7
Birinci mərhələ BMT-nin qadınların vəziyyəti ilə əlaqədar IV Beynəlxalq Konferensiyası
ilə bağlıdır (Pekin, 1995). 1994-cü ildə ölkə prezidentinin fərmanı ilə dövlət strukturlarının
rəhbər vəzifələrində çalışan qadınların və qadın qeyri-hökumət təşkilatlarının liderlərinin daxil
olduğu Milli Hazırlıq Komitəsi yaradılmışdır. Hazırlıq Komitəsinin vəzifələri aşağıdakılardan
ibarət idi: SSRİ zamanında qadınların rolunun və durumunun qiymətləndirilməsi; keçid
dövründə qadınların rolunun və ictimai durumlarının araşdırılması, eləcə də əsas maraq və
fəaliyyət sahələrinin müəyyən edilməsi; qadın problemləri üzrə mövcud məsələlərin, statistik
göstəricilərin, digər məlumatların araşdırılması və məlumat toplama sisteminin yaxşılaşdırılması
və inkişaf etdirilməsi üzrə tövsiyələrin hazırlanması, qadın təşkilatlarının yaranmasına dəstək
yolu ilə qadınların ictimai həyata cəlb edilməsinin aktivləşdirilməsi, cinslər arasındakı
bərabərliyə nail olmaq və cəmiyyətdə qadınların statusunun artırılmasına yönəldilmiş
proqramların işlənərək hazırlanması. 1995-ci ildə Azərbaycan BMT-nin “Qadınlara Qarşı Ayrı-
Seçkiliyin Bütün Növ Formalarının Ləğv Edilməsi Haqqında” Konvensiyasını (CEDAW), 2001-
ci ildə isə ona aid olan Fakültətiv Protokolu ratifikasiya etmişdir. 1998-ci ildə Komitənin
“Qadınlara Qarşı Ayrı-Seçkiliyin Bütün Növ Formalarının Ləğv Edilməsi Haqqında”
sessiyasında Azərbaycanı təmsil edən nümayəndənin məruzəsi dinlənilmişdir.
İkinci mərhələ gender bərabərliyinin əldə olunmasına və qadın inkişafına məsuliyyət
daşıyan dövlət mexanizminin yaradılması ilə başlamışdır. 1998-ci ildə Prezident Heydər
Əliyevin fərmanı ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması və “Azərbaycanda
Qadınların Rolunun Artırılmasına Dair Tədbirlər Haqqında” sərəncamının verilməsini fövqəladə
əhəmiyyətli hadisə kimi hesab etmək olar. Bu gender siyasətinin dövlətin vacib
strategiyalarından biri olduğunu göstərirdi. 1997-2000-ci illərdə Azərbaycan hökumətinin və
BMT-nin “Gender və inkişaf” layihəsi üzrə İnkişaf Proqramının birgə fəaliyyəti başlanmışdır.
Ölkənin 16 rayonunun icra hakimiyyətləri orqanlarının tərkibində gender problemləri üzrə
şöbələr yaradılmış
3
, qadın problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə və qadın QHT-nə isə böyük
miqdarda təşkilati-texniki dəstək göstərilmiş, gender bərabərliyinə aid
olan tədqiqatlar və vacib
beynəlxalq sənədlər Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və gender bərabərliyi mövzusunda bir
sıra kaskad treninqlər keçirilmişdir. Məhz bu müddətdə Milli Məclis BƏT-nın Konvensiyasını
ratifikasiya etmişdir, onlardan 4-ü birbaşa olaraq qadın əməyinə aiddir
4
.
Üçüncü mərhələ, hansı ki, gender bərabərliyi və siyasi qərarların qəbul edilməsində
qadınların imkanlarının genişləndirilməsi sahələrində dövlət strategiyasının əsasının təməlini
3
Abbasov A. Azərbaycan Respublikasının sosil-siyasi fəaliyyət sahəsində gender analizi. Açıq Cəmiyyət İnstitutu-
Yardım Fondunun Qadın Şəbəkəsi Proqramı üçün Texniki-İqtisadi Əsaslanma Fondu, 2004. С. 25
4
www.millimadjlis.-gov-az
8
qoymuşdur, Respublika Prezidentinin 6 mart 2000-ci il tarixli “Dövlət Qadın Siyasətinin Həyata
Keçirilməsi Haqqında” fərmanı ilə başlanmışdır. Bu fərman qanunvericiliyin gender
ekspertizasının keçirilməsini və ölkənin bütün dövlət strukturlarında qadınların təmsil olunma
faizinin kişilərlə eyni səviyyədə olmasının təmin edilməsini nəzərdə tutur. Ölkənin bir çox
nazirlik, idarə və müəssisələri öz fəaliyyətlərini aktivləşdirmək üçün qadın və iqtisadiyyat
(yoxsulluq, mülkiyyət və s. problemləri), qaçqınlar və ölkə daxilində yerlərini dəyişmiş ailələr,
qadınlar və səhiyyə sahəsi, qadınlar və idarəetmə, qadın əməyi, qadın hüquqları kimi ölkə üçün
prioritet sayılan məsələlər üzrə (formal da olsa) təkliflərini irəli sürmək məcburiyyətində
qaldılar. Fərmanın həyata keçirilməsini nəzarətdə saxlamaq funksiyası Qadın Problemləri üzrə
Dövlət Komitəsinə tapşırılmışdı, o isə öz növbəsində hər il prezidentin fərmanının həyata
keçirilməsi haqqında müvafiq nazirliklər, idarə və müəssisələrdən toplanmış məlumat əsasında
hesabat hazırlayaraq Nazirlər Kabinetinə təqdim edirdi.
2000-ci ildə Nazirlər Kabineti 2000-2005-ci illər üçün qadın problemləri üzrə Milli
Fəaliyyət Proqramını təsdiq etdi. Bu plan, ölkənin prioritetləri və hal-hazırkı durumu nəzərə
alınmaqla, Pekin Fəaliyyət Platforması əsasında hazırlanmışdı. Bu sənəd nazirliklər, dövlət
strukturları və qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakı ilə hazırlanmış və qadın problemləri ilə bağlı
təxirəsalınmaz tədbirlərin keçirilməsini, dövlət proqramlarının hazırlanmasını nəzərdə tuturdu
5
.
Dövlət səviyyəsində və Milli Fəaliyyət Platforması çərçivəsində gender seqreqasiya
statistikasının toplanması prosesi başlandı və 2003-cü ildə Dövlət Statistika Komitəsi ilk dəfə
olaraq “Azərbaycanda ailə” statistik toplusunu nəşr etdi. Bu topluya “ailənin demoqrafik
xarakteristikası, sağlamlığın qorunması, məşğulluq, həyat səviyyəsi, ev təsərrüfatının büdcəsi,
cinayətkarlıq” kimi sahələr üzrə seqreqasiya statistikası daxildir
6
.
2000-2005-ci illər üçün nəzərdə tutulmuş Milli Fəaliyyət Planının həyata keçirilməsi və
gender meynstriminqinin gerçəkləşdirilməsi məqsədilə Dövlət Komitəsi tərəfindən İdarələrarası
Şura yaradılmışdı. Bu şuraya dövlət idarələrinin nümayəndələri, fokal mərkəzləri və qadın QHT-
ları daxil olmuşdur. Koordinasiya funksiyasını isə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi
yerinə yetirirdi. İnkar etmək olmaz ki, ciddi sosial problemləri (eləcə də yoxsulluğun aradan
qaldırılması) əhatə edən qərarların planlaşdırılması və qəbul edilməsi prosesində qadınların
iştirakının bütün reallıqlarını özündə əks etdirən hesablamaların təmin edilməsi üçün Qadın
Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi bir sıra addımlar atmışdır. Yoxsulluğun əsas səbəblərindən
5
Dövlətin öhdəliyi olan Pekin Platformasının (1995-ci il) həyata keçirilməsi ilə bağlı qaldırılan suala və BMT-nin
Baş Assambleyasının (2000-ci il) 23-cü ssesiyasının qərarı ilə bağlı Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin
məruzəsi, B: PD Əbilov və oğlu, 2005.С.3-4.
6
Аzərbaycanda ailə. Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2003, B.: “Səda” nəşriyyatı, 2003.