçivəsində
dövlət büdcəsinə “Gender büdcələşmə” bəndini əlavə etmək mümkün olmuşdur.
Təəssüflər olsun ki, ölkəmizin Qadınlara Qarşı Ayrı-Seçkiliyin Bütün Növ Formalarının
Ləğv Edilməsi Haqqında BMT Komitəsində, son hesabat zamanı qaldırılmış suala cavab
tapmağa nail ola bilmədik: nəyə görə gender bərabərliyi haqqında Qanunda göstərildiyi kimi,
milli qanunvericilik, əməyin bərabər dəyərləndirilməsi prinsipindən istifadə etmir, yalnız əmək
haqqının bərabər ödənilməsi prisipindən istifadə etməklə kifayətlənir? Məsələn, “Əmək
24
haqqlarının ödənilməsində bərabərlik ” adlanan 9-cu maddə bərabər dəyərləndirilən əməyə görə
bərabər mükafatlandırılma konsepsiyasını tam mənada əks etdirmir. Qadınlara Qarşı Ayrı-
Seşkiliyin Bütün Növ Formalarının Ləğv Edilməsi Haqqında BMT Komitəsi bizim ölkəmizi
əməyin bərabər dəyərləndirilməsi anlayışını daha geniş tətbiq etməyə çağırır.
Gender Bərabərliyi Haqqında Qanunda eyni dəyərə malik əməyə görə kişi və qadınların
bərabər mükafatlandırılması anlayışının olmaması müəyyən dərəcədə, dolayısı ilə gender ayrı-
seçkiliyinin mövcudluğuna şərait yaradır. Gender məsələsi baxımından neytral olan maddələr o
yerə gətirib çıxarır ki, bir cinsə mənsub olan insanlar (qadınlar) əlverişsiz vəziyyətə düçar
olurlar. Dolayı ayrı-seçkilik qadın və kişilərin bir-birlərilə qrup kimi müqayisə edilməsini
nəzərdə tutur. Bu iki gender qrupunun müqayisə edilməsi göstərir ki, qadınlar əlverişsiz
mövqedə qalırlar, yəni biz dolayı gender ayrı-seçkiliyindən danışmağa haqlıyıq.
Qanunvericiliyə təklif olunan dəyişikliklər
Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi Ailə
Məcəlləsinə dəyişikliklər edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə
təkliflər paketi təqdim etmişdir. Bu təkliflər nikah yaşının bərabərləşdirilməsi, nikah yaşının
azaldılması halları, nikaha daxil olan şəxslərin məcburi tibbi müayinəsinin həyata keçirilməsi və
nikah müqaviləsinin bağlanmasının məcburi xarakter alması ilə bağlıdır.
Müsbət ayrı-seçkiliyik
2006-cı ilin 10 oktyabr tarixində “cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkilik” tərifini verən
“Gender (kişi və qadınların) Bərabərliyinin Təminatları Haqqında” Azərbaycan Respublikasının
Qanunu qəbul edildi və tərif cinsi qısnama, cinsi zəmində hüquqların bərabər həyata
keçirilməsini məhdudlaşdıran və ya ona mane olan istənilən fərqləndirmə və üstünlük kimi
halları da özündə cəmləşdirməklə daha da genişləndirildi (Maddə 2.0.4).
“Gender Bərabərliyinin (kişi və qadınların) Təminatları Haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun mühüm cəhəti onun həm keçmişdə, həm də indi qadınların insan
hüquqlarından və fundamental azadlıqlardan istifadə etmələrinə mane olan, onlara qarşı
müəyyən kök salmış ayrı-seçkiliyin təzahürlərinin tanıdılıb ortaya qoyulmasıdır və 3-cü maddə
də, müvafiq olaraq, de-fakto bərabərliyi sürətləndirmək və qadınlar üçün əsaslı bərabərliyi təmin
etmək üçün zəruri olan xüsusi tədbirlərin görülməsini nəzərdə tutur.
Adı çəkilən Qanunun 3-cü maddəsi həm də birmənalı olaraq, müəyyən sahələrdə qadınların
xeyrinə bəzi müsbət ayrı-seçkiliyik tədbirlərinin görülməsini nəzərdə tutur.
Bununla da həmin maddə aşağıdakıların ayrı-seçkilik xarakterli olmadığını şərtləndirmiş
olur: