Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Cəmiyyətdə, dövlətdə, bütün sahələrdə istər sabit, istərsə də dəyişkən məqamlarda, şəraitlərdə meydana gələn yeni təzahürlərdə
- -tarazlıq vəziyyətləri zəkalı insanların yetişməsi üçün müvafiq şəraitləri yetişdirən, zəruri vasitələri üzə çıxaran
- -münasibətlərdə tarazlıq tərəflərdə ifrat eqoizmə qarşı sipərdir, digər tərəfdən insanlığı üzə çıxaran və qoruyan vasitədir, şəraitdir;
- Tarazlıq sayəsində fəzilətli insanların ayırd edilərək bir və ya bir neçə xətt üzrə təsnif olunmaları meydana gəlir;
- (Sokratın e.ə.469-399-cu illərdə yaşadığı da kitablarda qeyd edilir. O, mənəviyyatı elmin predmeti kimi
9 həmçinin bunların nəticəsi olaraq dövlət və cəmiyyətin tarixi üçün irs yaratmaqda meydana gəlir. Özünüdərk fəlsəfəsi şəxsiyyətin formalaşmasının, ümumulikdə isə dövlət və cəmiyyətin tərəqqisinin nəzəri-əxlaqi bazasını təşkil edir. Özünüdərk zamanı insan varlığı öz enerjisini ətraf üçün sərf edir və nəticədə enerji mübadilələri sayəsində cəmiyyətin üzvləri arasında bağlılıq və tarazlıq, müəyyən şərtlərdə isə qeyri-tarazlıq yaranır. İnsan mənəviyyatı və maddi aləmi arasında tarazlı bağlılıq, həmçinin insanlarla təbiət, insanlarla dövlət və cəmiyyət arasında tarazlı əsaslarla əlaqələr formalaşır. Özünüdərk insanları ali mənəvi varlıqlar olaraq özünə qaytarır, düşünən məxluq kimi itməsinə imkan vermir. Elmi yaradıcılığım üçün belə bir şüarı əldə rəhbər tuturam: “Məndən ötrü elmi-fəlsəfi biliklər xəzinəsi şirin su ehtiyatlarından ibarət olan bir dünya okeanıdır. Əgər bu dünya okeanından bütün ömrüm boyu bir fincan su içə bilsəm, özümü doymuş hesab edərəm” Biliklər dedikdə, mənəviyyat elminin atası, dahi yunan filosofu Sokratın (Socrates) (O, b.e.ə. təxminən 470-399-cu ilərdə Afinada yaşamışdır) üçlüyün vəhdəti kimi götürdüyü, mövcud olan şeylər barəsində olan faktual biliyi, nələrin olmalı olması barədə olan normativ biliyi və insanların həqiqətən də müdafiə etdikləri biliyi nəzərdə tuturam. Sokrat-Platon təlimində ədalət, düzgünlük nemətdir, fəzilətdir, idealdır və bu baxımdan da məkandan və zamandan asılı
olmayan ideyadır. Mənəviyyat, ideyalar, idellar dəyişməzdir və bütün şəraitlərdə iradə və duyğulardan ucadır. Platon təlimindən irəli gələrək qeyd edilir ki, ideya-etik-siyasi fəzilət olaraq dəyişməzdir, hissi şeylər, məsələn, adətlər və fikirlərin müxtəlifliyi isə dəyişəndir. Platona görə gözəllik, fəzilət və həqiqət özünə ehtiraslı istəkləri cəlb edir. Fəzilət, duyğu dialektik (qarşılıqlı təsiretmə) formada mövcuddur. Tarazlıq nədir, sualına belə cavab verirəm: “Cəmiyyətdə, dövlətdə, bütün sahələrdə istər sabit, istərsə də dəyişkən məqamlarda, şəraitlərdə meydana gələn yeni təzahürlərdə, gerçəkliklərdə, böyükdən kiçiyə və yaxud da kiçikdən 10
münasibətləri, mövqeləri tərəflər qarşılıqlı olaraq olduğu şə kildə, büruzə olunan formada qəbul etməlidirlər. Bu vəziyyətlər həm mübarizə, həm də qeyri-mübarizə şə raitlərinə aiddir. Ən əsası meydana gələn təzahür deyil, forma deyil, məzmunda olan ədalətdir, düzgünlükdür ki, bu da tarazlığın özüdür. Düzgünlüyü müəyyən etmək isə zəkadır, ali düşüncələrdir ki, bu da iradə və hisslərdən ucadır. Ali düşünmənin özü elə yüksək mənəviyyatın özüdür, kamillikdir, xeyirxahlığı və ali fikirləri, insanı keyfiyyətləri özündə cəmləyən müdriklikdir ” Tarazlıq ali düşüncə məhsuludur, hissi şeylərə, möhkəm iradə əsasında yüksək səviyyədə, zəka yolu ilə təsiretmə nəticəsində əldə edilən vəziyyətdir; -münasibətlərdə tarazlıq ali insan keyfiyyətlərinin qəbuledilənlik, razılaşmaq kimi kriteriyalarının tətbiqindən meydana gələn vəziyyətdir; -cəmiyyətdə və dövlətdəki münasibətlərdə tarazlıq ideal cəmiyyətin özüdür, cəmiyyətin bütün üzvlərini sakitləşdirən, onlara mənəvi qidalar verən amildir; -tarazlıq vəziyyətləri zəkalı insanların yetişməsi üçün müvafiq şəraitləri yetişdirən, zəruri vasitələri üzə çıxaran nemətlərdir, mənəvi mövcudluqlardır; -münasibətlərdə, bu baxımdan mövqelərdə və hərəkətlərdə tarazlıq ədalətli rəqabəti zəruri edən şəraitdir; -tarazlıq idealdır, nümunədir, ideyadır və bu baxımdan da hər kəsin qəbul edə bilməyəcəyi, əlçatmazlıqdır, buna görə də nisbidir; -tarazlıq ədalətdir, düzgünlükdür və vəziyyət olaraq müxtəlif şəraitlərdə dəyişsə belə, bazis olaraq, həm də bir məfhum kimi dəyişməzdir; çünki istəkdir, arzudur, ümumi xoşbəxtlikdir, firavanlıqdır, inkişafa çatmaq vasitəsidir; -münasibətlərdə tarazlıq bütün yaş qruplarında, təbəqələrdə ədalət və düzgünlük xəttidir, vəziyyət olaraq 11
yaxşılıqdır, xeyirxahlıqdır, humanistlikdir; -münasibətlərdə tarazlıq tərəflərdə ifrat eqoizmə qarşı sipərdir, digər tərəfdən insanlığı üzə çıxaran və qoruyan vasitədir, şəraitdir; -tarazlıq bir seçimdir ki, burada yaxşı (fəzilətli) və fəziləti olmayan şəxslər arasında fərqlər müəyyən edilir. Tarazlıq sayəsində fəzilətli insanların ayırd edilərək bir və ya bir neçə xətt üzrə təsnif olunmaları meydana gəlir; -tarazlıq insanların bioloji və mənəvi uyğunluqlarını müəyyən edən, onların bioloji və mənəvi baxımdan təsnifatını şərtləndirən, həmçinin maddi aləmlə mənəvi aləm arasında üzvi bağlılıq yaradan vasitədir, məzmun və mahiyyətdir, mənadır, eləcə də formadır və s.
Sosial mənada hər bir fərd və şəxs (bioloji baxımdan hər bir insan) öz ehtiyac və tələbatlarına uyğun olaraq (müxtəlif yaş dövrləri və məşğuliyyət sahələri üzrə) cəmiyyətdə müəyyən maraqlara (iqtisadi, ictimai, siyasi, mədəni və s.) sahibdir. Dahi filosofların əksəriyyəti hesab ediblər ki, insanlar daha çox mənəvi, bu baxımdan sosial varlıqlardır və öz həyat nemətlərini əsasən mənəvi münasibətlər sferasından götürürlər. Yəni dərin mənanı ruhi, mənəvi mühitdə axtarırlar. Xüsusilə ali dərrakəyə, seçilən istedada və qabiliyyətə, yüksək əxlaqa malik olan və əqli təfəkkürləri ilə fərqlənən, özlərini dərindən dərk etməyə çalışan şəxslər bu baxımdan müsbət mənada fərqlənirlər. Məsələn, böyük insan, ali mənəvi, bu baxımdan yüksək etik dəyərləri özündə simvolizə edən qədim yunan alimi Sokrat (Sokratın e.ə.469-399-cu illərdə yaşadığı da
dərəcədə müşahidəçi əqlə malik olan, yüksək əxlaqi xassə və davranışları özündə cəmləyən bir filosof olaraq, bütün həyatı böyu “özün özünü dərk et” ifadəsini əldə rəhbər tutaraq yaşamışdır. Bu ifadə ətrafında düşüncələrə dalmışdır.
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|