codluğunu
itirmiş olsa da, çürümüş cecəli iynə tikanlar yenə barmaqların qənimidir.
Şabalıd yığımında ən ağır proses başlayır. Qız-gəlinlər daha çox bu zaman əziyyət
çəkirlər. Güclə ərsəyə gələn meyvə istənilən vaxt satılır. Xüsusən bayramlarda yaxşı
satıldığından bazarlara da elə həmin ərəfələrdə çıxardılır. Bir sözlə, şabalıd Qəbələlilərin
çörək ağacı, pul kisəsidir.
Dövlətimiz də bu nadir meşə sərvətinin qorunması istiqamətində xeyli işlər görüb.
Rayonda şabalıd meşələrinin salınması, onlara qulluq uzun illərdir ki, meşə işçilərinin ən
mühüm vəzifələrindən biri sayılır. Hektarlarla şabalıd meşələri yaradılıb
və meşə
təsərrüfatının işçiləri tam gücü ilə səfərbər olublar ki, bu nəhəng gövdəli ağaclar sabahkı
nəslə etibar olunsun. Ancaq bu məsələdə problemlər yaranıb.
Son illər şabalıd ağaclarının kütləvi quruması faktı qeydə alınır. Bu qiymətli ağacın
kökü kəsilmək üzrədir. Hələ də Qəbələ əhalisi cavan ağacların məhv olmasının səbəbini
aydınlaşdıra bilmirlər. Əsasən də qoca şabalıdlardan fərqli olaraq yeni ağaclar sıradan
çıxır. Yaşlı şabalıdlar isə ömrünü başa vurmaq üzrədir. Əgər təbiətin bu nadir incisinin
məhvinin qarşısı alınmasa onda gələcəkdə şabalıdın taleyi sual altında olacaq.
QIZIL ƏHMƏDİ ALMASI, QOZ, FINDIĞIN
SATIŞ MƏKANI, QƏBƏLƏNİN HƏFTƏ BAZARI
Meyvəçiliyin inkişafı alma sahələrinin genişləndirilməsində də özünü göstərir. Bu
ərazidə hektarlarla alma bağları var. Bir neçə sortda alma yetişdirilsə də ən əsas “Qızıl
Əhmədi” almaya üstünlük verilir. Alimlərin dediyinə görə, “Qızıl Əhmədi”
yeganə
almadır ki, üzərində təcrübə aparılmayıb. Bu təbii meyvə bütün respublika ərazisində ən
qiymətli məhsullardan sayılır.
Alma dərimi də payızlığın gur vaxtına təsadüf edir. Havalar soyumamış, yəni yerə
şaxta düşməmiş yığım qurtarmalıdır. Bir-bir ağacdan dərilir, çoxlu “qıca” üzərinə tökülür
və üzərini örtürlər, yəni “qıca” ilə basdırırlar ki, don vurmasın.
Çünki belə halda uzun
müddət qalır və saflığını itirmir, hələ üstəlik yerə şaxta düşəndə Qızıl Əhmədi alma öz
təzə məskənində bir balaca da yetişir, dərildiyindən fərqli olaraq daha da yumşalır və
şirinləşir. Bazarda dəyəri olduğu üçün ona da qazanc mənbəyi kimi baxırlar və
bayramlarda həmişə yaxşı qiymətə satılır. Axır illər “Qızıl Əhmədi” almanın üzərində
əmələ gələn xallar, meyvələrinin çoxunun çürük olması əhali arasında təşviş
yaratdığından onun mühafizəsi, artırılması üçün alimlər, ekoloqlar tədqiqatlar aparmalı,
təbiətin nadir incilərindən biri olan bu alma növünün cırlaşmasının səbəbini
öyrənməlidirlər.
Xəstələr üçün şəfalı sayılan alma təbabətdə də istifadə edilir.
Güclü öskürəyi olanlar
qaynar peçin üzərində bişən qabıqlı almanı sinə məlhəmini yumşaldan vasitə sayırlar.
Xırda-xırda doğranan alma dilimləri suda pörtlədilərək dərman kimi yeyilir. Mədə-
bağırsaq problemi olan insanlar ondan gün ərzində norma daxilində istifadə etməklə şəfa
tapa bilərlər. Mədə köpünün qarşısını alır. Beyin yorğunluğunu götürür, yaddaşa təsiri var.
Həddindən artıq qidalandıqda orqanizm üçün güclü sayılır, normal iş fəaliyyətinə, ürək
sıxılmaya səbəb olur. Əsasən qabığında dəmir komponentləri olduğundan soyulması
məsləhət deyil. Həm də qış üçün azuqə sayılır, tərkibində şirinlik çox olduğu üçün ona
azacıq şəkər tozu qatmaqla xeyli meyvə püresi hazırlamaq mümkündür. Təbii alma
şirəsinin ləzzəti və insan üçün əhəmiyyəti isə hamıya məlumdur, xüsusən də “Qızıl
Əhmədi” almanın.
Qoz, fındıq bağları da rayonun ən böyük təbii sərvətidir
və əhalinin ən çox gəlir
götürdüyü sahələrdir. Meşə ərazilərinə yaxın dağlıq kəndlərdə yabanı halda bitən qoz
ağacları olsa da, əllə salınan bağlara qulluq edildiyindən bu sahədə inkişaf başlayıb. Quru
meyvə olduğundan məhsulu tələbatı tam ödədiyi üçün fındıqçılıq birliklərinin sayı artıb.
Vaxtilə fındığa norma qoyulduğu üçün məhsulun ancaq cüzi faizi onun sahibinə çatırdı.
Sovet hakimiyyəti illərində hər ağaca məhsul planı kəsilirdi və kəndçi bağından əldə
etdiyi məhsulun çox hissəsini hökumətə verməli olurdu. Ancaq ölkəmizin bazar
iqtisadiyyatına qədəm qoyduğu illərdən sonra bu sahədə də köklü dəyəşikliklər baş verdi.
Torpaqdan istifadədə sərbəst seçim imkanına sahib olan kəndli “nəyi əksə daha çox gəlir
götürər” düşüncəsiylə öz istəyini gerçəkləşdirməyə başladı. Ölkədə nəinki fındıq
bağlarına, digər məhsullara da qoyulan dövlət vergiləri ləvğ edilərək, əksinə onun
genişləndirilməsinə şərait yaradıldı. Qəbələdə Fındıq zavodunun tikilməsi,
xarici ölkələrlə
dövlətlərarası mübadilənin olması fındıqçılığın inkişafına təsirini göstərən amillərdir.
Öz məhsulunu özü satmaq imkanı qazanan kənd camaatı məhsullarını bazara çıxarır,
istədikləri kimi, yəni həmin günün qiymət meyarına əsasən sata bilirlər. Rayonun Nic
kəndində yol kənarındakı
“həftə bazarı” isə tarixdən qalma ticarət mərkəzidir. Hər
həftənin bazar günü bu məkana alış-veriş məqsədi ilə minlərlə insan axışır. Qonşu
rayonlardan da bura məhsullar gətirilir. Yaxınlıqdakı Şəki sənətkarlarının əl işlərindən
tutmuş, yerli əhalinin əlinin zəhməti olan nə varsa hamısı satışa çıxarılır. Bazarda nə
istəsən, tapmaq mümkündür. Lap el arasında deyildiyi kimi quş südünə qədər hər nə
istəsən, ala bilərsən. İndi sahibkarlığın inkişaf etdiyi bir vaxtda bazarın çeşniləri daha da
artıb. Mebel dəstlərindən tutmuş xırda əl oymağına qədər hər şeyin satıldığı bir ünvandan
danışırıq. Sənətkarların hazırladıqları məhsullar zövqləri elə oxşayır ki,
ona pul saymağa
dəyər.
“Həftə bazarı” özü bir neçə xırda sahələrə bölünür. At, yun, mal-qara, paltar və sairə
ad altında müştərilər bu pərakəndə satış mərkəzindən istədikləri malı çox asanlıqla tapa
bilirlər. Buranın üstün cəhətlərindən biri də odur ki, ertəsi gün oradan keçəndə dünənki
günün yuxu olduğunu düşünürsən. Elə bil heç bir gün öncə burada insanlar qaynaşmırdı.
Hər tərəf elə səliqə- səhmanda olur ki, bazar şəraitindən əsər-əlamət qalmır.
Bu bazarda hamı bir-birini tanıyır, kim nə satırsa satdığı malın
keyfiyyətinə özü
zəmanət verir, yararsız məhsuluyla yerlisinə hörmətsizlik etmir. Bir sözlə “el içində
rüsvay olmaqdansa, kasıb olub, mərdi-mərdanə dolanmaq yaxşıdır”-deyənlər burada az
deyil. Heç vaxt xəstə inəyi bazara çıxarmazlar, ya da xəstə atı qonşu kəndin camaatına
satıb, ondan gələn qazanca öyünməzlər. Çünki gələn bazar elə həmin alıcıyla qabaq-
qənşərə gələn satıcı özü xəcalətdən əriyər, yaxud el qınağına düşər. Ona görə də
yerlilərinin xasiyyətinə bələd olan bazarın sanitar- epidemioloji stansiyasının əməkdaşları
bəziləri kimi pulla mənəviyyatı səhv salmırlar....