Microsoft Word saboloo versiya azerbaiganuli doc

 
16
Cümlənin tamamlanması 
 
Sizin söz və ifadələrin mənasını  dərk etmək, cümlənin (yaxud bir neçə cümlənin) hissələri 
arasında məntiqi istiqamətləri  ətraflı düşünmək qabiliyyətiniz bu blokdakı tapşırıqlar vasitəsi ilə 
yoxlanılır. 
Bu istiqamətlər rəngarəngdir. Cümlənin bir hissəsi onun digər hissəsində ifadə olunmuş fikri 
şərh edə, konkretləşdirə, inkar və s. edə bilər. Cümlənin (yaxud cümlələrin) hissələrinin qarşılıqlı 
istiqamətini düşünərkən bağlayıcılara (çünki, ancaq, buna görə...) və  əlavə edilmiş sözlərə 
(məsələn, aydındır ki, beləliklə...) xüsusi diqqət yetirin, çünki cümlənin hissələrinin qarşılıqlı 
əlaqəsi onların mənasını müəyyən edir. Bu cür sözlərə  həm cümlənin özündə, həm də cavabın 
variantında rast gəlmək olar. 
Mətndə cümlənin tamamlanması blokundakı tapşırıqları bu cür təlimat müşayiət edir:  
Verilən  cümlədə  bir  neçə  söz  buraxılmışdır.   Buraxılmış  sözlər  cümlədə    xətlərlə 
göstərilmişdir. Bir xətt bəzən bir, bəzən də bir neçə sözü göstərir. 
Ehtimal olunan cavabların hər bir variantı hissələri bir-biri ilə xətlərlə ( / ) ayrılmış sözlər 
qrupunu əhatə edir. Cavabın elə variantını seçin ki, onun hər bir hissəsinin ardıcıllıqla düzülməsi 
buraxılmış müvafiq yerlərə fikir etibarilə bizə düzgün cümlə versin. 
 
 
Nümunələr və şərhlər 
 
1. Qəribədir, ancaq koqnitik dissonans nəzəriyyəsinə  əsasən, psixoloji eksperimentin iştirakçısı 
üçün hər hansı hadisəyə qarşı  _______  bu məbləği  _______  deyil, _______  mümkündür.    
a) mənfi əhval-ruhiyyənin yaradılması / artırmaqla / onun üçün ödənilən əmək haqqını iki qat 
artırmaqla  
b) müsbət əhval-ruhiyyənin yaradılması / artırmaqla / onun üçün ödənilən əmək haqqını azaltmaqla 
c) mənfi  əhval-ruhiyyənin dəyişdirilməsi / azaltmaqla / görülmüş  işin ödənilməsini yarıya 
endirməklə  
ç) müsbət  əhval-ruhiyyənin dəyişdirilməsi / açıq-aydın artırmaqla / görülmüş  işin ödəncini 
artırmaqla 
 
a) Qəribədir, ancaq koqnitik dissonans nəzəriyyəsinə  əsasən, psixoloji eksperimentin 
iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı    mənfi  əhval-ruhiyyənin yaradılması bu məbləği  
artırmaqla  deyil, onun üçün ödənilən əmək haqqını iki qat artırmaqla mümkündür.  
“Qəribədir” sözü göstərir ki, cümlədə qeyri-adi, inanılmaz fakt barədə söhbət getməlidir. 
Sonra başa düşürük ki, psixoloji eksperimentin iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı    mənfi 
əhval-ruhiyyənin yaradılması  onun  əmək haqqını iki qat artırmaq yolu ilə mümkündür. Bu, 
həqiqətən  qəribə ola bilər, çünki əmək haqqının iki qat artırılması, adətən  mənfi deyil, müsbət 
əhval-ruhiyyənin yaradılmasının  əsasıdır.  “Deyil” sözü bizdə belə bir intizar yaradır ki, onun 
ardınca “iki qat artırmağa” ifadəsinin ardınca  əks mənalı feil gəlməlidir. Bu isə belə deyildir. 
Məbləğin artırılması  və onun “iki qat artırılması” qarşılıqlı surətdə uyğun gələn anlayışlardır. 
Beləliklə, cavabın bu variantı düzgün deyildir.  
b) Qəribədir, ancaq koqnitik dissonans nəzəriyyəsinə  əsasən, psixoloji eksperimentin 
iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı müsbət  əhval-ruhiyyənin yaradılması bu məbləği 
artırmaqla deyil, onun üçün ödənilən əmək haqqını azaltmaqla mümkündür.   
 “Qəribədir” sözü bizdə belə bir intizar yaradır ki, cümlədə paradoksal, heyrətamiz faktın adı 
çəkiləcəkdir. Sonra başa düşürük ki, psixoloji eksperimentin iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə 
qarşı müsbət əhval-ruhiyyənin yaradılması onun əmək haqqını azaltmaqla mümkündür ki, bu 
da həqiqətən, qəribə ola bilər. Buna görə də cümlənin bu hissəsi məntiqi baxımdan tamamilə 

---

 
17
düzgündür. “Deyil” sözündən sonra qaydaya görə “azaltmaqla” sözünə əks mənalı feil gəlməlidir. 
Həqiqətən, bu söz “artırmaq” feilidir. Beləliklə cümlədə fikir düzgün formalaşdırılmışdır. Belə ki, 
cavabın bu variantı düzgündür.      
c) Qəribədir, ancaq koqnitik dissonans nəzəriyyəsinə  əsasən, psixoloji eksperimentin 
iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı    mənfi  əhval-ruhiyyənin dəyişdirilməsi bu məbləği  
azaltmaqla deyil, görülmüş işin ödənilməsini yarıya endirməklə mümkündür.    
“Qəribədir” sözü göstərir ki, cümlədə qeyri-təbii fakt göstərilmişdir. Sonra başa düşürük ki, 
psixoloji eksperimentin iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı    mənfi  əhval-ruhiyyənin 
dəyişdirilməsi (məs., müsbət  əhval-ruhiyyənin yaradılması) onun əmək haqqını yarıya 
endirməklə mümkündür ki, bu da yəqin ki, həqiqətən,  qəribədir. Buna görə  də cümlənin bu 
hissəsi məntiqi baxımdan tamamilə düzgündür. “Deyil” sözündən sonra qaydaya görə  “yarıya 
endirmə” ifadəsinin ardınca  əks mənalı feil gəlməlidir. Bu isə belə deyildir, çünki yarıya 
endirmək dedikdə, azaltmaq nəzərdə tutulur. Beləliklə, cavabın bu variantı düzgün deyildir. 
ç) Qəribədir, ancaq koqnitik dissonans nəzəriyyəsinə əsasən, psixoloji eksperimentin 
iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı  müsbət əhval-ruhiyyənin dəyişdirilməsi bu məbləği  açıq-
aydın artırmaqla  deyil, görülmüş işin ödəncini artırmaqla mümkündür.    
“Qəribədir” sözü göstərir ki, cümlədə qeyri-təbii fakt barədə söhbət gedəcəkdir. Sonra başa 
düşürük ki, psixoloji eksperimentin iştirakçısı üçün hər hansı hadisəyə qarşı    müsbət  əhval-
ruhiyyənin dəyişdirilməsi (məs., mənfi əhval-ruhiyyənin yaradılması) onun gördüyü işin ödəncini 
artırmaqla mümkündür ki, bu da yəqin ki, həqiqətən, qəribədir. Buna görə də cümlənin bu hissəsi 
məntiqi baxımdan tamamilə düzgündür. “Deyil” sözünün ardınca qaydaya görə  “artırmağa”  əks 
mənalı feil gəlməlidir. Bu isə belə deyildir, çünki “artırmaq” və  “əlavə etmək” eyni məzmunlu 
anlayışlardır. Beləliklə, cavabın bu variantı düzgün deyildir. 
 
2. Субйект вя обйект яслиндя гаршылыглы ялагядар олан анлайышлардыр: биринъи кимин ня иш эюрдцйцнц 
йахуд няйи дярк етдийини, икинъи ися биринъининин ня иш эюрдцйцнц йахуд ня дцшцндцйцнц якс етдирир. 
Беляликля,  субйект  вя  обйект  мцяййян  дяряъядя ______ вя ______ бу ______ , мясялян,  санки 
мцтяфяккир вя онун идрак предмети кими юзцнц дяркетмя заманы _______ чеврилир.   
а)  бир-бириня гаршы дурур / буна бахмайараг, / гаршыдурма / ейнилийя 
б) бир-бири иля эюрцшцр / мящз буна эюря дя / эюрцш / бир-бирини рядд едян гаршыдурмайа 
ъ) бир-бириня гаршы дурур / анъаг, бязян / гаршыдурма / ейнилийя 
ч) бир-бири иля эюрцшцр / буна мцвафиг олараг / эюрцш / гаршыдурмайа 
 
Ъавабын щяр бир вариантыны мцзакиря етмяздян яввял гейд едяк ки, бурада цч ъцмля тягдим 
олунур:  биринъидя  субйект  вя  обйект  мяфщумлары  шярщ  едилмишдир. «Беляликля»  баьлайыъысы  эюстярир 
ки, икинъи ъцмлядя биринъи ъцмля иля ялагядар нятиъя верилмялидир. 
а) 
Субйект  вя  обйект  яслиндя  бир-бири  иля  ялагя  йарадан  анлайышлардыр:  биринъи  кимин  ня  иш 
эюрдцйцнц йахуд няйи дярк етдийини, икинъи ися биринъинин ня иш эюрдцйцнц йахуд ня дярк етдийини 
якс  етдирир.  Беляликля,  субйект  вя  обйект  мцяййян  дяряъядя  бир-бириня  гаршы  дурур  вя  буна 
бахмайараг,  бу  гаршыдурма,  мясялян,  санки  мцтяфяккир  вя  онун  идрак  предмети  кими,  юзцнц 
дяркетмя заманы ейнилийя чеврилир
.  
Икинъи  ъцмлядя  дейилир  ки,  субйект  вя  обйект  щятта  бир-бириня  гаршы  дурур  (бу  онларын 
тяйинатындан иряли эялир). «Буна бахмайараг» сюз бирляшмясиндя цчцнъц ъцмлядя якс фикир олмасы 
нязярдя  тутулур.  Щягигятян,  бу  ъцмляйя  ясасян,  юзцнц  дярк  едяркян  субйектля  обйектин 
гаршыдурмасы ейнилийя чеврилир. Анъаг айдындыр ки, цчцнъц ъцмлядя якс мцлащизя йцрцдцлцр, чцнки 
яэяр  юзцнц  дярк  едяркян  субйектля  обйектин  гаршыдурмасы  ейнилийя  чеврилирся,  онларын  бир-бирини 
рядд етмяси мцмкцн дейилдир.   

---